“Rito Ra Yehovha Ri Ya Ri Engeteleka”
“Rito Ra Yehovha Ri Ya Ri Engeteleka”
“U rhumela rito rakwe emisaveni; rito rakwe ri tsutsuma hi rivilo.”—PISALEMA 147:15.
1, 2. Hi xihi xiavelo lexi Yesu a xi nyikeke vadyondzisiwa va yena, naswona a xi katsa yini?
BYIN’WANA bya vuprofeta lebyi tsakisaka lebyi nga eBibeleni byi kumeka eka Mintirho 1:8. Emahlweninyana ka ku tlhandlukela ka yena etilweni, Yesu u byele valandzeri va yena lava tshembekaka a ku: “Mi ta amukela matimba loko moya lowo kwetsima wu fika ehenhla ka n’wina, naswona mi ta va timbhoni ta mina . . . ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.” Kunene wolowo a wu ta va ntirho lowukulu swinene!
2 Ku twarisa rito ra Xikwembu emisaveni hinkwayo ku fanele ku tikombe ku ri xiavelo xo tika eka vadyondzisiwa va nga ri vangani lava nyikiweke xona. Anakanya hi leswi a swi katseka. A va fanele va pfuna vanhu leswaku va twisisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. (Matewu 24:14) Ku twarisa vumbhoni ha Yesu a swi katsa ku avelana ni van’wana tidyondzo ta yena ta matimba ni ku hlamusela ntirho lowu a wu endlaka eku hetisiseni ka xikongomelo xa Yehovha. Ku tlula kwalaho, ntirho lowu a wu katsa ku endla vanhu vadyondzisiwa ni ku va khuvula. Naswona ntirho lowu a wu fanele wu endliwa emisaveni hinkwayo!—Matewu 28:19, 20.
3. Yesu u va tiyisekise yini valandzeri va yena, naswona va angurise ku yini eka ntirho lowu a va nyikeke wona?
3 Nilokoswiritano, Yesu u tiyisekise valandzeri va yena leswaku moya lowo kwetsima a wu ta va na vona loko va ri karhi va endla ntirho lowu a va nyikeke wona. Xisweswo, ku nga khathariseki vukulu bya xiavelo ni matshalatshala ya tihanyi ni ya madzolonga ya vakaneti va vona yo lava ku va tshikisa, vadyondzisiwa vo sungula va Yesu va swi endle hilaha ku humelelaka leswi a va leriseke swona. I mhaka leyi endlekeke leyi nga ta ka yi nga kanetiwi.
4. Xana rirhandzu ra Xikwembu ri kombisiwe njhani eka xileriso xa ku ya chumayela ni ku dyondzisa van’wana?
4 Tsima ro chumayela ni ku dyondzisa emisaveni hinkwayo a ku ri xikombiso xa rirhandzu ra Xikwembu eka lava va nga xi tiviki. Ri va nyike nkarhi wo tshinela eka Yehovha ni ku tlhela va rivaleriwa swidyoho. (Mintirho 26:18) Xileriso xa ku chumayela ni ku dyondzisa nakambe a xi kombisa rirhandzu ra Xikwembu eka lava va twarisaka rungula rolero, tanihi leswi a xi va nyika nkarhi wa ku kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha ni ku kombisa rirhandzu ra vona eka vanhu-kulobye. (Matewu 22:37-39) Muapostola Pawulo a a byi teka byi ri bya nkoka swinene vutirheli bya Vukreste lerova u byi vitane “xuma.”—2 Vakorinto 4:7.
5. (a) Hi ma kuma kwihi matimu lama tshembekaka swinene malunghana ni Vakreste vo sungula, naswona i ku engeteleka kwihi loku boxiwaka kwalaho? (b) Ha yini buku ya Mintirho yi twisiseka eka malandza ya Xikwembu namuntlha?
