Loko a ha ri ntsongo, a a ku byela xin’wana ni xin’wana. Kambe leswi se a nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, a nga ha ku byeli nchumu. Loko u ringeta ku vulavula na yena, a nga lavi ku ku hlamula kumbe u hundzula bulo rero ri va mholovo.

Hambiswiritano, u nga swi kota ku vulavurisana ni n’wana wa wena wa kondlo-a-ndzi-dyi. Kambe rhanga u kambisisa swilo swimbirhi leswi nga ha vangaka ntlhontlho.

Ku lava ku tifuma. N’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi a ngo na swi pfuketana a va munhu lonkulu loyi a kotaka ku langutana ni mintlhontlho ya vutomi, kambe u va ni vuswikoti byebyo hakatsongo-tsongo. I ntiyiso leswaku vana van’wana va kondlo-a-ndzi-dyi va lava ntshunxeko lowu engetelekeke ku tlula lowu va faneleke va va na wona; kasi hi hala tlhelo, vatswari van’wana va va nyika ntshunxeko lowutsongo hambiloko swi fanerile leswaku va va nyika wo talanyana. Kutani sweswo swi nga ha pfuxa nyimpi leyi nga vangelaka vatswari ni vana ntshikilelo lowukulu. Loko Brad * loyi a nga ni malembe ya 16 a vilela u ri: “Vatswari va mina va ringeta ku lawula xin’wana ni xin’wana lexi ndzi xi endlaka evuton’wini bya mina. Loko va nga ndzi nyiki ntshunxeko lowu engetelekeke loko se ndzi ri ni malembe ya 18, ndzi ta huma muti.”

Vuswikoti byo ehleketisisa. Vana lavatsongo va ehleketa leswaku swilo hinkwaswo i swinene kumbe swi hoxile, kambe vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va nga sungula ku twisisa leswaku swilo swo tala evuton’wini swi nga ha va swi nga ri swinene naswona swi nga hoxanga. Wolowo i nchumu wun’wana wa nkoka hi vuswikoti byo ehleketisisa naswona wu pfuna muntshwa leswaku a hluteka emianakanyweni. Xiya xikombiso lexi: Eka n’wana lontsongo, vululami byi nga vonaka byi ri nchumu wo olova ku fana niloko mana wakwe a pheme kokisi hi le xikarhi kutani a n’wi nyika xiphemu xin’wana ivi lexin’wana a xi nyika makwavo wakwe. Kutani emhakeni leyi, vana lavatsongo va teka vululami tanihi formula ya tinhlayo. Hambiswiritano, vana va kondlo-a-ndzi-dyi va swi twisisa leswaku vululami a hi nchumu wo olova. Phela ku va ni vululami a swi vuli ku khoma vanhu hinkwavo hi ndlela leyi ringanaka naswona ku khoma vanhu hinkwavo hi ndlela leyi ringanaka a hi minkarhi hinkwayo ku nga vululami. Kutani vuswikoti byo ehleketisisa byi susumetela n’wana wa wena wa  kondlo-a-dzi-dyi leswaku a ringeta hi matimba ku tlhantlha timhaka to tano leti rharhanganeke. Hi byihi vuyelo lebyi nga tsakisiki hi vuswikoti lebyi? Byi nga tlhela byi n’wi susumetela ku lwisana na wena.

Loko swi koteka dyana mabulo na yena hi xitshuketa. Tirhisa minkarhi leyi ku pfulekelaka hi xitshuketa. Hi xikombiso, vatswari van’wana va kume leswaku vana va vona va kondlo-a-ndzi-dyi va tala ku tiphofula loko va ri eku endleni ka mintirho ya le kaya kumbe loko va ri eku fambeni hi movha va tshame etlhelo ka mutswari ematshan’weni yo vulavula na vona va langutane ematihlweni.—Nawu wa Bibele: Deteronoma 6:6, 7.

U nga lehisi. A wu fanelanga u phikizana na yena hi mhaka yin’wana ni yin’wana kukondza a heta ku vulavula. Ematshan’weni ya sweswo, vula leswi u lavaka ku n’wi byela swona . . . ivi u miyela. Swo tala swa leswi u n’wi byelaka swona u ta swi twisisa hi ku famba ka nkarhi loko a ri yexe naswona a nga gayela ha swona, hambiloko eku sunguleni a a vonaka a nga rhiyanga ndleve loko u vulavula na yena. N’wi nyike nkarhi wo endla tano.—Nawu wa Bibele: Swivuriso 1:1-4.

N’wi yingisele naswona u nga tiyisi voko. Leswaku u kota ku xi twisisa hi vuenti xiphiqo xa kona, n’wi yingisele hi vurhon’wana handle ko n’wi nghena enon’wini. N’wi anakanyele loko u n’wi hlamula. Loko u nga lavi ku cinca milawu ya wena, n’wana wa wena u ta ringeka ku lava tindlela to tlula milawu yoleyo. Buku leyi nge Staying Connected to Your Teenager ya lemukisa: “Sweswo swi ta endla leswaku vana va hanya vutomi bya mikoka yimbirhi, va byela vatswari va vona leswi va lavaka ku swi twa hi hala tlhelo va tiendlela ku rhandza loko vatswari va vona va nga va voni.”—Nawu wa Bibele: Vafilipiya 4:5.

Rhulisa mbilu. Muntshwa un’wana loyi a vitaniwaka Kari u ri: “Loko mina na manana hi nga pfumelelani hi mhaka yo karhi, xin’wana ni xin’wana lexi ndzi xi vulaka xa n’wi hlundzukisa. Sweswo swa ndzi khunguvanyisa naswona hi ku hatlisa bulo ra hina ri hundzuka mholovo.” Ematshan’weni yo hlundzuka, vula nchumu lowu nga ta kombisa leswaku wa yi twisisa ndlela leyi n’wana wa wena a titwaka ha yona. Hi xikombiso, ematshan’weni yo vula u ku, “U nga karhateki hi sweswo,” vula u ku, “Ndza swi vona leswaku mhaka leyi ya ku karhata swinene.”—Nawu wa Bibele: Swivuriso 10:19.

N’wi kongomise hilaha u nga kotaka hakona, u nga n’wi lerisi. Vuswikoti bya n’wana wa wena byo ehleketisisa byi fana ni tinyama leti lavaka ku akiwa emirini wakwe. Kutani loko a khome nyarhi hi timhondzo, u nga n’wi tlhantlheli xiphiqo xakwe, n’wi tshike a ti tlhantlhela xona. Loko mi ri karhi mi vulavula ha xona, n’wi nyike nkarhi wo ehleketa hi tindlela leti a nga xi tlhantlhaka ha tona. Kutani endzhaku ko bula hi tindlela ti nga ri tingani, u nga ha ku: “Leti ko va tin’wana ta tona. Anakanyisisa ha tona ku ringana siku rin’we kumbe mambirhi kutani hi ta tlhela hi hlangana leswaku hi bula hi ndlela leyi u lavaka ku yi tirhisa nileswaku ha yini.”—Nawu wa Bibele: Vaheveru 5:14.