Mhaka Ya Vutomi

Sako Lowu Nga Pimanisiwiki Na Nchumu!

HI KU VULA KA REGINALD WALLWORK

“A ku na nchumu emisaveni leyi, lowu nga pimanisiwaka ni swilo leswi swi hi tsakiseke loko hi ri karhi hi tirhela Yehovha nkarhi hinkwawo tanihi varhumiwa!” Marito lawa a ma tsariwe eka rin’wana ra mapapila ya nkatanga, lawa ndzi ma kumeke endzhakunyana ka ku lova ka yena hi May 1994.

LOKO ndzi anakanyisisa hi marito lawa ya Irene, ndzi tsundzuka malembe ya 37 lama tsakisaka ni lama enerisaka, lawa hi ma heteke hi ri varhumiwa ePeru. Ku sukela loko hi catile hi December 1942, hi ve ni vuxaka lebyikulu bya Vukreste—kutani swi fanerile leswaku ndzi sungula mhaka ya mina kwalaho.

Irene u kurisiwe a ri Mbhoni ya Yehovha eLiverpool le Nghilandhi. Vatswari va yena a va ri ni vana vanharhu va vanhwanyana loko tata wa yena a fa hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava. Endzhaku ka sweswo, mana wa yena u tekiwe hi Winton Fraser kutani va va ni n’wana wa mufana, loyi va n’wi thyeke vito ra Sidney. Emahlweninyana ko va Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungula, ndyangu wa ka vona wu rhurhele eBangor, le North Wales, laha Irene a khuvuriweke kona hi 1939. Sidney u khuvuriwe n’wexemu ka kona kutani yena na Irene va tirha swin’we tanihi maphayona—ku nga vachumayeri va nkarhi hinkwawo—en’walungwini wa Wales, ku suka eBangor ku ya fika eCaernarvon, ku katsa ni le xihlaleni xa Anglesey.

Hi nkarhi wolowo a ndzi ri eVandlheni ra Runcorn, kwalomu ka tikhilomitara ta 20 ku ya edzonga-vuxa bya Liverpool, ndzi tirha tanihi loyi namuntlha hi n’wi vitanaka mulanguteri la ungamelaka. Irene u tile eka mina loko hi ri enhlengeletanweni ya xifundzha, a ta ndzi vutisa loko swi nga koteka leswaku a kuma nsimu leyi a nga chumayelaka eka yona, tanihi leswi a a ta tshama na Vera, sesi wakwe loyi a a tekiwile naswona a tshama eRuncorn. Mina na Irene hi ve vanghana lavakulu emavhikini mambirhi lawa a a hi endzerile ha wona naswona endzhakunyana ka nkarhi ndzi n’wi endzele ko hlayanyana eBangor. Mawaku ndlela leyi a ndzi tsake  ha yona loko mahelo-vhiki man’wana Irene a pfumela loko ndzi kombela leswaku hi tekana!

Loko ndzi tlhelele ekaya hi Sonto, ndzi sungule ku endla malunghiselelo ya mucato wa hina, kambe hi Ravumbirhi ndzi kume thelegiramu yi ndzi rindzile. A yi hlayekisa xileswi: “Ndzi khomele hikuva thelegiramu leyi yi ta ku twisa ku vava. Ndzi herisa malunghiselelo ya mucato wa hina. Papila ri le ndleleni.” A ndzi hele matimba. Xana ku nga va ku onhake yini?

Papila ra Irene ri fikile hi xamundzuku xa kona. U ndzi byele leswaku a a ya eku phayoneni na Hilda Padgettle eHorsforth, le Yorkshire. * U hlamusele leswaku etin’hwetini ta 12 leti hundzeke, u pfumele ku ya laha ku nga ni xilaveko lexikulu loko o komberiwa ku endla tano. U tsarile: “Eka mina sweswo a swi fana ni xitshembiso lexi hlambanyiweke eka Yehovha naswona ndzi vona leswaku leswi ndzi n’wi tshembiseke, ndzi fanele ndzi xi hetisisa xitshembiso xexo.” Hambileswi a ndzi ri ni gome, vutshembeki bya yena byi ndzi tsakise ngopfu naswona ndzi n’wi hlamule hi thelegiramu ndzi ku: “Famba. Ndzi ta ku rindza.”