5 Matimu lama tshembekaka swinene ya ntirho wo chumayela wa Vakreste vo sungula ma kumeka eka buku leyi huhuteriweke ya Mintirho, leyi tsariweke hi mudyondzisiwa Luka. I rhekhodo ya ku engeteleka loku hlamarisaka ni loku hatlisaka. Ku engeteleka loku ka vutivi bya Rito ra Xikwembu ku hi tsundzuxa Pisalema 147:15, leyi nge: “[Yehovha] u rhumela rito rakwe emisaveni; rito rakwe ri tsutsuma hi rivilo.” Rungula ra Vakreste vo sungula, lava va tiyisiweke hi moya lowo kwetsima, ra tsakisa naswona ri twisiseka swinene eka hina namuntlha. Timbhoni ta Yehovha ti hlanganyela entirhweni lowu fanaka wa ku chumayela ni wa ku endla vadyondzisiwa, kambe ti swi endla hi mpimo lowukulu. Nakambe hi langutana ni swiphiqo leswi fanaka ni leswi Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va langutaneke na swona. Loko hi ri karhi hi kambisisa ndlela leyi Yehovha a katekiseke Vakreste vo sungula a tlhela a va nyika matimba ha yona, ripfumelo ra hina ra leswaku wa hi seketela ra tiya.
Ku Engeteleka Ka Nhlayo Ya Vadyondzisiwa
6. I xivulwa xihi lexi vulavulaka hi ku engeteleka lexi humelelaka kanharhu ebukwini ya Mintirho, naswona xi kombetela eka yini?
6 Ndlela yin’wana yo kambisisa ku hetiseka ka Mintirho 1:8 i ku anakanyisisa hi marito lama nge “rito ra Yehovha ri ya ri engeteleka,” ku nga xivulwa lexi humelelaka xi ri ni ku hambana kutsongo, kanharhu ntsena eBibeleni naswona hinkwaswo swivulwa leswi swi kumeka ebukwini ya Mintirho. (Mintirho 6:7; 12:24; 19:20) Marito lama nge “rito ra Yehovha,” kumbe “rito ra Xikwembu,” eka tindzimana leti ma kombetela eka mahungu lamanene—rungula leri nyanyulaka ra ntiyiso wa Xikwembu, rungula leri hanyaka, leri nga ni matimba leri hundzuleke vutomi bya lava va ri amukeleke.—Vaheveru 4:12.
7. Xana ku andza ka rito ra Xikwembu ku hlanganisiwa na yini eka Mintirho 6:7, naswona ku humelele yini hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E.?
7 Xivulwa lexi vulavulaka hi ku andza ka rito ra Xikwembu xi humelela ro sungula eka Mintirho 6:7. Eka yona ha hlaya: “Hikwalaho rito ra Xikwembu ri ya ri kula, ni nhlayo ya vadyondzisiwa yi ya yi andza ngopfu eYerusalema; naswona ntshungu lowukulu wa vaprista wu yingisa vupfumeri lebyi.” Laha, ku andza ku hlanganisiwa ni ku engeteleka ka nhlayo ya vadyondzisiwa. Eku sunguleni, hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E., moya lowo kwetsima wa Xikwembu wu chuluriwe ehenhla ka vadyondzisiwa va 120 lava a va hlengeletane ekamareni ra le henhla. Hi nkarhi wolowo muapostola Petro u nyikele nkulumo leyi nyanyulaka, naswona eka lava a va yingisile, ku nga vanhu va kwalomu ka 3 000, va ve vapfumeri hi rona siku rero. Ku fanele ku ve ni hasahasa loko vanhu va magidi va nghena edan’wini kumbe emadan’wini ya le Yerusalema leswaku va ta khuvuriwa evitweni ra Yesu, wanuna loyi a beleriweke tanihi xigevenga kwalomu ka masiku ya 50 lama hundzeke!—Mintirho 2:41.
8. Xana nhlayo ya vadyondzisiwa yi engeteleke njhani emalembeni ya le ndzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E.?
