XANA u tshike ku ya ekerekeni? Loko swi ri tano, mi tele. Ematikweni yo tala, nhlayo ya vanhu lava vulaka leswaku ‘a va ngheni kereke’ ya engeteleka, naswona sweswo swi endla leswaku vumundzuku bya vukhongeri byi nga tiveki. Man’wana ya matiko wolawo ma kombisiwile laha.

Vanhu va heleriwa hi ntshembo eka vukhongeri hikwalaho ka swivangelo swo tala. Leswi swi endliwa hi leswi vukhongeri byi pfumelelaka madzolonga, tihanyi ni ku tikhoma ko biha hi timhaka ta masangu loku endliwaka hi varhangeri va vukhongeri, ni swivangelo swin’wana. Swivangelo swa kona swi katsa leswi landzelaka:

• Rifuwo: Buku leyi nge Global Index of Religion and Atheism yi ri: “Loko u ya u va ni mali u sungula ku tihambanisa ni vukhongeri.” Mhaka leyi i ntiyiso, hikuva matiko yo tala ma ya ma hluvuka. John V. C. Nye, profesa wa swa ikhonomi u vule leswaku, etindhawini tin’wana vanhu va hanya vutomi bya vulovolovo, “lebyi hambi ku ri tihosi leti fumeke emalembeni ya 200 lama hundzeke ti nga byi hanyangiki.”

  LESWI BIBELE YI SWI VULAKA: Bibele yi profete leswaku “emasikwini yo hetelela,” vanhu va ta rhandza mali ni mintsako ku tlula Xikwembu ni vaakelani va vona. (2 Timotiya 3:1-5) Leswi mutsari un’wana wa Bibele a a tiva makhombo lama vaka kona loko u ri ni rifuwo, u kombele Yehovha Xikwembu a ku: “U nga ndzi nyiki vusiwana kumbe rifuwo.” Ha yini a vule tano? U ye emahlweni a ku: “Leswaku ndzi nga xurhi kutani ndzi ku landzula.”—Swivuriso 30:8, 9.

• Mindhavuko ni mahanyelo ya vukhongeri: Vanhu vo tala ngopfungopfu vantshwa va teka vukhongeri byi nga ri bya nkoka. Van’wana a va ha ri na ntshembo eka byona. Tim Maguire mulanguteri wa swihaxamahungu eka Vutivi Bya Timhaka Ta Vanhu wa le Scotland u te, “Loko u languta matikhomelo ya tikereke eminkarhini leyi hundzeke, vanhu va ti fularherile hikuva a va ha ri na ntshembo eka tona tanihi leswi swirho swa tona swi nga tikhomiki kahle.”

  LESWI BIBELE YI SWI VULAKA: Malunghana ni vadyondzisi va mavunwa, Yesu Kreste u hi lemukisile a ku: “Mi ta va vona hi mihandzu ya vona. . . . Murhi wun’wana ni wun’wana lowunene wu humesa mbhandzu lowunene, kambe murhi wun’wana ni wun’wana wo bola wu humesa mbhandzu lowu nga pfuniki nchumu.” (Matewu 7:15-18) “Mbhandzu lowu nga pfuniki nchumu” wu katsa ku va hi nghenelela eka swa tipolitiki ni ku hanya hi ndlela leyi nga xi tsakisiki Xikwembu, ku fana ni ku rhandzana ka vanhu va rimbewu leri fanaka. (Yohane 15:19; Varhoma 1:25-27) Leswi swi tlhela swi katsa ku va hi tlula milawu ya Xikwembu hi ku va hi tinghenisa eka mihivahivana ni mindhavuko ya tiko. (Matewu 15:3, 9) Yesu u te: “Phamela tinyimpfu ta mina letitsongo.” (Yohane 21:17) Hambiswiritano, namuntlha vanhu vo tala va sika hi tlhelo ra moya.

•   Vukhongeri ni mali: Hi ku ya hi ntlawa wa vakambisisi va nhlangano wa Pew Research Center, vanhu vo tala va vona onge vukhongeri byi hlongorisa ngopfu mali. Ku hambana ni valandzeri va vona, vafundhisi van’wana va vukhongeri va tiphina hi ku hanya emafurheni. Hi xikombiso, eka rin’wana ra madoroba ya le Jarimani laha vanhu vo tala lava nghenaka kereke lava hanyaka hi rikoko ra xilondza, ku vuriwa leswaku mufundhisi wa kwalaho u hanya emafurheni. Mhaka leyi yi khunguvanyise valandzeri vakwe lava tshamaka ekusuhi na yena. Nakambe, magazini lowu nge GEO wu vula leswaku eNigeria, “laha vanhu va 100 wa timiliyoni va nga swisiwana, vafundhisi van’wana va hanya vutomi bya vulovolovo.”

  LESWI BIBELE YI SWI VULAKA: Pawulo mutsari wa Bibele u te: “A hi vaxavisi va rito ra Xikwembu.” (2 Vakorinto 2:17) Hambileswi Pawulo a a ri murhumiwa la dumeke evandlheni ra Vakreste vo sungula, minkarhi yo tala a a tirha leswaku a nga tikiseli van’wana. (Mintirho 20:34) Sweswo a swi kombisa leswaku a a yingisa xileriso xa Yesu lexi nge: “Mi amukele mahala, nyikani mahala.”—Matewu 10:7, 8.

