Xana Vungoma Byi Nga Swi Enerisa Hakunene Swilaveko Swa Hina Swa Moya?

HIKWERHU hi ni swilaveko swa moya ni swa nyama. Hi yona mhaka vo tala va vutisa swivutiso swo fana ni leswi, Hi xihi xikongomelo xa vutomi, ha yini vanhu va xaniseka naswona ku humelela yini hi hina loko hi fa? Vanhu vo tala va lava tinhlamulo hi mbilu hinkwayo ta swivutiso leswi, hi ku vutisa vangoma, laha va vulavulaka ni mimoya va ri ni ntshembo wo vulavurisana ni mimoya ya vafi. Mukhuva lowu wu vuriwa vungoma.

Lava va vulavurisanaka ni mimoya va kumeka ematikweni yo tala naswona va hlangana etikerekeni. Hi xikombiso, le Brazil vanhu lava rhandzaka vungoma va kwalomu ka 4 000 000 va landzelela tidyondzo leti sunguriweke hi Hyppolyte Léon Denizard Rivail, ku nga mudyondzisi wa Mufurwa wa lembe-xidzana ra vu-19 tlhelo mutivi wa filosofi la tisunguleleke vito ra Allan Kardec. Kardec u sungule ku tsakela dyondzo leyi ya vungoma hi 1854. Hi ku famba ka nkarhi u vutise vangoma va le tindhawini to tala kutani a kandziyisa tinhlamulo ta kona eka The Book of Spirits, leyi kandziyisiweke hi 1857. Tibuku tin’wana timbirhi leti a ti tsaleke a ku ri The Mediums’ Book na The Gospel According to Spiritism.

Vungoma byi hlanganisiwe ni mikhuva ya vukhongeri ya voodoo, vuloyi, masalamusi kumbe Vusathana. Hambiswiritano lava va pfumelaka eka tidyondzo ta Allan Kardec va vula leswaku tidyondzo ta vona ti hambanile. Tibuku ta vona hi xitalo ti tshaha Bibele naswona ti kombetela eka Yesu tanihi “mukongomisi ni xikombiso eka vanhu hinkwavo.” Va vula leswaku tidyondzo ta Yesu “i mahlamuselelo yo tenga swinene ya nawu wa Xikwembu.” Allan Kardec a a teka tibuku ta vungoma tanihi nhlavutelo ya vunharhu ya nawu wa Xikwembu eka vanhu, tinhlavutelo timbirhi to sungula ku nga tidyondzo ta Muxe ni ta Yesu.

Vungoma byi koka vanhu vo tala hikuva byi kandziyisa rirhandzu ra vuakelani ni swiendlo swa tintswalo. Dyondzo yin’wana ya vungoma yi ri: “Handle ka rirhandzu a ku na ku pona.” Vangoma vo tala va gingiritekela ku pfuna tiko, va antswisa swibedlhele, swikolo ni swiyenge swin’wana. Matshalatshala yo tano i manene. Kambe xana tidyondzo ta vangoma ta fana ni tidyondzo ta Yesu leti tsariweke eBibeleni? A hi tekeni swikombiso swimbirhi: ntshembo wa vafi ni xivangelo lexi endlaka hi xaniseka.

Hi Wihi Ntshembo Wa Vafi?

Vangoma vo tala va pfumela eka ntswariwo-nyingi. Buku yin’wana ya vangoma yi ri: “Ntswariwo-nyingi hi yona ntsena dyondzo leyi enerisaka vonelo ra hina ra vululami bya le henhla; hi yona ntsena dyondzo leyi nga hlamuselaka vumundzuku ni ku tiyisa ntshembo wa hina.” Vangoma va hlamusela leswaku loko munhu a fa moya-xiviri kumbe “moya lowu tswariweke nakambe” wu siya miri—ku kota phaphatana loko ri huma exikhambeni. Va tshemba leswaku mimoya leyi endzhaku ka nkarhi ya tswariwa nakambe yi ri vanhu leswaku yi ta lulamisa swidyoho leswi yi swi endleke enkarhini wa vutomi lebyi hundzeke. Kambe a swi tsundzukiwi swidyoho sweswo swa nkarhi lowu nga hundza. The Gospel According to Spiritism yi ri: “Xikwembu xi swi teka swi fanerile ku rivala swilo swa nkarhi lowu hundzeke.”

