Xana Bibele Yi Nga Ku Pfuna Eku Leteleni Ka Vana Va Wena?

XILUVA lexi vuriwaka orchid xi saseke ngopfu, kambe swa tika ku xi kurisa. Leswaku u xi kurisa kahle, u fanele u lawula mahiselo, ku vonakala ni mpimo wa xilo lexi u xi byaleke eka xona. Xiluva lexi xa nyenyela loko xo cheriwa misava ni manyoro leswi nga fanelangiki, naswona xi hatla xi dlayiwa hi mavabyi ni switsotswana. Hikwalaho, swi tolovelekile leswaku munhu xi n’wi tsandza ku xi kurisa loko a xi byala ro sungula.

Ku kurisa vana swi tika swinene naswona swi lava nyingiso lowukulu. Hikwalaho swi tolovelekile leswaku vatswari va titwa va nga titshembi loko swi ta emhakeni yo kurisa vana. Vo tala va titwa va lava mpfuno, ku fana ni mubyari wa xiluva lexi vuriwaka orchid la yaka a ya lava xitsundzuxo eka mutshila. Handle ko kanakana, mutswari un’wana ni un’wana u lava ku kuma nkongomiso lowunene ngopfu. Xana nkongomiso wolowo wu nga kumiwa kwihi?

Hambileswi Bibele yi nga riki buku leyi hlamuselaka hi ta ku kurisa vana, Muvumbi u huhutele vatsari va yona leswaku va katsa ni xitsundzuxo lexi pfunaka swinene emhakeni leyi. Bibele yi kandziyisa ku tikarhatela ku va ni timfanelo leti tsakisaka, leti vo tala va vonaka onge hakanyingi ta honisiwa. (Vaefesa 4:22-24) Ndzayo leyi nga eMatsalweni yi vulavula hi nchumu wa nkoka emhakeni leyi malunghana ni dyondzo leyi faneleke. Ndzayo yoleyo se yi pfune vanhu vo tala swinene lava yi tirhiseke, ku nga khathariseki leswaku va hanye enkarhini wihi kumbe i va ndhavuko wihi. Hikwalaho, ku landzela ndzayo ya le Matsalweni swi nga ku pfuna leswaku u swi kota ku letela vana va wena.

Ndlela Leyinene Yo Dyondzisa I Ku Va Vatswari Va Veka Xikombiso Lexinene

“Hambiswiritano, xana wena, loyi u dyondzisaka un’wanyana, a wu tidyondzisi ke? Wena, loyi u chumayelaka u ku ‘U nga tshuki u yiva,’ wa yiva ke? Wena, loyi u nge ‘U nga tshuki u endla vuoswi,’ xana wa byi endla vuoswi ke?”—Varhoma 2:21, 22.

Mutshama-xitulu wa Huvo ya Dyondzo ya le Seoul u te: “Ndlela leyinene yo dyondzisa n’wana i ku vula swilo u tlhela u swi endla.” Loko vatswari va nga veki xikombiso lexinene hi mavulavulelo ya vona ni hi ku tikhoma ka vona, kutani va nyika n’wana wa vona swiletelo swo karhi, n’wana u ta hatla a swi xiya leswaku vatswari vakwe i vakanganyisi. Marito ya vatswari ma ta va ya hava. Hi xikombiso, loko vatswari va lava ku dyondzisa n’wana wa vona ku tshembeka, vona hi voxe va fanele va tshembeka. Swi toloveleke swinene leswaku loko vatswari va nga lavi ku vulavula ni munhu wo karhi eriqinghweni, va byela n’wana wa vona leswaku a ku, “Tatana (kumbe Manana) a nga kona.” N’wana la byeriwaka sweswo u ta khomiwa hi tingana a tlhela a pfilunganyeka. Hi ku famba ka nkarhi, loko a ri exiyin’weni xo tika a nga ha sungula ku hemba kutani swi nga n’wi tovi helo. Hikwalaho, loko vatswari va swi lava hi mbilu hinkwayo leswaku n’wana wa vona a va munhu la tshembekaka, vona hi voxe va fanele va vulavula ntiyiso kutani va endla swilo leswi pfumelelanaka ni leswi va swi vuleke.

