VUVABYI bya chukele se byi tinyike matimba swinene lerova se byi hundzuke ntungu lowu karhataka vanhu emisaveni hinkwayo. Ku ni mixaka yimbirhi leyi nga ni khombo ya vuvabyi bya chukele. Muxaka wo sungula wu hlasela munhu a ha ri n’wana naswona sweswi madokodela a ma si swi kota wu sivela. Exihlokweni lexi ku vulavuriwa hi muxaka wa vumbirhi lowu hlaselaka vunyingi bya vanhu.

Khale a byi tiviwa byi ri vuvabyi lebyi hlaselaka vanhu lavakulu ntsena, masiku lawa byi hlasela ni vana. Kambe madokodela ma vula leswaku vanhu va nga swi kota ku tisirhelela leswaku va nga khomiwi hi muxaka lowa vumbirhi wa vuvabyi bya chukele. Ku tiva swilo swi nga ri swingani hi vuvabyi lebyi, lebyi nga ni khombo swi nga ku pfuna. *

Vuvabyi bya chukele i xiyimo lexi endlaka leswaku chukele leri nga emirini wa munhu ri tlakuka swinene. Vuvabyi lebyi byi endla leswaku chukele ri nga ha swi koti ku khuluka kahle engatini ri ya eka tisele ta miri leswaku wu ta kuma matimba. Sweswo swi endla leswaku swirho swa miri swi nga ha tirhi hi mfanelo naswona swi endla leswaku ngati yi nga ha khuluki kahle emirini, minkarhi yin’wana swi endla leswaku munhu a kala a tsemiwa khudzu kumbe nkondzo, a va bofu ni ku karhatiwa hi vuvabyi bya tinso. Vunyingi bya vanhu lava karhatiwaka hi vuvabyi bya chukele va dlayiwa hi vuvabyi bya mbilu kumbe byo oma swirho.

Ku va ni mafurha yo tala emirini swi nga veka munhu ekhombyeni lerikulu ro hlaseriwa hi muxaka lowa vumbirhi wa vuvabyi bya chukele. Madokodela ma pfumela leswaku loko munhu a ri ni mafurha yo tala ekhwirini ni le masengeni swi nga ha va swi kombisa leswaku u le khombyeni lerikulu ro hlaseriwa hi vuvabyi bya chukele. Mafurha lama tshamaka eka rivengo ni xivindzi ma kavanyeta ndlela leyi chukele ri khulukaka ha yona engatini. U nga tisirhelela njhani eka vuvabyi lebyi?

1. Loko u huma endyangwini lowu vanhu va kona va nga ni vuvabyi lebyi famba u ya kamberiwa. Loko munhu a nga si hlaseriwa hi muxaka lowa vumbirhi wa vuvabyi bya chukele, chukela ra miri wakwe ri rhanga hi ku tlakuka hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko. Swiyimo leswi ha swimbirhi ka swona swi ni khombo kambe ku ni ku hambana exikarhi ka swona: Hambileswi vuvabyi bya chukele byi nga lawuriwaka kambe enkarhini wa sweswi a byi tshunguleki. Hi hala tlhelo, vanhu van’wana lava chukele ra miri wa vona ri tlakukaka hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko va swi kota ku ri lawula leswaku ri vuyela ematshan’weni ya rona. A swi kona swikombiso leswi kombisaka loko chukela leri nga emirini wa munhu ri tlakuke hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko. Kambe leswi swi nga endleka u nga swi xiyi. Xiviko xin’wana xi kombisa leswaku vanhu kwalomu ka 316 wa timiliyoni emisaveni hinkwayo chukele ra miri wa vona ri tlakuke hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko; kambe vo tala va vona a va swi tivi sweswo. Hi xikombiso, eUnited States ntsena, vanhu va kwalomu 90 wa tiphesente a va swi tivi leswaku chukele ra miri wa vona ri tlakuke hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko.

Kambe, ku va chukele ri tlakuka hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko a swi na khombo. Handle ko va u huma endyangwini lowu vanhu va kona va nga ni muxaka lowa vumbirhi wa vuvabyi bya chukela, sweswinyana ku kumiwe leswaku muxaka lowu wu endla leswaku vanhu va va ekhombyeni ro hlaseriwa hi vuvabyi bya mianakanyo. Loko u nyuhele ngopfu, u nga endli vutiolori kumbe u huma endyangwini lowu vanhu va kona va nga ni vuvabyi bya chukela swi nga ha endleka chukela ra miri wa wena ri tlakuka hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko. Loko wo ya u ya kamberiwa swi nga ha endleka va ku byela sweswo.

2. Dyana swakudya leswi nga ni rihanyo. U nga vuyeriwa swinene loko wo kota ku endla leswi landzelaka loko nkarhi wu ku pfumelela ni loko swi koteka: Hunguta ndlela leyi u dyaka ha yona. Ematshan’weni yo nwa juzi leyi nga ni chukele ro tala ni tinamuneti, nwana mati, tiya kumbe kofi. Dyana xinkwa lexi nga ni tindzoho, rhayisi ni makaroni hi ku ringanisela ematshan’weni yo dya swakudya leswi hungutiweke swiaki swa miri. Dyana nyama leyi nga riki na mafurha yo tala, nhlampfi, timanga ni tinyawa.

3. Endla vutiolori. Ku endla vutiolori swi ta endla leswaku u va ni rihanyo lerinene naswona chukele ra miri wa wena ri nga tlakuki hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko. Dokodela un’wana u vula leswaku ematshan’weni yo heta nkarhi wo tala u ri eku hlaleleni ka TV, endla vutiolori.

A wu nge swi koti ku cinca tisele ta wena ta xitekela kambe u nga swi kota ku cinca ndlela leyi u hanyaka ha yona. Leswaku hi antswisa rihanyo ra hina swi lava matshalatshala swinene.