Allan Kardec u tsale a ku: “Ku landzula ntswariwo-nyingi i ku landzula marito ya Kreste.” Hambiswiritano, Yesu a nga kalanga a vulavula hi rito “ntswariwo-nyingi” naswona a nga si tshama a vulavula hi dyondzo yoleyo. (Languta “Xana Bibele Yi Dyondzisa Dyondzo Ya Ntswariwo-nyingi?” eka tluka 22.) Ematshan’weni ya sweswo, Yesu u dyondzise hi mpfuko-wa-vafi. Hi nkarhi wa vutirheli bya yena bya laha misaveni, u pfuxe vanhu vanharhu—n’wana wa noni ya le Nayini, n’wana wa mulanguteri wa sinagoga ni munghana wa yena lonkulu Lazaro. (Marka 5:22-24, 35-43; Luka 7:11-15; Yohane 11:1-44) A hi languteni xin’wana xa swiendlakalo leswi xiyekaka kutani hi vona leswaku Yesu a a vula yini hi ‘ku pfuxiwa ka vafi.’

 Ku Pfuxiwa Ka Lazaro

Yesu u swi twile leswaku munghana wa yena Lazaro a a vabya. Endzhaku ka masiku mambirhi u byela vadyondzisiwa va yena a ku: “Lazaro nakulorhi u ye eku wiseni, kambe ndzi ya kona leswaku ndzi n’wi pfuxa evurhongweni.” Vadyondzisiwa a va nga swi twisisi leswaku Yesu u vula yini, kutani hi loko a swi veka erivaleni: “Lazaro u file.” Loko Yesu a hetelele a fike esirheni ra Lazaro, se a ku hundze masiku ya mune a file. Hambiswiritano, Yesu u lerise leswaku ribye leri pfaleke enyangweni wa sirha ri susiwa. Kutani hi loko a huwelela hi rito lerikulu a ku: “Lazaro, huma!” Hi wona nkarhi wolowo ku humelele nchumu lowu hlamarisaka. “Munhu loyi a a file a huma, milenge yakwe ni mavoko swi tsondzeriwe hi swo tsondzela naswona nghohe yakwe a yi tsondzeriwe hi lapi. Yesu a ku eka vona: ‘N’wi ntshunxeni, mi n’wi tshika a famba.’”—Yohane 11:5, 6, 11-14, 43, 44.

Handle ko kanakana, leswi a ku nga ri ntswariwo-nyingi. Yesu u vule leswaku Lazaro la feke a a etlele, a a nga twi nchumu. Hilaha Bibele yi swi vekaka hakona, ‘miehleketo ya yena a yi lovile.’ A a nga ha “tivi nchumu nikatsongo.” (Pisalema 146:4; Eklesiasta 9:5) Lazaro la pfuxiweke a a nga ri munhu un’wana loyi a nga ni moya lowu tswariweke nakambe. A ri ni vumunhu byebyiya bya khale, malembe lama wolawaya ya yena naswona a a ri ni mianakanyo yona liya ya khale. U sungule vutomi byakwe laha a byi siyeke kona kutani a tlhelela eka varhandziwa va yena lava va rileke nkosi wakwe.—Yohane 12:1, 2.

Endzhakunyana, Lazaro u tlhele a fa. Kutani a a pfuxiwa hi xikongomelo xihi? Ku pfuxiwa ka yena ni ku pfuxiwa kun’wana loku Yesu a ku endleke, ku tiyisa ntshembo wa hina eka xitshembiso xa Xikwembu xa leswaku malandza ya xona lama tshembekaka ma ta pfuxiwa eku feni hi nkarhi wa xona. Masingita wolawo ya Yesu ma engetela nkoka wa marito ya yena: “Hi mina ku pfuka ni vutomi. Loyi a kombisaka ripfumelo eka mina, hambiloko a fa, u ta hanya.”—Yohane 11:25.

Malunghana ni ku pfuxiwa koloko ka nkarhi lowu taka Yesu u te: “Nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va nga ta twa rito ra [mina] kutani va huma, lava endleke swilo leswinene va pfukela evuton’wini, lava a va hanya hi swilo swo biha va pfukela eku avanyisiweni.” (Yohane 5:28, 29) Hilaha a swi ri hakona hi Lazaro, swi ta va tano hi ku pfuxiwa ka vanhu lava feke. A ku nge vi ku hlanganisiwa ka mimoya leyi hanyaka ni mimiri leyi pfuxiweke leyi a yi borile yi kala yi tswongiwa hi swilo swin’wana leswi hanyaka. Ku pfuxiwa ka vafi ku titshege hi vuswikoti bya Muvumbi wa tilo ni misava, loyi a nga pimanisiwiki na nchumu hi vutlhari ni matimba.

