N’wana wa wena wa malembe ya tsevu a nga twisisi leswaku ku tikhoma i yini. Loko a lava xilo u xi lava sweswi! Loko a hlundzuka, minkarhi yin’wana wa kalakala. U nga ha tivutisa u ku: ‘Xana swi tolovelekile leswaku n’wana wa mina a tikhoma hi ndlela leyi? Xana i nchumu lowu nga ta hundza, kumbe ndzi fanele ndzi sungula ku n’wi dyondzisa ku tikhoma?’

Namuntlha ku tikhoma a ku tekiwi ku ri nchumu wa nkoka. Dokodela David Walsh u tsale a ku: “Vanhu va masiku lawa, lavakulu ni lavatsongo va tshamela ku twa leswaku va fanele va endla xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka. Vanhu lava lavaka ku pfuna van’wana leswaku va antswisa vutomi bya vona, va va avela mintokoto, vutivi ni ku va nyika switsundzuxo, kasi van’wana va nyika vanhu switsundzuxo leswi nga pfuniki nchumu leswaku va va dyela mali ntsena.” *

I swa nkoka ku dyondzisa vana ku tikhoma va ha ri vatsongo. Eka ndzavisiso lowu heteke nkarhi wo leha, valavisisi va nyike ntlawa wa vana va malembe ya mune xiwitsi xin’we xin’we kutani va va byela leswaku loko vo yima nkarhinyana va nga dyi, va ta kuma xiwitsi xin’wana ku va hakela leswi va nga lehisa mbilu. Loko se va kurile naswona va pasile exikolweni xa sekondari, lava a va tikhoma loko va ha ri ni malembe ya mune, sweswi va tlula tintangha ta vona hi mahanyelo, ku vulavurisana ni van’wana, ni le xikolweni.

Ku nga dyondzisi vana ku tikhoma swi nga va ni vuyelo byo biha. Valavisisi va pfumela leswaku ndlela leyi byongo bya n’wana byi tirhaka ha yona, byi nga cinciwa hi leswi nga ta n’wi humelela evuton’wini. Dokodela Dan Kindlon u hlamusela leswi sweswo swi vulaka swona a ku: “Loko hi lema vana va hina, hi nga va dyondzisi ku tikhoma, va ta kula va nga titshembi kahle.” *

Vana xikombiso lexinene. Xana wa swi kota ku tikhoma? Xana n’wana wa wena u ku vona u hela mbilu laha ku nga ni ntlimbano wa timovha, u nghenelela loko u ri elayinini exitolo, kumbe u nghena van’wana enon’wini? Kindlon u tsale a ku: “Ndlela leyi kongomeke yo pfuna vana leswaku va tikhoma i ku va hina vatswari hi tikhoma.”—Nawu wa Bibele: Varhoma 12:9.

Dyondzisa n’wana wa wena hi vuyelo bya leswi a swi endlaka. Pfuna n’wana wa wena hi ku ya hi malembe yakwe, ku tiva leswaku ku ni vuyelo bya ku tikhoma ni loko munhu a nga tikhomi. Hi xikombiso, loko n’wana wa wena a hlundzukisiwe hi un’wana n’wi pfune a tivutisa leswaku, ‘xana ku rihisela swi ta pfuna kumbe swi ta onha? Xana ku ni ndlela yo antswa yo langutana ni xiyimo xexo kumbe u ta yimanyana leswaku vukarhi byi vohla? Xana swa antswa ku suka u famba?’—Nawu wa Bibele: Vagalatiya 6:7.

Khutaza n’wana wa wena. Bumabumela n’wana wa wena loko a tikhoma. N’wi byele leswaku a hi minkarhi hinkwayo swi olovaka ku tikhoma kambe loko a endla tano swi ta kombisa leswaku wa kula. Bibele yi ri: “Munhu la nga swi kotiki ku lawula moya wakwe u fana ni muti lowu boxekeke, lowu nga riki na rirhangu.” (Swivuriso 25:28) Ku hambana ni sweswo, “loyi a hlwelaka ku hlundzuka wa antswa ku ri ni wanuna wa matimba.”—Swivuriso 16:32.

Titolovete ku swi endla. Endla ntlangu lowu nge, “U Ta Endla Yini?” kumbe “Swiboho leswinene, Ni Leswi Nga Riki Swinene” kumbe swin’wana swo fana ni sweswo. Vulavula hi swiyimo leswi nga ha humelelaka kutani mi kombisa ndlela leyi a mi ta angula ha yona ivi mi vona leswaku mi nga swi vula “leswinene” kumbe “leswo biha.” U nga ha tirhisa swipopana, u dirowa kumbe u endla swin’wana leswaku ntlango wu tsakisa wu tlhela wu va lowu dyondzisaka. Xikongomelo xa wena i ku pfuna n’wana ku vona leswaku ku tikhoma swa antswa ku ri ni ku endla swilo hi nkarhi wolowo.—Nawu wa Bibele: Swivuriso 29:11.

Lehisa mbilu. Bibele yi vula leswaku “vuphukuphuku byi tsimbiwe embilwini ya mufana.” (Swivuriso 22:15) Hikwalaho, u nga languteli leswaku n’wana wa wena a dyondza ku tikhoma hi siku rin’we. Buku leyi nge, Teach Your Children Well yi ri: “Swi teka nkarhi wo leha ku dyondza ku tikhoma, minkarhi yin’wana swi nga ha tika.” Kambe loko u endla matshalatshala swi ta ku pfuna. Buku leyi yi ya emahlweni yi ku: “N’wana loyi a kotaka ku tikhoma sweswi u ta swi kota ku ala swidzidziharisi loko a ri ni malembe ya 12 ni ku nga ngheneli timhaka ta masangu loko a ri ni malembe ya 14.”