Hi hlamusele hi vutomi bya wena.

Ndzi tswariwe hi 1963 naswona ndzi kulele eChayina, emutini lowu a wu ri edzongeni wa Nambu wa Yangtze eXifundzheni xa Jiangsu. Endhawini leyi hisaka naswona yi rhandziwaka hi mpfula, yi tiveka hi ntshovelo wa swakudya, hakanyingi yi vitaniwa tiko ra rhayisi ni nhlampfi. Loko ndza ha ri ntsongo, a ndzi tala ku tivutisa ndzi ku: ‘Ha yini misava yi humesa swakudya swo tala swo nandziha? Xana swi ve kona hi xiwelo? Eka huku ni tandza, i yini lexi veke kona ku sungula?’ Vanhu vo tala eChayina a va pfumeli leswaku Xikwembu xi kona, kutani exikolweni ndzi dyondzisiwe dyondzo ya hundzuluko.

Hi hlamusele hi ndyangu wa ka n’wina.

Vatswari va mina a va nga pfumeli leswaku Xikwembu xi kona. Mana wa mina a a tirha emapurasini, kasi tatana a a tirha ku mpfampfarhuta tipulani ta tiyindlu naswona u sungule khampani yo aka. Ndzi mativula eka majaha ya vona ya ntlhanu. Lexi twisisaka ku vava, tindzisana ta mina timbirhi ti fe ta ha ri titsongo. Sweswo swi ndzi twise ku vava swinene, lerova ndzi tivutisa ndzi ku: ‘Ha yini vanhu va fa? Xana tindzisana ta mina ndzi ta tlhela ndzi ti vona?’

Ha yini u dyondze hi sayense?

Ndzi dyondze sayense hikuva a ndzi lava ku tiva hi ntumbuluko naswona a ndzi anakanya leswaku sayense yi nga hlamula swivutiso leswi a swi ndzi karhata ku sukela loko ndza ha ri ntsongo.

Xana u endla ndzavisiso wa yini?

Ndzi lavisise tindlela to fambisa swiphemu leswi chajiweke hi rivilo leri lavaka ku ringana ni ku famba  ka ku vonakala. Ndzi endle sweswo hi ku dyondza hi xivumbeko xa ti athomo. Ndzi tlhele ndzi lavisisa ndlela yo endla gezi leri nga ni matimba hi ku tirhisa magandlati lamatsongo ni infrared radiation. Hamabileswi ndzavisiso wa mina a wu dya mali yo tala, a wu tlhela wu lava matshalatshala leswaku munhu a twisisa leswaku vuako byi sungule njhani.

I yini lexi ku endleke u tsakela ku dyondza Bibele?

Hi 1998 ndzi endzeriwe hi Timbhoni ta Yehovha timbirhi ekaya ka mina. Ti tshembise ku hlamula swivutiso swa mina hi ku tirhisa Bibele. Nkatanga Huabi loyi na yena a nga mulavisisi eka swa sayense, u hi joyinile. A hi nga si tshama hi vona Bibele evuton’wini bya hina kambe hi tsakisiwe hi switsundzuxo swa yona leswi pfunaka. Hi xiye ndlela leyi mpatswa wa Timbhoni lowu a wu hi endzerile wu vuyeriweke ha yona hi ku va wu tirhisa milawu ya Bibele. A wu tsakile naswona a wu hanya vutomi byo olova. Kambe leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni Xikwembu, swi endle leswaku ndzi tlhela ndzi tivutisa leswaku vuako byi nga va byi lo tumbuluxiwa. Tanihi mukambisisi wa ntumbuluko, ntirho wa mina i ku tiva ntumbuluko. Hikwalaho, ndzi lave ku tlhela ndzi yi kambisisa kahle mhaka leyi.

I yini leswi u swi kambisiseke?

Xo sungula, a ndzi swi tiva leswaku ntlawa wa swilo swo karhi a wu nge tshami hi ndlela leyi hlelekeke handle ka loko wu hleriwe hi munhu un’wana. Wolowo i nawu wa vumbirhi wa thermodynamics. Tanihi leswi vuako ni vutomi emisaveni swi hleriweke hi ndlela ya xiyimo xa le henhla, ndzi gimete hi leswaku ku fanele ku ri ni munhu loyi a swi hleleke, ku nga Muvumbi. Mhaka ya vumbirhi a ku ri leswaku vuako ni misava swi hleriwe hi ndlela leyi hlawulekeke leswaku swivumbiwa swi kota ku hanya kwalaho.

I yini leswi u swi voneke eka ntumbuluko?

Xin’wana ni xin’wana lexi hanyaka laha misaveni xi titshege hi matimba ya dyambu. Matimba lawa ma tirha hi fambiselo leri vuriwaka radiation. Ri va kona hi tindlela to hambana-hambana. Endlelo ro koma eka hinkwawo hi leri vuriwaka gamma. Man’wana ma vuriwa X-rays, ultraviolet rays, rivoni leri hi kotaka ku ri vona, infrared, microwaves ni rin’wana leri leheke ku tlula hinkwawo leri tirhaka eka xiyani-moya. Xibakabaka xa hina xi kota ku sivela endlelo leri nga ni khombo xi tlhela xi pfumelela man’wana lama lavekaka leswaku ma fikelela emisaveni.

I yini leswi ku tsakiseke hi mhaka leyi?

Ndzi tsakisiwe hi rungula ra Bibele leri vulavulaka hi ntumbuluko ni ku vonakala. Ri ri: “Xikwembu xi ku: ‘Ku vonakala a ku ve kona.’ Hiloko ku vonakala ku va kona.” * Eka xiphemu lexikulu xa endlelo ra radiation ra dyambu, hi kota ku vona ntsena hafu ya ku vonakala ka rona naswona ku vonakala koloko hi kona ku nga ka nkoka eka swilo leswi hanyaka. Swimilana swi lava dyambu leswaku swi kula kahle naswona hina hi lava ku vonakala leswaku hi vona. Ku va atimosifiya yi kota ku hundzisela ku vonakala emisaveni, hambi ku ri ku vonakala lokutsongo ka dyambu loku fikaka emisaveni a ko va mhaka ya xiwelo.

Ha yini sweswo swi ri swa nkoka?

Ku hisa ka dyambu loku vuriwaka ultraviolet radiation ku ni khombo. Kambe hina vanhu hi lava ku hisa kutsongo enhlongeni leswaku hi kuma vitamin D leyi nga ya nkoka eka marhambu naswona yi hi sirhelela eka khensa ni mavabyi man’wana. Hambiswiritano, ku phya ngopfu swi vanga khensa ya nhlonge ni vuvabyi bya mahlo. Atimosifiya yi pfumelela ultraviolet radiation yitsongo leswaku yi fikelela emisaveni naswona mpimo wolowo wu va lowu ringaneke. Eka mina sweswo swi kombisa leswaku ku ni loyi a tumbuluxeke misava leswaku ku hanyiwa eka yona.

Mina na Huabi hi khorwisekile leswaku ku ni Muvumbi naswona hi yena a huhuteleke Bibele. Hi 2005, hi ve Timbhoni ta Yehovha naswona sweswi na hina se hi dyondzisa van’wana Bibele.