Xana dyondzo ya mpfuko-wa-vafi hilaha yi dyondzisiweke hi Yesu Kreste, a yi kombisi ku enta ka rirhandzu ra Xikwembu hi munhu ha un’we? Kambe ku vuriwa yini hi xivutiso xa vumbirhi lexi boxiweke eku sunguleni?

I Yini Lexi Vangaka Leswaku Hi Xaniseka?

Ku xaniseka ko tala ka vanhu ku vangiwa hi ku pfumala vutlhari, ntokoto kumbe ni leswi vanhu vo biha va swi endlaka. Kambe ku vuriwa yini hi swiendlakalo swa khombo leswi hi nga ta ka hi nga soli vanhu hikwalaho ka swona? Hi xikombiso hikwalaho ka yini ku ri ni timhangu ni makhombo ya ntumbuluko? Hikwalaho ka yini vana van’wana va tswariwa va lamarile? Allan Kardec u teka swilo swo tano tanihi nxupulo. U tsarile: “Loko hi xupuriwa hi va hi endle xihoxo. Loko xihoxo xa kona xi nga endliwanga sweswi, xi fanele xi endliwe eka vutomi bya nkarhi lowu nga hundza.” Vangoma va dyondzisiwa ku khongela va ku: “Hosi, U tele hi vululami. Vuvabyi lebyi U vonaka byi fanerile leswaku u ndzi rhumela byona bya ndzi fanela . . . Ndzi byi amukela tanihi ku rivaleriwa swa nkarhi lowu nga hundza naswona tanihi vumbhoni bya ripfumelo ra mina ni ku  titsongahatela ku rhandza ka Wena loku nga ni mikateko.”—The Gospel According to Spiritism.

Xana Yesu u dyondzisile hi nchumu wo tano? Doo! Yesu a a ma tiva kahle marito lama tsariweke eBibeleni lama nge: “Nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki swa va wela hinkwavo.” (Eklesiasta 9:11) A a swi tiva leswaku minkarhi yin’wana swilo leswo biha swa humelela. A hi nxupulo wa swidyoho.

Xiya xiendlakalo lexi xa le nkarhini wa vutomi bya Yesu: “Kuteloko [Yesu] a hundza a vona munhu la velekiweke a fe mahlo. Kutani vadyondzisiwa vakwe va n’wi vutisa: ‘Rabi, xana i mani la dyoheke, i munhu loyi kumbe i vatswari vakwe, leswi a velekiweke a fe mahlo?’” Nhlamulo ya Yesu a yi ri erivaleni: “Munhu loyi a nga dyohanga hambi ku ri vatswari vakwe, kambe swi endlekile leswaku mintirho ya Xikwembu yi vonaka ha yena. Loko a heta ku vula swilo leswi, a tshwutela ehansi ivi a pfuva vumba hi marhi, kutani a veka vumba byakwe ematihlweni ya munhu yoloye, kutani a ku eka yena: ‘Famba u ya hlamba exidziveni xa Silowama’. . . . Hiloko a ya hlamba, a vuya se a vona.”—Yohane 9:1-3, 6, 7.

Marito ya Yesu ma kombise leswaku a nga kona loyi a nga ni vutihlamuleri exikarhi ka nuna loyi kumbe vatswari va yena hikwalaho ka leswi a tswariweke a nga voni. Kutani Yesu a nga ri seketelanga vonelo ra leswaku wanuna loyi u xupuriwa hikwalaho ka swidyoho leswi a swi endleke evuton’wini lebyi hundzeke. I ntiyiso, Yesu a a swi tiva leswaku vanhu hinkwavo va kume xidyoho tanihi ndzhaka. Kambe va kume ndzhaka ya xidyoho xa Adamu ku nga ri swidyoho leswi va swi endleke va nga si velekiwa. Hikwalaho ka xidyoho xa Adamu, vanhu hinkwavo va tswariwa va nga hetisekanga, va hlaseriwa hi vuvabyi ni rifu. (Yobo 14:4; Pisalema 51:5; Varhoma 5:12; 9:11) Entiyisweni, sweswo hi leswi Yesu a a rhumeriwe ku ta swi lulamisa. Yohane Mukhuvuri u vule leswaku Yesu a ri “Xinyimpfana xa Xikwembu lexi susaka xidyoho xa misava!”—Yohane 1:29. *