8 Ina, wolawo a ko va masungulo ntsena. Matshalatshala lama hambetaka ya varhangeri va vukhongeri bya Vayuda yo herisa ntirho wa ku chumayela a ma ri ya hava. Lexi karhateke varhangeri volavo hileswaku, ‘Yehovha u hambete a tisa lava ponisiwaka eka vadyondzisiwa, siku ni siku.’ (Mintirho 2:47) Ku nga ri khale, “nhlayo ya vavanuna yi [fike] kwalomu ka 5 000.” Endzhaku ka sweswo, “lava pfumelaka eHosini va ya va engeteleka, vunyingi bya vavanuna ni vavasati.” (Mintirho 4:4; 5:14) Hi ku famba ka nkarhi, hi hlaya leswi: “Hakunene, vandlha eYudiya hinkwaro na Galeliya na Samariya ri nghena eka nguva ya ku rhula, ri akeka; naswona leswi a ri famba hi ku chava Yehovha ni hi nchavelelo wa moya lowo kwetsima, a ri ya ri andza.” (Mintirho 9:31) Endzhaku ka malembe yo hlayanyana, kumbexana kwalomu ka 58 C.E., ku tshame ku vulavuriwa hi ‘vapfumeri va magidi yo tala.’ (Mintirho 21:20) Hi nkarhi wolowo, se a ku ri ni vapfumeri vo tala lava nga Vamatiko.
9. U nga va hlamusela njhani Vakreste vo sungula?
9 Ku hundzuka ka vanhu hi kona loku a ku vanga ngopfu ku engeteleka loku. Vukhongeri lebyi a byi ri byintshwa—kambe a byi ri ni matimba swinene. Ematshan’weni yo va swirho swa kereke leswi khondlaka mavoko, vadyondzisiwa a va tinyiketele hilaha ku heleleke eka Yehovha ni le ka Rito ra yena, laha minkarhi yin’wana va dyondzeke ntiyiso eka lava va xanisiweke hi tihanyi. (Mintirho 16:23, 26-33) Lava va amukeleke Vukreste va byi amukele hikwalaho ka ku anakanyisisa ka vona, hikwalaho ka xiboho xa vona vini. (Varhoma 12:1) Va dyondzisiwe tindlela ta Xikwembu; ntiyiso a wu ri emianakanyweni ni le timbilwini ta vona. (Vaheveru 8:10, 11) A va tiyimisele ku fela leswi a va pfumela eka swona.—Mintirho 7:51-60.
10. Vakreste vo sungula va amukele vutihlamuleri byihi, naswona ku ni ku fana kwihi loku hi ku vonaka namuntlha?
10 Lava va amukeleke tidyondzo ta Vukreste va xiye vutihlamuleri bya vona byo byela van’wana ntiyiso lowu. Leswi swi hoxe xandla swinene eku andzeni ka nhlayo loku engetelekeke. Xidyondzi xin’wana xa Bibele xi te: “Ku vulavula hi leswi u swi pfumelaka a swi nga tekiwi ku ri mfanelo yo hlawuleka ya muevhangeli la hisekaka kumbe la vekiweke hi ku hlawuleka. Ku vula evhangeli a ku ri lunghelo ni ntirho wa xirho xin’wana ni xin’wana xa Kereke. . . . Ku engeteleka ka Vakreste ku nyike ntlawa lowu nsusumeto lowukulu ku sukela eku sunguleni.” U ye emahlweni a tsala: “Ku vula evhangeli a ku ri nchumu wa nkoka eka Vakreste vo sungula.” Swi tano ni hi Vakreste va ntiyiso namuntlha.
Nsimu Ya Vona Yi Ndlandlamuka
11. I ku engeteleka ka muxaka muni loku hlamuseriwaka eka Mintirho 12:24, naswona ku endlekise ku yini?
11 Ndhawu ya vumbirhi laha ku vulavuriwaka hi ku engeteleka ka rito ra Xikwembu hi le ka Mintirho 12:24: “Rito ra Yehovha ri ya ri engeteleka ni ku hangalaka.” Laha xivulwa lexi xi fambisana ni ku kula ka ndhawu. Ku nga khathariseki ku kanetiwa hi tihulumendhe, ntirho wu hambete wu tswala mihandzu. Moya lowo kwetsima wu rhange wu chuluriwa eYerusalema, kutani ku sukela kwalaho rito ri hangalaka hi xihatla. Ku xanisiwa ka vadyondzisiwa eYerusalema ku endle leswaku va hangalakela eswifundzeni swa le Yudiya na Samariya. Vuyelo byi ve byihi? “Lava a va hangalakile va nghena etikweni va vula mahungu lamanene ya rito.” (Mintirho 8:1, 4) Filipi u kongomisiwe leswaku a ya nyikela vumbhoni eka wanuna, loyi endzhaku ka loko a khuvuriwile, a yiseke rungula aEtiyopiya. (Mintirho 8:26-28, 38, 39) Hi ku hatlisa ntiyiso wu dzime timitsu eLida, eRivaleni ra Saroni ni le Yopa. (Mintirho 9:35, 42) Endzhakunyana, muapostola Pawulo u fambe magidi ya tikhilomitara elwandle ni le tikweni, a simeka mavandlha ematikweni yo tala ya le Mediteraniya. Muapostola Petro u ye eBabilona. (1 Petro 5:13) Ku nga si hela malembe ya 30 ku chuluriwe moya lowo kwetsima hi Pentekosta, Pawulo u tsale leswaku mahungu lamanene ma “[chumayeriwe] eka ntumbuluko hinkwawo lowu nga ehansi ka tilo,” kumbexana a vulavula hi matiko lawa a ma tiviwa hi nkarhi wolowo.—Vakolosa 1:23.