Xana u lava ku letela n’wana wa wena leswaku a vulavula hi ndlela leyi xiximekaka? Kutani u fanele u n’wi vekela xikombiso lexinene. N’wana wa wena u ta hatla a ku tekelela. Sung-sik, tatana la nga ni vana va mune u ri: “Mina ni nsati wa mina hi anakanye ku nga tirhisi ririmi leri thyakeke. A hi xiximana naswona a hi nga tlatlarhuki hambiloko hi khunguvanyekile kumbe hi hlundzukile. Xikombiso lexinene xi pfune ngopfu ku tlula marito. Ha tsaka leswi vana va hina va xiximaka loko va vulavula ni van’wana.” Bibele yi vula leswi eka Vagalatiya 6:7: “Xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a  tshovela xona.” Vatswari lava lavaka leswaku vana va vona va va ni mahanyelo lamanene va fanele va rhanga va swi kombisa leswaku vona va hanya hi ku pfumelelana ni milawu yoleyo.

Endlani Vana Va Titwa Va Ntshunxekile Ku Vulavula Na N’wina

“U fanele u . . . dyondzisa n’wana wa wena [swileriso swa Xikwembu] hi ku phindha-phindha naswona u vulavula ha [swona] loko u tshama endlwini ya wena, loko u famba egondzweni, loko u etlela niloko u pfuka.”—Deteronoma 6:7.

Mboyamelo wo tirha nkarhi lowu engetelekeke se wu andzile. Loko nuna na nsati va tirha, swi va khumba swinene vana. Nkarhi lowu vatswari vo tala va wu hetaka ni vana va vona wa hunguteka. Loko vatswari va ri ekaya va fanele va endla ntirho wa le ndlwini ni mintirho yin’wana, hikwalaho va nga ha va va karhele ngopfu. U nga tshama njhani u ri karhi u vulavurisana kahle ni vana va wena ehansi ka swiyimo swo tano? Loko mi ri karhi mi endla mintirho ya le ndlwini swin’we ni vana va n’wina swi nga mi olovela ku kuma timhaka to burisana ha tona. Nhloko yin’wana ya ndyangu yi humese TV emutini wa yona, leswaku yi ta kota ku va ni nkarhi lowu engetelekeke wo vulavurisana ni vana va yona. Yi te: “Eku sunguleni vana a va phirheka, kambe va ku amukerile ku cinca koloko loko ndzi ri karhi ndzi tlanga na vona mintlango ya mawetana ndzi tlhela ndzi burisana na vona hi tibuku leti tsakisaka.”

I swa nkoka leswaku vana va tolovela ku vulavurisana ni vatswari va vona ku sukela loko va ha ri vatsongo. Handle ka swona, loko vana se va ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi naswona kumbexana va langutana ni swiphiqo, a va nge anakanyi hi ku ya vulavula ni vatswari va vona tanihi vanghana va vona. Xana u nga va pfuna njhani leswaku va tiphofula? Swivuriso 20:5 yi ri: “Xitsundzuxo lexi nga embilwini ya munhu xi fana ni mati yo enta, kambe munhu wa ku twisisa hi loyi a nga ta xi humesa.” Vatswari va nga khutaza vana va vona ku phofula leswi va swi anakanyaka ni ndlela leyi va titwaka ha yona, loko va tirhisa swivutiso swo lava ku twa vonelo ra vona, swo tanihi lexi nge, “Xana wena u swi vonisa ku yini?”

Xana u ta endla yini loko n’wana wa wena a endla xihoxo lexikulu? Hi nkarhi wolowo n’wana u lava ku anakanyeriwa hi ndlela ya musa. Lawula mintlhaveko ya wena loko u ri karhi u yingisela n’wana wa wena. Tatana un’wana u vula leswi malunghana ni ndlela leyi a langutanaka ni xiyimo xo tano ha yona: “Loko vana va endla swihoxo, ndzi ringeta ku nga hlundzuki ku tlula mpimo. Ndzi tshama na vona ehansi kutani ndzi yingisela leswi va swi vulaka. Ndzi ringeta ku twisisa xiyimo. Loko swi ndzi tikela ku tikhoma, ndza yimanyana ndzi kala ndzi verhama.” Loko u lawula mintlhaveko ya wena kutani u yingisela, ndzayo leyi u nga ta yi nyikela yi ta amukeriwa hi ku olova.