Loko Irene a ri eYorkshire, u gweviwe tin’hweti tinharhu ekhotsweni hikwalaho ko ala ku seketela nyimpi hileswi ripfalo ra yena a ri nga n’wi pfumeleli. Kambe hi tekanile endzhaku ka tin’hweti ta 18, hi December 1942.

Loko Ndza Ha Ri Ntsongo

Hi 1919 Manana u xave sete ya tibuku leti nge Studies in the Scriptures. * Manana a a tiyimiserile ku hlaya tibuku leti hi vukheta a tirhisa Bibele yakwe, hambileswi Tatana a vuleke a tiyisile leswaku Manana a a nga si tshama a hlaya buku. U ti hlayile naswona u khuvuriwe hi 1920.

Tatana a a nga ri munhu wo karhata naswona a a pfumelela Manana ku endla leswi a swi rhandzaka, ku katsa ni ku kurisa vana va vona va mune hi ndlela ya ntiyiso—ku nga mina, vasesi wa mina vambirhi, Gwen na Ivy; na buti wa mina, Alec. Stanley Rogers ni Timbhoni tin’wana to tshembeka ta le Liverpool, va ye eRuncorn leswaku va ya chumayela hi Bibele, laha ku hatleke ku simekiwa vandlha. Ndyangu wa ka hina wu kurile hi tlhelo ra moya naswona swi ve tano evandlheni.

Gwen a a ri karhi a dyondzisiwa ku faneleka ku dya xilalelo eKerekeni ya Nghilandhi, kambe u hatle a ku swi thyaa, loko a sungula ku dyondza Bibele na Manana. Loko mufundhisi a hi endzerile a ta vutisa leswaku ha yini a nga ha ti exikolweni, u tlhomiwe hi swivutiso swo tala leswi a tsandzekeke ku swi hlamula. Gwen u vutise leswaku Xikhongelo xa Hosi xi vula yini ivi a hetelela a n’wi hlamusele xona! U gimete hi ku tshaha 1 Vakorinto 10:21, leyi swi vekaka erivaleni leswaku a nge he swi koti ku ya emahlweni a ‘dya ematafuleni mambirhi.’ Loko mufundhisi a huma endlwini ya ka hina, u vule leswaku u ta khongelela Gwen naswona u ta vuya a ta hlamula swivutiso swakwe, kambe u nambe a chuveka rihlampfu. Endzhaku ka loko Gwen a khuvuriwile, u hatle a va muchumayeri wa nkarhi hinkwawo.

Ndlela leyi vantshwa a va khathaleriwa ha yona evandlheni ra ka hina a yi ri xikombiso lexinene. Ndzi tsundzuka loko ndzi ri karhi ndzi yingise nkulumo leyi a yi nyikeriwa hi nkulu loyi a a hi endzerile, loko ndza ha ri ni malembe ya nkombo hi vukhale. Endzhaku ka yona u tile a ta vulavula na mina. Ndzi n’wi byele leswaku a ndzi ri karhi ndzi hlaya hi ta Abrahama ni hi ndlela leyi a ringiweke ha yona leswaku a nyikela hi n’wana wa yena Isaka. U te: “A hi ye lahaya ekhonweni ya xiteji leswaku u ta ndzi hlamusela mhaka yoleyo hinkwayo.” Mawaku ntsako lowu ndzi veke na wona ku yima kwalaho ndzi nyikela ‘nkulumo ya mina yo sungula ya le rivaleni’!

Ndzi khuvuriwe loko ndzi ri ni malembe ya 15, hi 1931, ku nga lembe leri mana wa mina a feke ha rona kutani ndzi tshike xikolo leswaku ndzi ya dyondzela ntirho wa gezi. Hi 1936 vanhu a va yingisela tinkulumo ta Bibele leti rhekhodiweke naswona makwerhu un’wana wa xisati la dyuhaleke, u khutaze mina ni buti wa mina leswaku hi tirha hi matimba ensin’wini. Hiloko mina na Alec hi ya eLiverpool hi ya xava xikanyakanya kutani hi kombela leswaku xi endleriwa xigolonyana etlhelo ka xona leswaku xi ta kota ku rhwala muchini wa hina wo tlanga tirhekhodo. A hi veke xipikara endzhaku ka xigolonyana, xi ri ehenhla ka phayiphi leyi a yi tlakuke timitara timbirhi. Mutshila wa swikanyakanya u hi byele leswaku a a nga si tshama a endla xigolonyana xo tano kambe xi endle ntirho wa xona! Hi hlanganise nsimu ya hina hi ku hiseka, hi tsakile hi leswi makwerhu luya wa xisati a hi khutazeke swona ni hi malunghelo lawa hi nyikiweke wona.

 Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava—Nkarhi Wa Ndzingo

Loko swi ri karhi swi va erivaleni leswaku nyimpi yi ta tlhekeka ku nga ri khale, mina na Stanley Rogers a hi khomekile hi ku tivisa nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Langutana Ni Ntiyiso,” leyi a yi ta nyikeriwa eRoyal Albert Hall le London, hi September 11, 1938. Endzhakunyana ndzi hlanganyele eku fambiseni ka nkulumo leyi se a yi ri exibukwanini swin’we ni xibukwana lexi nge Fascism or Freedom, lexi kandziyisiweke haxawa ka kona. Swibukwana leswi swimbirhi swi paluxe ndlela leyi tiko ra Jarimani a ri tiyimisele ha yona ku tshikilela vanhu ehansi ka mfumo wa Hitler. Hi nkarhi wolowo, a ndzi tiveka eRuncorn hi ntirho wa mina wa ku chumayela erivaleni naswona a ndzi xiximiwa hikwalaho ka wona. Hakunene, mhaka ya leswaku minkarhi hinkwayo a ndzi rhangela ntirho wa swa le tilweni, yi endle leswaku ndzi byarhisiwa vutihlamuleri.

Khamphani leyi a ndzi tirha eka yona a yi kume ntirho wo nghenisa tintambhu ta gezi eka fektri leyintshwa leyi a yi ri ehandle ka doroba. Endzhaku ka loko ndzi twe leswaku ku ta endliwa matlhari eka yona, ndzi swi veke erivaleni leswaku a ndzi nge wu endli ntirho wolowo. Hambileswi vathori va mina a va khunguvanyekile, foromani ya mina yi ndzi yimelerile kutani ndzi nyikiwe ntirho wun’wana. Endzhakunyana ndzi twe leswaku hahani wa foromani leyi a ku ri Mbhoni ya Yehovha.

Mutirhi-kulorhi u ndzi khutaze swinene loko a ku: “Ku sukela loko u hete malembe yo tala u ri entirhweni lowu wa Bibele, hi swona leswi a hi swi languterile eka wena Reg.” Nilokoswiritano, a ndzi fanele ndzi tshama ndzi xalamukile hikuva vatirhi-kulorhi a va nga ndzi naveleli leswinene.

Hi June 1940, huvo ya le Liverpool yi amukele xikombelo xa mina xo ala ku hlanganyela enyimpini hikwalaho ka leswi ripfalo ra mina a ri nga ndzi pfumeleli, loko ntsena ndzo ka ndzi nga tshiki ntirho eka khamphani leyi a ndzi tirha eka yona. Leswi hakunene swi ndzi pfunile leswaku ndzi ya emahlweni ni vutirheli bya mina bya Vukreste.

Ku Nghenela Vutirheli Bya Nkarhi Hinkwawo

Loko nyimpi yi ya eku heleni, ndzi endle xiboho xa ku tshika ntirho kutani ndzi ya tirha swin’we na Irene evutirhelini bya nkarhi hinkwawo. Hi 1946, ndzi tiakele yindlu leyi rhwalekaka yo leha timitara ta ntlhanu, leyi veke kaya ra hina kutani haxawa ka kona hi komberiwa ku rhurhela eAlveston, ku nga ximutana xa le Gloucestershire. Endzhaku ka nkarhi hi phayone exidorobanini xa khale xa Cirencester ni le dorobeni ra Bath. Hi 1951, ndzi rhambiwe ku endzela mavandlha ya le dzongeni wa Wales, ndzi ri mulanguteri la famba-fambaka, kambe ku nga si hela malembe mambirhi, hi ye eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower leswaku hi ya leteriwa ku va varhumiwa.

