Rito ra Xinghezi “amen” ri vula leswaku “a swi ve tano” kumbe “ndzi tiyisile.” Ri huma eka rito ra Xiheveru leri vulaka “ku tshembeka.” Mikarhi yin’wana a ri tirhisiwa etimhakeni ta nawu. Endzhaku ka loko munhu a hlambanyile, a fanele a vula a ku “amen” ku tiyisekisa leswaku leswi a swi vuleke i ntiyiso ni leswaku u ta byarha vuyelo bya leswi a swi vuleke. (Tinhl. 5:22) Hikwalaho ka sweswo, a a ta titwa a boheka ku hetisisa xihlambanyo xakwe.—Neh. 5:13.

Xikombiso lexinene ngopfu xa ku tirhisiwa ka rito “amen” xi tsariwe eka Deteronoma ndzima 27. Endzhaku ka loko Vaisrayele va nghene eTikweni leri Tshembisiweke, a va fanele va hlengeletana exikarhi ka Ntshava ya Ebali ni Ntshava ya Gerizimu leswaku va ta yingisela loko Nawu wu ri karhi wu hlayiwa. A va yela ku yingisela ni ku tlhela va vula erivaleni leswaku va wu amukela Nawu wolowo. Va endle tano hi ku vula va ku “Amen!” loko ku hlayiwa vuyelo lebyi nga ta kumiwa hi lava nga yingisiki nawu. (Det. 27:15-26) Ehleketa mpfumawulo lowukulu wa vanhu va magidi lava katsaka vavanuna, vavasati ni vana loko va hlamula va ku “amen” hi rito leri twalaka! (Yox. 8:30-35) Swi le rivaleni leswaku a va ma rivalanga marito lama va ma vuleke hi siku rero. Vaisrayele volavo va hetisise rito ra vona, hikuva Bibele yi ri: “Israyele a ya emahlweni a tirhela Yehovha emasikwini hinkwawo ya Yoxuwa ni le masikwini hinkwawo ya vakulukumba lava va engeteleke masiku ya vona endzhaku ka Yoxuwa ni lava va tiveke ntirho hinkwawo wa Yehovha lowu a wu endleleke Israyele.”—Yox. 24:31.

Yesu na yena u tirhise “amen” ku tiyisekisa leswaku leswi a swi vulaka i ntiyiso, kambe u endla tano hi ndlela yo hlawuleka. Ematshan’weni yo vula a ku “amen” (leyi hi Xitsonga yi hundzuluxeriweke yi ku “ndzi tiyisile”) endzhaku ka loko un’wana a vule swo karhi, Yesu u vule a ku “amen” ku kombisa  leswaku leswi a swi vulaka i ntiyiso. Mikarhi yin’wana a a phindha rito rero a ku “amen amen.” (Mat. 5:18; Yoh. 1:51) Hi ndlela yoleyo a a tiyisekisa vayingiseri vakwe leswaku leswi a swi vulaka i ntiyiso lowu heleleke. Yesu a a vulavula hi ku tiyiseka hikuva hi yena a a nyikiwe vutihlamuleri byo hetisisa switshembiso hinkwaswo swa Xikwembu.—2 Kor. 1:20; Nhlav. 3:14.

Vaisrayele na vona a va yi tirhisa “amen” loko va dzunisa ni ku khongela Yehovha. (Neh. 8:6; Ps. 41:13) Loko lava yingiseke va vula va ku “amen” endzhaku ka xikhongelo, a va kombisa leswaku va pfumelelana ni leswi vuriweke. Hi ku endla tano hinkwavo a va tiphina hi ku gandzela Yehovha swin’we. Leswi hi swona leswi endlekeke loko Hosi Davhida a yisa Areka ya Yehovha eYerusalema. Hi nkarhi wa nkhuvo lowu landzeleke, u khongele xikhongelo lexi humaka embilwini lexi tsariweke tanihi risimu eka 1 Tikronika 16:8-36. Lava a va ri kwalaho va khumbiwe swinene hi marito yakwe lerova “vanhu hinkwavo va ku, ‘Amen,’ va dzunisa Yehovha.” Hakunene a va tsakile leswi a va gandzela Yehovha swin’we.

Vakreste vo sungula a va tirhisa “amen” loko va dzunisa Yehovha. Hakanyingi vatsari va Bibele va yi tirhisile eka mapapila ya vona. (Rhom. 1:25; 16:27; 1 Pet. 4:11) Buku ya Nhlavutelo yi kombisa swivumbiwa swa moya leswi nga etilweni swi ri karhi swi dzunisa Yehovha swi ku: “Amen! Dzunisani Yah!” (Nhlav. 19:1, 4) Hi ntolovelo, Vakreste vo sungula a va vula va ku “amen” endzhaku ko yingisela xikhongelo emihlanganweni ya vona. (1 Kor. 14:16) Hambiswiritano, a va nga fanelanga va vula rito rero ku hetisisisa nawu ntsena.

Endzhaku ko dyondza ndlela leyi malandza ya Yehovha ma ri tirhiseke ha yona rito rero, hi kota ku vona leswaku hikwalaho ka yini rito “amen” ri faneleka ku gimeta ha rona xikhongelo. Loko hi ri vula eka swikhongelo swa hina vini, hi kombisa leswaku hi tiyisile eka leswi hi swi vulaka. Loko hi  susumeteleka ku vula hi ku “amen” hambi embilwini hi va hi kombisa leswaku hi pfumelelana ni leswi vuriweke. A hi kambisiseni swivangelo swin’wana leswi endlaka “amen” ya hina yi va ya nkoka.

Ha yingisela loko van’wana va khongela hikuva i xiphemu xa vugandzeri bya hina. Hi gandzela Yehovha hi ku pfumelelana ni leswi vuriwaka exikhongelweni ni hi ndlela leyi hi tikhomaka ha yona hi nkarhi wa xikhongelo. Leswi hi lavaka ku vula hi ku “amen” swi suka embilwini, hi tshama hi ri ni langutelo lerinene naswona hi rhiya ndleve hi nkarhi wa xikhongelo.

Hi gandzela hi vun’we. Hi nkarhi wa xikhongelo evandlheni, hinkwerhu hi yingisela swilo leswi fanaka. (Mint. 1:14; 12:5) Loko hi susumeteleka ku hlamula hi nkarhi wun’we ni vamakwerhu, hi tiyisa vun’we bya hina. Loko hinkwerhu hi vula hi ku “amen” hambi embilwini kumbe hi ndlela leyi twakalaka, swikhongelo swa hina swi nga susumetela Yehovha leswaku a endla leswi hi n’wi kombelaka swona.

Hi dzunisa Yehovha. Yehovha u vona hinkwaswo leswi hi swi endlaka evugandzerini bya hina. (Luka 21:2, 3) U vona leswi swi hi susumetelaka ni leswi nga embilwini ya hina. Hambiloko hi yingisele mihlangano hi foni hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u yi teka yi ri ya nkoka “amen” ya hina leyi hi yi vulaka hi mbilu hinkwayo. Loko hi ku “amen” hi hlanganyela ni hinkwavo lava nga emihlanganweni eku dzuniseni Yehovha.

“Amen” ya hina yi nga ha vonaka yi nga nyawuli, kambe i ya nkoka. Encyclopedia yin’wana ya Bibele yi ri: “Hi ku tirhisa rito rero rin’we, malandza ya Xikwembu ma nga phofula ntshembo lowu tiyeke lowu ma nga na wona.” Onge “amen” yin’wana ni yin’wana leyi hi yi vulaka yi nga tsakisa Yehovha.—Ps. 19:14.