Yesu Kreste Vumbhoni Bya Leswaku U Tshame A Hanya eMisaveni

VANHU vo tala a va si tshama va hlangana na mutivi-nkulu wa sayense la vuriwaka Albert Einstein. Ematikweni man’wana, vo tala a va ri tivi ni vito rero. Kambe, swiviko leswi tshembekaka swa swilo leswi a swi endleke swi kombisa leswaku u tshame a va kona. Milawu ya sayense leyi sunguriweke hi yena hi yona yi kombisaka leswaku u tshame a va kona. Hi xikombiso, vo tala va tirhisa gezi leri hakanyingi ri kumekaka hi tindlela leti tshuburiweke hi yena.

Ku nga ha tirhisiwa endlelo leri fanaka ni le ka Yesu Kreste, wanuna loyi a a tekiwa a ri wa nkoka swinene ematin’wini. Leswi tsariweke malunghana na yena swin’we ni vumbhoni lebyi vonakaka bya nkucetelo lowu a veke na wona swi tiyisekisa leswaku u tshame a hanya emisaveni. Hambileswi hi kokiwaka rinoko hi nhlamuselo ya ta  vuyimburi ya bokisi leri vulavulaka hi Yakobo, hilaha ku hlamuseriweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, vumbhoni bya leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni hakunene a byi titsheganga ha rona. Ntiyiso wa kona hileswaku, hi nga kuma vumbhoni bya leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni eka leswi van’wamatimu va swi tsaleke malunghana na yena ni valandzeri va yena.

Vumbhoni Bya Van’wamatimu

Hi xikombiso, anakanya hi vumbhoni bya Flavius Josephus, n’wamatimu wa Muyuda wa lembe-xidzana ro sungula loyi a a ri Mufarisi. U vulavule hi Yesu Kreste ebukwini leyi nge Jewish Antiquities. Hambileswi van’wana va kanakanaka leswi Josephus a swi vuleke eku sunguleni loko a ku Yesu i Mesiya, Profesa Louis H. Feldman wa le Yunivhesiti ya Yeshiva u vula leswaku a hi vanhu vangani lava kanakaneke leswi a swi vuleke endzhaku. Eka nhlamuselo yoleyo Josephus u te: “[Muprista lonkulu Ananiya] u vitane vaavanyisi va Sanedri kutani a tisa emahlweni ka vona wanuna la vuriwaka Yakobo, makwavo wa Yesu loyi a a vuriwa Kreste.” (Jewish Antiquities, XX, 200) Ina, Mufarisi, xirho xa mpambukwa lowu valandzeri va wona vo tala a va ri valala lavakulu va Yesu, u pfumerile leswaku “Yakobo, makwavo wa Yesu” u tshame a hanya.

Leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni swi vonake eka mintirho ya valandzeri vakwe. Loko muapostola Pawulo a khotsiwile le Rhoma kwalomu ka 59 C.E., vakulukumba va Vayuda va n’wi byele leswi: “Malunghana ni mpambukwa lowu ha swi tiva leswaku kun’wana ni kun’wana wa kanetiwa.” (Mintirho 28:17-22) Va vitane vadyondzisiwa va Yesu va ku i “mpambukwa.” Loko ku ri leswaku a va kanetiwa kun’wana ni kun’wana, van’wamatimu a va ta vulavula ha vona, a swi tano ke?

Tacitus, la tswariweke kwalomu ka 55 C.E. a tlhela a tekiwa a ri un’wana wa van’wamatimu lavakulu, u vulavule hi Vakreste eka buku ya yena leyi nge Annals. Eka rungula leri vulavulaka hi ndzilo lowukulu lowu Nero a vuleke leswaku wu vangiwe hi vona eRhoma hi 64 C.E. u tsarile: “Nero u wu xanise swinene ntlawa lowu a wu vengiwa, lowu vanhu a va wu vitana Vakreste, lowu a wu lumbeteke leswaku hi wona wu vangeke ndzilo lowu. Kreste, loyi vito ra vona ri humaka eka yena, u dlayiwile hi nkarhi wa ku fuma ka Tiberiyo hi yin’wana ya tindhuna ta hina, ku nga Pontiyo Pilato.” Vuxokoxoko bya rungula leri byi fambisana ni rungula leri vulavulaka hi Yesu wa le Bibeleni.

Mutsari un’wana la vulavuleke hi valandzeri va Yesu a ku ri Pliny Lontsongo, ndhuna-nkulu ya le Bitiniya. Kwalomu ka lembe ra 111 C.E., Pliny u tsalele Hosi Trajan, a n’wi vutisa leswaku u fanele a va khoma njhani Vakreste. Pliny u tsale leswaku vanhu lava a va hehliwa hileswaku i Vakreste a va phindhisiwa swikhongelo leswi endleriwaka swikwembu va tlhela va khongela xifaniso xa Trajan, xisweswo va tikombisa leswaku a va nga ri Vakreste. Pliny u ye emahlweni a ku: “Ku vuriwa leswaku lava nga Vakreste hakunene a va nga pfumeli ku swi endla sweswo.” Sweswo swi tiyisekisa leswaku Kreste u tshame a hanya emisaveni hakunene, naswona valandzeri va yena a va tiyimisele ku dlayiwa hikwalaho ko pfumela eka yena.