Ntlawa wa vu-21 wa xikolo lexi wu khomeriwe eSouth Lansing, le vugima-musi bya n’walungu wa doroba ra New York, kutani hi thwase hi 1953 eNhlengeletanweni leyi a yi khomeriwe eDorobeni ra New York, leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge, Vanhu Va Misava Leyintshwa. Mina na Irene a hi  nga swi tivi leswaku hi ta averiwa kwihi kukondza ku va siku leri hi thwaseke ha rona. Hi tsake ngopfu loko hi byeriwa leswaku hi ya ePeru. Ha yini? Hikuva Sidney Fraser, ndzisana ya Irene, na Margaret nsati wakwe, se a va hete lembe va ri karhi va tirha erhavini ra le Lima endzhaku ka loko va thwase entlaweni wa vu-19 wa le Gilead!

Loko ha ha rindze tivhisa ta hina, hi tirhe swa xinkarhana eBethele ya le Brooklyn kambe ku nga ri khale hi ye eLima. Eka tindhawu ta khume leti hi averiweke eka tona tanihi varhumiwa, yo sungula a ku ri eCallao, ku nga hlaluko ra Peru, evupela-dyambu bya Lima. Hambileswi a hi tiva Xipaniya katsongo, hi nkarhi wolowo mina na Irene a hi nga swi koti ku bula hi ririmi rero. Xana a hi ta swi kotisa ku yini ku ya emahlweni ni ntirho wa hina?

Swiphiqo Ni Vuyelo Lebyi Veke Kona Hi Ku Chumayela

EGilead hi byeriwe leswaku manana a nga n’wi dyondzisi n’wana wakwe ririmi. Ematshan’weni ya sweswo n’wana u dyondza loko mana wakwe a ri karhi a vulavula. Kutani hi lexi xikhutazo lexi hi nyikiweke xona: “Hatlisani mi sungula ntirho wa ku chumayela kutani mi ta dyondza ririmi evanhwini va ndhawu yoleyo. Va ta mi pfuna.” Loko hi ri karhi hi endla matshalatshala ya ku dyondza ririmi leri lerintshwa, wa nga anakanya ndlela leyi ndzi titweke ha yona loko ndzi hlawuriwa ku va mulanguteri la ungamelaka eVandlheni ra Callao, ku nga si hela mavhiki mambirhi hi fikile! Ndzi endzele Sidney Fraser kambe na yena u ndzi nyike xikhutazo lexi fanaka ni lexi hi nyikiweke xona eGilead—tolovelana ni swirho swa vandlha ni vanhu va le nsin’wini leyi u tirhaka eka yona. Ndzi ringete ku tirhisa xitsundzuxo lexi.

Hi Mugqivela wun’wana nimixo, ndzi vulavurisane ni muvatli un’wana laha a tirhelaka kona. Muvatli loyi u te: “U nga tshama ehansi u ndzi byela leti u teke ha tona kambe mina ndzi fanele ndzi ya emahlweni ni ntirho wa mina.” Ndzi n’wi byele leswaku ndzi ta tshama, kambe ndzi n’wi kombele hi ku kongoma ndzi ku: “Loko ndzi endla xihoxo u fanele u ndzi byela. A ndzi nge khunguvanyeki.” U hlekile kutani a pfumela ku ndzi pfuna. A ndzi n’wi endzela kambirhi hi vhiki naswona ndzi kume leswaku hi yona ndlela leyinene yo dyondza ririmi lerintshwa, hilaha ndzi byeriweke hakona.

Hilaha ku fanaka, exiavelweni xa hina xa vumbirhi xa vurhumiwa le Ica, ndzi hlangane ni muvatli un’wana kutani ndzi n’wi hlamusela hi lunghiselelo leri a ndzi ri na rona le Callao. Na yena u pfumerile ku ndzi pfuna kutani ndzi ye ndzi antswisa ndlela leyi a ndzi vulavula Xipaniya ha yona hambileswi swi tekeke malembe manharhu leswaku ndzi xi tiva kahle. Wanuna loyi a a tshama a khomekile kambe ndzi kote ku n’wi fambisela dyondzo ya Bibele hi ku n’wi hlayela Matsalwa kutani ndzi n’wi hlamusela leswi ma vulaka swona. Vhiki rin’wana loko ndzi tlhelela eka wanuna loyi, muthori wa yena u ndzi byele leswaku se u kume ntirho wun’wana eLima. Endzhaku ka nkarhi loko mina na Irene hi ri entsombanweni eLima, ndzi tlhele ndzi hlangana ni wanuna loyi. Mawaku ntsako lowu ndzi veke na wona loko ndzi twa leswaku u tihlanganise ni Timbhoni ta le ndhawini ya ka vona leswaku a ya emahlweni a dyondza, nileswaku yena ni ndyangu wa yena hinkwawo a va ri malandza ya Yehovha lama tinyiketeleke!