Nakambe xiya leswaku Yesu a nga vulanga leswaku Xikwembu xi lo endla hi vomu leswaku wanuna loyi a tswariwa a nga voni leswaku Yesu  a ta ta a ta n’wi tshungula siku rin’wana. Wolowo a ku ta va ku ri nsele wo chavisa! Xana sweswo a swi ta va swi tise ku dzuneka eka Xikwembu? Doo. Ematshan’weni ya sweswo ku tshunguriwa ka wanuna loyi wa bofu hi singita ‘swi kombise mintirho ya Xikwembu.’ Ku fana ni ku hanyisa kun’wana loku Yesu a ku endleke, swi kombise rirhandzu lerikulu ra Xikwembu hi vanhu lava xanisekaka swi tlhela swi tiyisekisa ku tshembeka ka xitshembiso xa xona xo herisa vuvabyi bya vanhu hinkwavo ni ku xaniseka ka vona hi nkarhi wa xona lowu faneleke.—Esaya 33:24.

Xana a swi chaveleli ku vona leswaku ematshan’weni yo hi vangela ku xaniseka, Tata wa hina wa le tilweni u va nyika, ‘tinyiko letinene, lava n’wi kombelaka’? (Matewu 7:11) Mayana ku kwetsima loku nga ta va kona eka La nge Henhla-henhla loko matihlo ya lava nga voniki ma pfuleka, tindleve ta lava va nga twiki ti twa, ni lava lamaleke va famba, va tlula va tlhela va tsutsuma kunene!—Esaya 35:5, 6.

Ku Enerisa Swilaveko Swa Hina Swa Moya

Yesu u te: “Munhu a nga fanelanga a hanya hi xinkwa ntsena, kambe u fanele ku hanya ni hi rito rin’wana ni rin’wana leri humaka enon’wini wa Yehovha.” (Matewu 4:4) Ina, swilaveko swa hina swa moya swa eneriseka loko hi hlaya Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele naswona hi hanya hi ku pfumelelana na yona. Ku tihlanganisa ni vangoma a swi swi enerisi swilaveko swa hina swa moya. Kunene, swiendlo swo tano swa soriwa swinene eka leswi Allan Kardec a swi vuleke nhlavutelo yo sungula ya nawu wa Xikwembu.—Deteronoma 18:10-13.

Vo tala ku katsa ni vangoma, va swi xiya leswaku Xikwembu hi xona Lexi nga Henhla-henhla, i xa hi masiku, xi hetisekile, xi ni tintswalo i xinene naswona xi ni vululami. Kambe Bibele yi paluxa leswi engetelekeke. Yi paluxa leswaku xi ni vito, ku nga Yehovha, leri hi faneleke hi ri xixima hilaha Yesu a endleke hakona. (Matewu 6:9; Yohane 17:6) Yi hlamusela Xikwembu tanihi munhu wa xiviri loyi vanhu va nga tsakela ku va vanghana na xona. (Varhoma 8:38, 39) Loko hi hlaya Bibele, hi dyondza leswaku Xikwembu xi ni tintswalo ni leswaku “a [xi] hi khomanga hi ku ya hi swidyoho swa hina; naswona a [xi] hi tiselanga leswi swi hi faneleke hi ku ya hi swihoxo swa hina.” (Pisalema 103:10) Hi Rito ra yena leri tsariweke, Hosi leyi Lawulaka Yehovha u hlamusela rirhandzu ra yena, matimba yo lawula ni ku anakanyela ka yena. Hi yena a kongomisaka ni ku sirhelela vanhu lava yingisaka. Ku tiva Yehovha ni N’wana wa yena Yesu Kreste, “swi vula vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 17:3.