Endzhaku ko katsakanya tinhlamuselo leti vulavulaka hi Yesu Kreste ni valandzeri va yena leti tsariweke hi van’wamatimu va malembe-xidzana mambirhi yo sungula, The Encyclopædia Britannica (nkandziyiso wa 2002) yi gimeta hi ku: “Marungula lawa ya vanhu ntsena ma kombisa leswaku eminkarhini ya khale hambi ku ri vanhu lava  a va lwisana ni Vukreste a va swi kanetanga leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni hakunene, kambe swi kanetiwe ro sungula hi swivangelo leswi nga twaliki eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-18, hi lembe-xidzana ra vu-19 ni le ku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20.”

Vumbhoni Bya Valandzeri Va Yesu

The Encyclopedia Americana yi ri: “Testamente Leyintshwa yi hlamusela swiendlakalo hinkwaswo swa vutomi bya Yesu ni leswi Vakreste vo sungula va swi vuleke malunghana ni nhlohlotelo lowu a veke na wona.” Swi nga ha endleka vahehli va vukhongeri va nga teki Bibele tanihi vumbhoni bya leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni. Kambe, swilo swimbirhi leswi sekeriweke etimhakeni ta le Matsalweni swi pfuna ngopfu eku nyikeleni ka vumbhoni bya leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni.

Hilaha hi swi xiyeke hakona, milawu leyikulu ya sayense ya Einstein yi nyikela vumbhoni bya leswaku u tshame a hanya. Hilaha ku fanaka, tidyondzo ta Yesu ti kombisa leswaku u tshame a hanya emisaveni hakunene. Hi xikombiso anakanya hi Dyondzo ya le Ntshaveni, ku nga nkulumo leyi dumeke swinene leyi Yesu a tshameke a yi nyikela. (Matewu, tindzima 5-7) Muapostola Matewu u tsale hi vuyelo lebyi veke kona hikwalaho ka dyondzo yoleyo, a ku: “Mintshungu yi hlamarisiwa hi ndlela yakwe yo dyondzisa; hikuva a a va dyondzisa kukota munhu la nga ni vulawuri.” (Matewu 7:28, 29) Malunghana ni nhlohlotelo lowu dyondzo leyi yi veke na wona eka vanhu lava hanyeke eka malembe-xidzana lama hundzeke, Profesa Hans Dieter Betz u te: “Dyondzo ya le Ntshaveni a yi tirhi eka Vuyuda ni le ka Vukreste, kumbe matiko ya le Vupela-dyambu ntsena.” U engetele hileswaku dyondzo leyi “yi khumba vanhu hinkwavo.”

Xiya marito ya vutlhari lama landzelaka, lama komeke ma tlhela ma pfuna, lama kumekaka eDyondzweni ya le Ntshaveni: “Hambi ku ri mani la mi makalaka erhameni ra xinene, hundzuluxelani ni lerin’wana eka yena.” “Tivoneleni swinene leswaku mi nga hanyi hi ku lulama emahlweni ka vanhu.” “Mi nga tshuki mi vilela hi siku leri tlhandlamaka, hikuva siku leri tlhandlamaka ri ta va ni mivilelo ya rona.” “Mi nga [hoxi] tiperela ta n’wina emahlweni ka tinguluve.” “Hambetani mi kombela, kutani mi ta nyikiwa.” “Swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” “Nghenani hi nyangwa leyo khuma.” “Mi ta va vona hi mihandzu ya vona.” “Murhi wun’wana ni wun’wana lowunene wu humesa mbhandzu lowunene.”—Matewu 5:39; 6:1, 34; 7:6, 7, 12, 13, 16, 17.

A swi kanakanisi leswaku u tshame u ti twa tinhlamuselo teto kumbe tin’wana to fana na tona. Kumbexana ti endliwe swivuriso hi ririmi ra ka n’wina. Tinhlamuselo leti hinkwato ti tekiwe eDyondzweni ya le Ntshaveni. Nhlohlotelo lowu dyondzo leyi yi nga na wona eka vanhu ni le ka mindhavuko yo tala wu nyikela vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku “mudyondzisi lonkulu” u tshame a hanya emisaveni hakunene.

A hi nge munhu un’wana u luke mhaka ya munhu la vuriwaka Yesu Kreste. A hi nge munhu yoloye a a tlharihe swinene lerova a luka tidyondzo leti ku vuriwaka leswaku i ta Yesu eBibeleni. Xana munhu la nga luka mhaka yoleyo a a nga ta endla leswaku vanhu va tsakela Yesu swin’we ni tidyondzo ta yena? Kambe, muapostola Pawulo u te: “Vayuda va kombela masingita, kasi Magriki ma lava vutlhari; kambe hina hi chumayela ha Kreste loyi a nga beleriwa, leswi eka Vayuda swi nga xivangelo xa ku khunguvanyeka kasi eka matiko i vuphukuphuku.” (1 Vakorinto 1:22, 23) Rungula ra leswaku Kreste u beleriwile a ri nga va tsakisi Vayuda ni vamatiko. Kambe, yoloye a ku ri Kreste loyi Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va chumayeleke ha yena. A yi ta tsaleriwa yini mhaka ya ku beleriwa ka Kreste? Nhlamuselo leyi enerisaka hileswaku vatsari va Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki va tsale ntiyiso malunghana ni vutomi ni rifu ra Yesu.