Evandlheni rin’wana, hi kume leswaku mpatswa wun’wana a wu nga tekananga ximfumo kambe a wu khuvuriwile. Loko hi ri karhi hi bula na wona hi misinya ya milawu ya Matsalwa malunghana ni mhaka leyi, wu kunguhate ku tsarisa vukati bya wona ximfumo, kutani sweswo a swi ta endla leswaku wu faneleka ku va Timbhoni leti khuvuriweke. Hiloko ndzi endla malunghiselelo yo wu yisa etihofisini ta mfumo leswaku wu ya tsarisa vukati bya wona. Kambe a ku ri ni xiphiqo hikuva a wu ri ni vana va mune lava na vona a va nga tsarisiwanga kasi sweswo a ku ri xilaveko xa nawu. Swi le rivaleni leswaku a hi karhatekile hi leswaku meyara yi ta fika yi ku yini. Meyara yi te: “Hikwalaho ka leswi vanghana lava va n’wina lavanene, lava nga Timbhoni ta Yehovha va swi voneke swi fanerile leswaku mi tekana hi nawu, a ndzi nge mi hakerisi milandzu leyi a mi fanele mi yi riha ehubyeni eka n’wana ha wun’we, kambe ndzi ta yi tsala ehansi mahala.” Kunene a hi tsakile hikuva ndyangu lowu a wu ri swisiwana kutani loko a wu rihisiwile, a wu ta va wu khome xo tika!

Endzhakunyana, hi endzeriwe hi Albert D. Schroeder, loyi a a huma eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn kutani a bumabumela leswaku ku va ni yindlu yin’wana ya varhumiwa exiphen’wini xin’wana xa Lima. Hiloko mina na Irene ni vamakwerhu van’wana vambirhi va xisati, ku nga Frances na Elizabeth Good, lava humaka eUnited States, swin’we ni mpatswa wun’wana lowu humaka eCanada, hi rhurhela exifundzheni xa San Borja. Ku nga si hela malembe mambirhi kumbe manharhu, hi kote ku simeka vandlha rin’wana leri kulaka.

 Loko hi ri karhi hi tirha eHuancayo, leyi nga ni vutlakuki bya timitara ta 3 000 etimbala-ntshaveni ta le xikarhi, a hi hlanganyela evandlheni ra kwalaho leri a ri ri ni Timbhoni ta 80. Loko ndzi ri kwalaho, ndzi hlanganyele eku akiweni ka Holo ya Mfumo ya vumbirhi etikweni rero. Ndzi hlawuriwe ku va muyimeri wa Timbhoni ta Yehovha wa swa le nawini, tanihi leswi a hi fanele ku ya ehubyeni kanharhu leswaku hi kota ku kuma timfanelo ta hina ta le nawini ta xitandi lexi a hi xi xavile. Sweswo swin’we ni ntirho lowukulu wo endla vadyondzisiwa lowu endliweke hi varhumiwa vo tala lava tshembekaka emalembeni wolawo ya le ku sunguleni, swi veke xisekelo lexi tiyeke xa ku andza lokukulu loku hi ku vonaka ePeru—ku suka eka Timbhoni ta 283 hi 1953 ku ya eka 83 000 namuntlha.

Ku Lelana Hi Gome

Hi ve ni vunakulobye lebyinene ni varhumiwa-kulorhi eka makaya hinkwawo ya varhumiwa, laha eka vunyingi bya wona a ndzi ri mulanguteri. Musumbhunuku wun’wana ni wun’wana nimixo a hi hlangana leswaku hi bula hi mintirho ya hina ya vhiki, ni ku avelana mintirho leyi faneleke yi endliwa ekaya ra hina. Ntirho lowu hinkwerhu a hi wu teka wu ri wa nkoka a wu ri wa ku chumayela, naswona hinkwerhu a hi khomisana eka wona. Ndza tsaka ku vula leswaku a ndzi tsundzuki ku va ni mholovo leyikulu ekaya rihi ni rihi leri a hi tshama eka rona.