Ku Tshinya Loku Sekeriweke eRirhandzwini I Ka Nkoka

“N’wina, vatatana, mi nga karhati vana va n’wina, kambe hambetani mi va kurisa hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.”—Vaefesa 6:4.

Leswaku u kuma vuyelo lebyinene, ndlela leyi u tshinyaka ha yona i ya nkoka. Xana vatswari va nga ‘va karhata njhani vana va vona’? Loko ndzayo ya kona yi nga fambisani ni vukulu bya xihoxo kumbe loko n’wana a tshinyiwa a ri karhi a tseketseriwa swinene, a nge yi amukeli. Minkarhi hinkwayo ndzayo yi fanele yi nyikeriwa hi ndlela ya rirhandzu. (Swivuriso 13:24) Loko u anakanyisisa kahle ni vana va wena, va ta swi xiya leswaku u va tshinya hileswi u va rhandzaka.—Swivuriso 22:15; 29:19.

Hi hala tlhelo, i swinene leswaku vana va  kuma vuyelo lebyi nga tsakisiki bya swiendlo swa vona leswo biha. Hi xikombiso, loko n’wana a dyohele munhu un’wana, u nga n’wi sindzisa leswaku a ya kombela ndzivalelo. Loko a tlule milawu ya le ndyangwini, u nga ha n’wi tsona swilo swo karhi leswaku u n’wi kombisa nkoka wa ku yingisa milawu.

I swinene ku tshinya hi nkarhi lowu faneleke. Eklesiasta 8:11 yi ri: “Hikuva xigwevo ehenhla ka ntirho wo biha a xi humesiwanga hi ku hatlisa, hi yona mhaka leyi mbilu ya vana va vanhu yi tshameke yi va namarherile leswaku yi endla swo biha.” Hilaha ku fanaka, vana vo tala va ta lava ku vona loko va ta xupuriwa loko vo tlula nawu. Hikwalaho loko u vule leswaku loko vo tlula nawu va ta xupuriwa, tiyiseka leswaku wa va xupula.

Vuhungasi Lebyi Baseke I Bya Nkoka

“[Ku] ni nkarhi wa ku hleka . . . ni nkarhi wa ku tlula-tlula.”—Eklesiasta 3:1, 4.

Nkarhi wo wisa ni wa ku va ni vuhungasi lebyinene, lebyi faneleke i wa nkoka leswaku mianakanyo ni miri wa n’wana swi ta kula kahle. Loko vatswari va hungasa ni vana va vona, swiboho swa ndyangu swa tiya naswona vana va titwa va sirhelelekile. Ndyangu wu nga tihungasa hi yini? Loko u tinyika nkarhi wa ku anakanya hi byona, u nga kuma swilo swo tala swinene leswi tsakisaka leswi mi nga swi endlaka. Ku ni mintlango yo tanihi ku khandziya swikanyakanya, mintlango ya bolo yo tanihi thenisi, sokha na volleyball. Naswona anakanya hi minkarhi yo tsakisa leyi nga vaka kona loko ndyangu wu tlanga swichayachayana wu ri swin’we. Ku famba swin’we mi ya etindhawini ta le kusuhi mi ya tiphina hi ku vona ntumbuluko swi nga endla leswaku nkarhi wolowo wu nga rivariwi.

Eswiyin’weni swo tano, vatswari va nga dzikisa langutelo leri faneleke hi vuhungasi eka vana va vona. Wanuna un’wana la nga Mukreste la nga ni vana vanharhu va vafana u te: “Loko swi koteka ndzi hlanganyela ni vana va mina evuhungasini bya vona. Hi xikombiso, loko va tlanga mintlango ya khompyuta, ndzi va vutisa leswaku va yi tlanga njhani. Loko va ndzi hlamusela hi ku hiseka malunghana na yona, ndzi tirhisa nkarhi wolowo ndzi va byela hi khombo ra vuhungasi lebyi nga basangiki. Ndzi xiye leswaku va ringeta hi matimba ku papalata vuhungasi lebyi nga fanelangiki.” Ina, vana lava tiphinaka hi vuhungasi bya ndyangu wa ka vona a va tali ku yi rhandza minongonoko ya le ka thelevhixini, tivhidiyo, tifilimi na mintlango ya le ka Internet leyi nga ni madzolonga, leyi kombisaka mahanyelo yo biha ni ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha.