Hi ku fambisana ni milawu leyi, Timbhoni ta Yehovha a ti yi xavisi minkandziyiso ya tona. Naswona a ti kombeli vukhume kumbe minhlengo eminhlanganweni ya tona. Kambe, leswi faneleke swi xaviwa swi hakeleriwa hi minyikelo ya ku tirhandzela.—Matewu 6:2, 3.

Ku nga si hundza malembe yo tala, vukhongeri lebyi nga kona sweswi byi ta va byi nga ha ri kona. Hambiswiritano, Xikwembu xi yi vone ka ha ri emahlweni mhaka leyi kutani xi yi tsala eBibeleni. Hi ku tirhisa marito yo fanekisela, Xikwembu xi fanise vukhongeri hinkwabyo lebyi nga tshembekangiki eka xona ni nghwavava, ku nga “Babilona Lonkulu.”—Nhlavutelo 17:1, 5.

Ku fanisa koloko ka fanela, hambileswi vukhongeri bya mavunwa byi vulaka leswaku byi tshembekile eka Xikwembu, kambe byi endla vuxaka ni vafumi va misava leswaku byi kuma matimba ni rifuwo. Nhlavutelo 18:9 yi ri: ‘Tihosi ta misava . . . ti endle vumbhisa na yena.’ Rito “Babilona” na rona ra fanela, hikuva swiendlo ni tidyondzo to tala ta vukhongeri bya mavunwa, to tanihi ku nga fi ka moya, vunharhuun’we ni vungoma, a swi dzime timitsu eBabilona, ku nga muti lowu a wu tele hi vukhongeri bya mavunwa ni mihivahivana. *—Esaya 47:1, 8-11.

Babilona Lonkulu u lovisiwe loko ku ‘phyisiwa’ Nambu wa Yufrata lowu a wu sirhelele muti, kutani ku pfuleka ndlela leyi endleke leswaku vuthu ra Vameda na Vaperesiya ri wu lovisa. (Yeremiya 50:1, 2, 38) Entiyisweni, muti wa Babilona wu lovisiwe hi vusiku byin’we!—Daniyele 5:7, 28, 30.

Babilona Lonkulu na yena u ‘tshame ematini yo tala.’ Bibele yi hi byela leswaku mati ma yimela “vanhu ni mintshungu,” ku nga timiliyoni ta vanhu lava seketelaka vukhongeri bya mavunwa. (Nhlavutelo 17:1, 15) Bibele yi profete leswaku mati lawa yo fanekisela ma ta phya, kutani xiendlakalo xexo xi ta endleka hi ku hatlisa kutani  xi herisa Babilona Lonkulu. (Nhlavutelo 16:12; 18:8) Kambe i mani loyi a nga ta lovisa Babilona? Hi lava a tirhisanaka na vona eka swa tipolitiki, lava eku sunguleni a va n’wi rhandza kambe eku heteleleni va nga ta n’wi venga. Nakambe va ta n’wi yivela kumbe va dya nyama yakwe yo fanekisela.—Nhlavutelo 17:16, 17. *

Tanihi leswi Babilona Lonkulu a nga ta lovisiwa ku nga ri khale, hi rirhandzu Xikwembu xi ri: “Humani eka yena, vanhu va mina, loko mi nga lavi ku hlanganyela na yena eswidyohweni swa yena, ni loko mi nga lavi ku amukela xiphemu xa makhombo ya yena.” (Nhlavutelo 18:4) Xiya leswaku rito leri nge “loko,” ri boxiwe kambirhi. Xilemukiso xa Xikwembu xi kongomisiwe eka vanhu lava kanganyisiwaka hi tidyondzo ta mavunwa naswona va lavaka ku amukeriwa hi Xikwembu—vanhu vo fana na Gaffar na Hediye lava ku vulavuriweke hi vona eku sunguleni.

Loko a nga si dyondza Bibele, Gaffar a a teka Xikwembu tanihi lexi faneleke xi yingisiwa hileswi xi chaviwaka. U ri: “Swi ndzi tsakisile ku dyondza leswaku Yehovha i Xikwembu xa rirhandzu ni leswaku xi lava hi xi yingisa hikwalaho ka leswi hi xi rhandzaka.” (1 Yohane 4:8; 5:3) Hediye u ve ni ku rhula loko a dyondza leswaku Xikwembu a hi xona lexi endleke leswaku a pfumala vatswari ni leswaku xiyimo lexi a langutaneke na xona a xi nga vangiwi hi ku va vutomi bya yena byi kunguhatiwile. U chaveleriwe hi rungula leri nga eBibeleni eka Yakobo 1:13, leyi vulaka leswaku Xikwembu a xi ringi vanhu hi swilo swo biha. Hediye na Gaffar va amukele ntiyiso kutani va tsema va ri vona eka “Babilona Lonkulu.”—Yohane 17:17.

Loko Babilona Lonkulu a lovisiwile, lava yingiseke kutani va huma eka yena leswaku va ta “gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso” a va nge xanisiwi. (Yohane 4:23) Ntshembo wa vona i ku vona misava ‘yi tele hi ku tiva Yehovha kukota mati lama funengetaka lwandle.’—Esaya 11:9.

Hakunene, vukhongeri bya mavunwa ni swilo swa byona swo biha swi ta herisiwa, hikuva Xikwembu ‘a xi hembi.’ (Tito 1:2) Hi hala tlhelo, vukhongeri bya ntiyiso, byi ta tshama hilaha ku nga heriki!