Xiavelo xin’wana xa hina a xi ri eBreña, ku nga ndhawu yin’wana ya le handle ka doroba ra Lima. Vandlha ra kwalaho leri nga ni rirhandzu, leri a ri ri ni Timbhoni ta 70 ri hatle ri kula ri va ni Timbhoni leti tlulaka 100, hiloko ku simekiwa vandlha rin’wana ePalominia. Hi wona nkarhi lowu Irene a sunguleke ku vabya ha wona. Ndzi sungule ku xiya leswaku minkarhi yin’wana a a rivala leswi a swi vuleke naswona a a pfa a rivala ni ndlela yo ya ekaya. Hambileswi a a kuma vutshunguri lebyinene, xiyimo xa yena xi ye xi nyanya hakatsongo-tsongo.

Khombo ra kona, hi 1990, ndzi boheke ku endla malunghiselelo ya leswaku hi tlhelela eNghilandhi laha sesi wa mina Ivy a fikeke a hi rhurhela hi tintswalo ekaya rakwe. Endzhaku ka mune wa malembe, Irene u file a ri ni malembe ya 81 hi vukhale. Ndzi ye emahlweni ni vutirheli bya nkarhi hinkwawo, ndzi ri nkulu eka rin’wana ra mavandlha manharhu ya le dorobeni leri ndzi kuleleke eka rona. Minkarhi yin’wana ndzi pfa ndzi endzela eManchester leswaku ndzi ya khutaza ntlawa lowu vulavulaka Xipaniya.

Ku nga ri khale, ndza ha ku byeriwa mhaka yin’wana leyi tsakisaka swinene, leyi sunguleke emalembeni lama hundzeke loko ndzi tlangele n’wini wa muti tinkulumo ta timinete ta ntlhanu eka gramafoni ya mina. Ndza ha tsundzuka kahle loko xinhwanyetana xin’wana lexi nghenaka xikolo xi yime endzhaku ka rivanti ekusuhi ni mana wa xona, xi yingisele rungula.

Loko se xi kurile, xi rhurhele eCanada naswona munghana wa xona loyi na sweswi a ha tshamaka eRuncorn, loyi se a nga Mbhoni, u hambete a tsalelana na xona. Ku nga ri khale, xinhwanyetana lexi xa ha ku tsala xi vula leswaku xi endzeriwe hi Timbhoni timbirhi leti vuleke marito lawa ma hatleke ma xi tsundzuxa leswi xi tshameke xi swi twa eka tinkulumo letiya ta timinete ta ntlhanu. Sweswi i nandza wa Yehovha la tinyiketeleke hileswi a voneke ntiyiso, naswona u kombele munghana wa yena leswaku a n’wi nkhensela eka jaha leri endzeke ekaya ra mana wa yena kwalomu ka malembe ya 60 lama hundzeke! Hakunene a hi yi tivi ndlela leyi mbewu ya ntiyiso yi nga ta mila yi tlhela yi kula ha yona.—Eklesiasta 11:6.

Ina, ndzi titwa ndzi tsakile swinene loko ndzi anakanya hi nkarhi lowu ndzi wu heteke entirhweni wa Yehovha wa risima. Ku sukela loko ndzi khuvuriwa hi 1931, a ndzi si tshama ndzi xwa enhlengeletanweni ya vanhu va Yehovha. Hambileswi mina na Irene hi nga vangiki ni vana va hina vini, ndza tsaka ku va ni vana va moya va vafana ni va vanhwanyana lava tlulaka 150, lava hinkwavo va tirhelaka Tata wa hina wa le matilweni, Yehovha. Hakunene malunghelo ya hina a ma nge pimanisiwi na nchumu, hilaha nkatanga a vuleke hakona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Manana eku sunguleni ka va-1900

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

Ehenhla: Mina na Irene emahlweni ka yindlu ya hina yo rhwaleka leyi a hi tshama eka yona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Eximatsini: Hilda Padgett, mina, Irene na Joyce Rowley eLeeds, le Nghilandhi, hi 1940

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Ku tivisa vanhu hi ta nkulumo ya le rivaleni eCardiff, le Wales, hi 1952