12. Xana vakaneti va Vukreste va vule yini leswi kombisaka leswaku va pfumela leswaku rito ra Xikwembu ra engeteleka etindhawini to tala?
12 Ni vakaneti va Vukreste va pfumerile leswaku rito ra Xikwembu ri dzime timitsu eMfun’weni hinkwawo wa Rhoma. Hi xikombiso, Mintirho 17:6 yi vula leswaku le Tesalonika, en’walungwini wa Grikiya, vakaneti va huwelerile va ku: “Vanhu lava va pfuxeke ngundzungundzu emisaveni leyi akiweke va kona ni laha.” Ku tlula kwalaho, eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vumbirhi, Pliny Lontsongo u tsalele Mufumi Trajan wa le Rhoma a ri eBitiniya, a vilela malunghana ni Vukreste. U te: “[A byi] le madorobeni ntsena, kambe byi hangalake ni le swimitanini ni le matikweni ya le kusuhi.”
13. Xana ku kula ka nsimu ku kombisa rirhandzu ra Xikwembu hi vanhu hi ndlela yihi?
13 Ku kula loku ka nsimu a ku ri xikombiso xa rirhandzu leri enteke ra Yehovha hi vanhu lava ponisekaka. Loko Petro a xiye ku tirha ka moya lowo kwetsima eka Korneliyo la nga wa Matiko, u te: “Hakunene ndza swi xiya leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.” (Mintirho 10:34, 35) Ina, mahungu lamanene a ma ri rungula ra vanhu hinkwavo naswona ma ha ri rona, naswona ku kula ka nsimu ya rito ra Xikwembu ku nyike vanhu hinkwako nkarhi wa ku angula eka rirhandzu ra Xikwembu. Eka lembe-xidzana leri ra vu-21, rito ra Xikwembu ri fike etindhawini hinkwato ta misava.
Ku Engeteleka Loku Nga Kona
14. I ku engeteleka ka muxaka muni loku hlamuseriwaka eka Mintirho 19:20, naswona rito ra Xikwembu ri hlule yini?
14 Ndhawu ya vunharhu laha ku vulavuriwaka hi ku engeteleka ka rito ra Xikwembu hi le ka Mintirho 19:20: “Rito ra Yehovha ri ya ri engeteleka ni ku hlula.” Rito ro sungula ra Xigriki leri hundzuluxeriwaka ri va “hlula” ri vula “ku nyika matimba.” Tindzimana ta le mahlweni ka yoleyo ti vula leswaku vo tala aEfesa va ve vapfumeri, naswona vo tala va lava a va hanya hi masalamusi va hise tibuku ta vona va voniwa hi mani na mani. Hikwalaho, rito ra Xikwembu ri hlule tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa. Mahungu lamanene ma tlhele ma hlula swihinga swin’wana, swo tanihi nxaniso. A xi kona lexi a xi ta ma yimisa. Laha nakambe hi kuma ndlela leyi hlamarisaka leyi Vukreste bya ntiyiso bya le nkarhini wa hina byi fanaka ni lebyiya ha yona.
15. (a) N’wamatimu un’wana wa Bibele u tsale yini malunghana ni Vakreste vo sungula? (b) Xana vadyondzisiwa a va ku yisa eka mani ku dzuneka malunghana ni ku humelela ka vona?