Bibele yi hi nyika rungula hinkwaro leri hi ri lavaka malunghana ni swikongomelo swa Xikwembu naswona yi hi byela leswi hi faneleke hi swi endla loko hi lava ku xi tsakisa. Ku kambisisa Bibele hi vurhon’wana swi nyikela tinhlamulo ta ntiyiso ni leti enerisaka eka swivutiso swa hina. Bibele yi tlhela yi hi kongomisa leswaku hi swihi leswi lulameke ni leswi nga lulamangiki naswona yi hi nyika ntshembo lowu tiyeke. Ya hi tiyisekisa leswaku ku nga ri khale, Xikwembu “xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya [vanhu], rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi [ta va swi] hundzile.” (Nhlavutelo 21:3, 4) Hi ku tirhisa Yesu Kreste, Yehovha u ta ntshunxa vanhu eka xidyoho ni ku nga hetiseki leswi va swi kumeke tanihi ndzhaka naswona vanhu lava yingisaka va ta dya ndzhaka ya vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. Hi nkarhi wolowo, swilaveko swa vona swa nyama ni swa moya swi ta enerisiwa hilaha ku heleleke.—Pisalema 37:10, 11, 29; Swivuriso 2:21, 22; Matewu 5:5.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi eka tluka 22]

XANA BIBELE YI DYONDZISA DYONDZO YA NTSWARIWO-NYINGI?

Xana ku ni matsalwa ya Bibele lawa ma seketelaka dyondzo ya ntswariwo-nyingi? Xiya man’wana ya matsalwa lawa vanhu lava pfumelaka eka dyondzo leyi va ma tirhiseke:

“Hikuva Vaprofeta hinkwavo ni Nawu, va profete kukondza ku ta Yohane . . . Yena hi byakwe i ‘Eliya loyi a nga ta ta.’”—Matewu 11:13, 14.

Xana Yohane Mukhuvuri a ri Eliya la tswariweke nakambe? Loko a vutisiwa leswaku: “Xana u Eliya?” Yohane u hlamule hi ku kongoma a ku: “A ndzi yena.” (Yohane 1:21) Hambiswiritano, ku vuriwe ka ha ri emahlweni leswaku Yohane u ta rhangela Mesiya “hi moya ni matimba ya Eliya.” (Luka 1:17; Malakiya 4:5, 6) Hi marito man’wana, Yohane Mukhuvuri a ri Eliya hikuva u endle ntirho lowu fanaka ni wa Eliya.

“Loko munhu a nga velekiwanga ra vumbirhi, a nge wu voni mfumo wa Xikwembu. U nga hlamali leswi ndzi ku byeleke leswaku, n’wina mi fanele ku velekiwa ra vumbirhi.”—Yohane 3:3, 7.

Endzhakunyana un’wana wa vaapostola u tsarile: “A ku dzunisiwe Xikwembu tlhelo Tata wa Hosi ya hina Yesu Kreste! Hikwalaho ka tintswalo ta xona letikulu xi hi velekile hi vuntshwa eka ntshembo lowu hanyaka hi ku pfuxiwa ka Yesu Kreste eka lava feke.” (1 Petro 1:3, 4, Revised Standard Version; Yohane 1:12, 13) Swi le rivaleni leswaku ku tswariwa nakambe loku Yesu a a vulavula hakona a ku ri ka moya loku a ku ta endleka loko valandzeri va yena va ha hanya, ku nga ntswariwo-nyingi wa nkarhi lowu taka.

“Loko munhu a file u hanya hilaha ku nga heriki: loko masiku ya mina yo hanya eMisaveni ma herile, ndzi ta rindza, leswaku ndzi ta tlhelela nakambe.”—“Vuhundzuluxeri bya Xigriki” bya Yobo 14:14 lebyi tshahiweke eka The Gospel According to Spiritism.

Revised Standard Version yi hlamusela tsalwa leri hi ndlela leyi: “Xana loko munhu a fa a nga tlhela a hanya? Ndzi ta rindza emasikwini ya mina hinkwawo ya vutirheli, ku kondza ku fika nkarhi wo ndzi ntshunxa.” Hlaya mongo wa tsalwa rero. U ta swi vona leswaku vafi va rindza esirheni leswaku va ta ‘ntshunxiwa.’ (Ndzimana 13) Loko va ha rindzile, a va hanyi. “Munhu la feke u ye naro hi ku helela; naswona loko munhu la faka a file a nga ha hanyi.”—Yobo 14:10, Vuhundzuluxeri bya Septuagint bya Bagster.

[Xifaniso eka tluka 21]

Ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi wu paluxa rirhandzu leri enteke ra Xikwembu eka hina vanhu

[Swifaniso eka tluka 23]

Xikwembu xi ta herisa ku xaniseka ka vanhu hinkwako