Xin’wana lexi kombisaka leswaku Yesu u tshame a hanya emisaveni hakunene hileswi valandzeri vakwe va chumayeleke tidyondzo takwe hi ku phikelela. Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 30 Yesu a sungule vutirheli bya yena, Pawulo u vule leswaku mahungu lamanene “ma [chumayeriwe] eka ntumbuluko hinkwawo lowu nga ehansi ka tilo.” (Vakolosa 1:23) Ina, tidyondzo ta Yesu ti hangalake emisaveni hinkwayo ya khale ku nga khathariseki nkaneto. Pawulo loyi a xanisiweke  hikwalaho ko va Mukreste, u tsarile: “Loko Kreste a nga pfuxiwanga, ku chumayela ka hina i ka hava hakunene, ni ripfumelo ra hina i ra hava.” (1 Vakorinto 15:12-17) Loko ku chumayela hi Kreste loyi a nga pfuxiwangiki ku ri ka hava, ku chumayela ha Kreste loyi a nga si tshamaka a va kona a ku ta va ku ri vuhava lebyikulu. Xiviko xa Pliny Lontsongo xi vula leswaku Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va tiyimiserile ku fa hikwalaho ka leswi va pfumelaka eka Kreste Yesu. Va hoxe vutomi bya vona ekhombyeni hikwalaho ka Kreste hikuva a a ri munhu wa xiviri; u tshame a hanya emisaveni hilaha marungula ya Tievhangeli ma vulaka hakona.

Se U Byi Vonile Vumbhoni

Vakreste a va fanele va rhanga va pfumela leswaku Yesu Kreste u pfuxiwile loko va nga si sungula ku chumayela. Emianakanyweni ya wena, na wena u nga n’wi vona Yesu la pfuxiweke hi ku vona ndlela leyi a khumbaka vutomi bya vanhu ha yona namuntlha.

Loko Yesu a nga si beleriwa, u profete hi vukona bya yena bya le nkarhini lowu taka. U tlhele a kombisa leswaku u ta pfuxiwa naswona u ta tshama evokweni ra Xikwembu ra xinene a rindzela nkarhi wo jamelana ni valala va yena. (Pisalema 110:1; Yohane 6:62; Mintirho 2:34, 35; Varhoma 8:34) Endzhaku ka sweswo, a a ta teka goza kutani a hlongola Sathana ni madimona yakwe etilweni.—Nhlavutelo 12:7-9.

Xana swilo sweswo hinkwaswo a swi ta endleka rini? Yesu u nyike vadyondzisiwa va yena ‘xikombiso xa vukona bya yena ni xa makumu ya mafambiselo ya swilo.’ Xikombiso xa ku lemuka vukona bya yena lebyi nga vonakiki a xi ta katsa tinyimpi letikulu, ku kayivela ka swakudya, ku tsekatseka ka misava, ku tangunuka ka vaprofeta va mavunwa, ku andza ka vuhomboloki ni mintungu leyikulu. A ku fanele ku languteriwa swiendlakalo swo tano leswi nga ni khombo, hikuva ku hlongoriwa ka Sathana Diyavulosi a swi ta vula “khombo eka misava.” Diyavulosi u xikele emisaveni “a hlundzukile swinene, hi ku tiva leswaku u ni nkarhi wo koma.” Ku engetela kwalaho, xikombiso xin’wana a ku ta va ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ya Mfumo “emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo.”—Matewu 24:3-14; Nhlavutelo 12:12; Luka 21:7-19.

Swilo leswi Yesu a swi profeteke swi humelerile. Ku sukela loko ku tlhekeke Nyimpi yo Sungula ya Misava hi 1914, hi vone vumbhoni bya vukona lebyi nga vonakiki bya Yesu Kreste. Wa fuma tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu naswona u ni nhlohlotelo lowukulu. Vumbhoni bya leswaku ntirho wo chumayela hi Mfumo wu ya emahlweni namuntlha, byi tikomba hileswi u nga ni magazini lowu.

Leswaku u byi twisisa hi vuenti vuyelo bya ku hanya ka Yesu emisaveni, u fanele u dyondza Bibele. Ha yini u nga vutisi Timbhoni ta Yehovha malunghana ni vuxokoxoko bya vukona bya Yesu?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Josephus, Tacitus na Pliny Lontsongo va vulavule hi Yesu Kreste ni valandzeri va yena

[Xihlovo Xa Kona]

All three images: © Bettmann/CORBIS

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vakreste vo sungula a va khorwiseka leswaku Yesu a a ri wa xiviri