15 Vaapostola ni Vakreste van’wana vo sungula va twarise rito ra Xikwembu hi ku hiseka. Xidyondzi xin’wana xa Bibele xi vule leswi malunghana na vona: “Loko vanhu va swi rhandza ku vulavula hi Hosi ya vona, va va ni tindlela to tala to endla sweswo. Hakunene, nsusumeto wa vavanuna ni vavasati lava hi wona wu hi tsakisaka swinene ku tlula tindlela leti va ti tirhisaka.” Hambiswiritano, Vakreste volavo vo sungula va swi xiyile leswaku ku humelela ka vona evutirhelini a ku nga titsheganga hi matshalatshala ya vona ntsena. A va ri ni xileriso lexi humaka etilweni xa leswaku va endla ntirho wa vona, kutani a va seketeriwa hi Xikwembu leswaku va wu endla. Ku engeteleka hi tlhelo ra moya ku huma eka Xikwembu. Muapostola Pawulo u swi pfumerile leswi eka papila ra yena leri yaka evandlheni ra le Korinto. U tsarile: “Mina ndzi byarile, Apolosi a cheleta, kambe Xikwembu hi xona lexi hambeteke xi swi kurisa. Hikuva hina hi vatirhi-kulobye ni Xikwembu.”—1 Vakorinto 3:6, 9.
Moya Lowo Kwetsima Wa Tirha
16. I yini lexi kombisaka leswaku moya lowo kwetsima wu nyike vadyondzisiwa matimba ya ku vulavula hi xivindzi?
16 Tsundzuka leswaku Yesu u tiyisekise vadyondzisiwa va yena leswaku moya lowo kwetsima a wu ta tirha eku engeteleni ka rito ra Xikwembu ni leswaku moya lowo kwetsima a wu ta nyika vadyondzisiwa matimba entirhweni wa vona wo chumayela. (Mintirho 1:8) Xana leswi swi endlekise ku yini? Endzhakunyana ka ku chuluriwa ka moya lowo kwetsima ehenhla ka vadyondzisiwa hi Pentekosta, Petro na Yohane va lerisiwe ku ya vulavula eka Sanedri ya Vayuda, ku nga huvo leyi tlakukeke swinene etikweni, leyi vaavanyisi va yona va nga ni nandzu wa ku dlaya Yesu Kreste. Xana vaapostola a va ta rhurhumela hi ku chava emahlweni ka vanhu volavo lava tlakukeke va tlhela va va ni tihanyi? Nikatsongo! Moya lowo kwetsima wu nyike Petro na Yohane matimba ya ku vulavula hi xivindzi lerova vakaneti va vona va hlamala, kutani “va lemuka leswaku a va tshama va ri na Yesu.” (Mintirho 4:8, 13) Moya lowo kwetsima wu tlhele wu susumetela Stefano ku nyikela vumbhoni hi xivindzi emahlweni ka Sanedri. (Mintirho 6:12; 7:55, 56) Emahlweninyana, moya lowo kwetsima wu susumetele vadyondzisiwa ku ya chumayela hi xivindzi. Luka wa vika: “Kuteloko va endle xikombelo, ndhawu leyi a va hlengeletane eka yona yi ninginika; kutani hinkwavo va tala moya lowo kwetsima va vula rito ra Xikwembu hi vurhena.”—Mintirho 4:31.
17. Hi tihi tindlela tin’wana leti moya lowo kwetsima wu pfuneke vadyondzisiwa ha tona evutirhelini bya vona?
17 Hi ku tirhisa moya wa yena lowo kwetsima wa matimba, Yehovha, swin’we na Yesu la pfuxiweke, va kongomise ntirho wo chumayela. (Yohane 14:28; 15:26) Loko moya lowo kwetsima wu chuluriwe eka Korneliyo, maxaka ya yena ni vanghana va yena lavakulu, muapostola Petro u swi xiyile leswaku Vamatiko lava nga yimbangiki va nga fanelekela ku khuvuriwa evitweni ra Yesu Kreste. (Mintirho 10:24, 44-48) Endzhakunyana, moya lowu wu tirhe swinene eku vekeni ka Barnaba na Sawulo (muapostola Pawulo) leswaku va endla ntirho wa vurhumiwa wu tlhela wu va kongomisa laha va faneleke va ya kona ni laha va nga fanelangiki va ya kona. (Mintirho 13:2, 4; 16:6, 7) Wu kongomise endlelo ro endla xiboho ra vaapostola ni vakulukumba eYerusalema. (Mintirho 15:23, 28, 29) Moya lowo kwetsima wu tlhele wu kongomisa ku vekiwa ka valanguteri evandlheni ra Vukreste.—Mintirho 20:28.
18. Xana Vakreste vo sungula va ri kombise njhani rirhandzu?
18 Ku engetela kwalaho, moya lowo kwetsima wu tlhele wu tikombisa eka Vakreste hi voxe, wu humesa timfanelo ta vukwembu, to tanihi rirhandzu. (Vagalatiya 5:22, 23) Rirhandzu ri susumetele vadyondzisiwa ku avelana swilo ni van’wana. Hi xikombiso, endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E., ku sunguriwe ku hlengeleta mali leyi nga ta pfuna vadyondzisiwa va le Yerusalema eka swilaveko swa vona swa nyama. Rungula ra le Bibeleni ri ri: “A nga kona loyi a a pfumala exikarhi ka vona; hikuva hinkwavo lava a va ri ni masimu kumbe tindlu a va swi xavisa kutani va tisa xuma xa swilo leswi xavisiweke a va xi veka emilengeni ya vaapostola. A xi averiwa un’wana ni un’wana, hi ku ya hi xilaveko xa yena.” (Mintirho 4:34, 35) Rirhandzu leri a ri kombisiwanga vapfumeri-kulobye ntsena kambe ni van’wana, va va avele mahungu lamanene va tlhela va va endlela swiendlo swin’wana swa vunene. (Mintirho 28:8, 9) Yesu u vule leswaku rirhandzu ra ku tinyikela a ri ta hlawula valandzeri va yena. (Yohane 13:34, 35) Entiyisweni, mfanelo ya nkoka ya rirhandzu yi kokele vanhu eka Xikwembu ivi yi hoxa xandla eku engetelekeni ka lembe-xidzana ro sungula hilaha swi nga hakona namuntlha.—Matewu 5:14, 16.
19. (a) Rito ra Yehovha ri kule hi tindlela tihi tinharhu hi lembe-xidzana ro sungula? (b) Hi ta kambisisa yini exihlokweni lexi landzelaka?
19 Xiga lexi nge “moya lowo kwetsima” xi humelela ka 41 ebukwini ya Mintirho. Swi le rivaleni leswaku ku engeteleka ka Vakreste va xiviri hi lembe-xidzana ro sungula a ku fambisana swinene ni matimba ni nkongomiso wa moya lowo kwetsima. Nhlayo ya vadyondzisiwa yi engetelekile, rito ra Xikwembu ri hangalake endhawini leyikulu naswona ri hlule vukhongeri ni tifilosofi ta nguva yoleyo. Ku engeteleka ka lembe-xidzana ro sungula ka fana ni ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wa namuntlha. Exihlokweni lexi landzelaka, hi ta kambisisa ku engeteleka loku tsakisaka ka rito ra Xikwembu eminkarhini ya manguva lawa.
Wa Tsundzuka Xana?
• Xana nhlayo ya vadyondzisiwa yi kule hi ndlela yihi?
• Xana rito ra Xikwembu ri engeteleke etindhawini to tala hi ndlela yihi?
• Xana rito ra Xikwembu ri hlule hi ndlela yihi eka lembe-xidzana ro sungula?
• Xana moya lowo kwetsima wu hoxe xandla hi ndlela yihi eku engetelekeni ka rito ra Xikwembu?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso eka tluka 12]
Filipi u chumayele Muetiyopiya, a twarisa mahungu lamanene endhawini leyikulu
[Xifaniso eka tluka 13]
Moya lowo kwetsima wu kongomise vaapostola ni vakulukumba eYerusalema
[Mfungho wa Vini va Xifaniso eka tluka 10]
Etlhelweni ra xinene le henhla: Reproduction of the City of Jerusalem at the time of the Second Temple - located on the grounds of the Holyland Hotel, Jerusalem