Pfuna Vana Va Wena Ku Tiendlela Vanghana Lavanene

“Loyi a fambaka ni vanhu vo tlhariha u ta tlhariha, kambe loyi a tirhisanaka ni lavo hunguka, a swi nge n’wi fambeli kahle.”—Swivuriso 13:20.

Tatana la nga Mukreste la kuriseke vana va mune hi ndlela leyi humelelaka u te: “Mhaka ya ku va ni vuxiyaxiya lebyikulu eku hlawuleni ka vanghana yi kandziyisiwa swinene. Munghana un’we wo biha a nga onha ntirho hinkwawo lowu u wu endleke.” Leswaku a pfuna vana vakwe leswaku va va ni vanghana lavanene, hi vutlhari a a vutisa swivutiso swo tanihi leswi nge: I mani munghana wa wena lonkulu? Ha yini u n’wi rhandza? I yini lexi u lavaka ku xi tekelela eka yena? Mutswari un’wana u hlela leswaku vana vakwe va rhamba vanghana va vona lavakulu. U kota ku va xiyisisa kahle kutani a nyika vana vakwe nkongomiso lowu faneleke.

Nakambe i swa nkoka ku dyondzisa vana leswaku va nga endla vunghana ni vanhu lavakulu  kun’we ni tintangha ta vona. Bum-sun, tata wa vana vanharhu va vafana, u ri: “Ndzi pfuna vana va mina ku twisisa leswaku a va fanelanga va va ni vanghana lava nga tintangha ta vona ntsena, hilaha Davhida na Yonathani va le Bibeleni va endleke hakona. Kahle-kahle, ndzi rhamba Vakreste va malembe hinkwawo leswaku va ta tiphina hi vunakulobye ni vana va mina. Hikwalaho ka sweswo, vana va mina va ni vanghana vo tala lava nga riki tintangha ta vona.” Ku va vanghana va vanhu lava kuleke lava nga xikombiso lexinene swi pfuna vana leswaku va dyondza swilo swo tala.

U Nga Swi Kota Ku Letela Vana Va Wena

Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana lowu endliweke le United States, vatswari vo tala lava ringeteke ku dyondzisa vana va vona timfanelo to tanihi ku tikhoma, ku titshinya ni ku tshembeka a va humelelanga. Ha yini swi tika swinene? Manana la hlamuleke eka nkambisiso wolowo u te: ‘Nchumu lowu vavisaka hileswaku ndlela yin’we ntsena yo sirhelela vana va hina i ku va lotlela ekaya u nga va pfumeleli va huma.’ A a vula leswaku xiyimo lexi vana va kulelaka eka xona sweswi xi bihe ku tlurisa. Xana swa koteka hakunene ku kurisa vana hi ndlela leyi humelelaka exiyin’weni xo tano?

Loko u lava ku byala xiluva lexi vuriwaka orchid kambe u karhatiwa hi mhaka ya leswaku xi nga ha vuna, u nga tikuma u hele matimba. Loko mutshila wa ku byala swiluva sweswo a ku byela leswi u faneleke u swi endla kutani a vula hi ku tiyiseka a ku, “Xi ta kula kahle loko wo endlisa sweswo,” a wu ta titwa u tsakile hakunene! Yehovha, Mutshila Lonkulu loyi a va tivaka kahle vanhu, u nyika nkongomiso malunghana ni maendlelo lamanene yo kurisa vana. U ri: “Letela mufana hi ndlela leyi nga yakwe; hambiloko a kurile a nge hambuki eka yona.” (Swivuriso 22:6) Loko u letela vana hi ku ya hi xitsundzuxo xa le Bibeleni, a swi kanakanisi leswaku u ta tsakisiwa hi ku vona vana va wena va kula va va vanhu lava wupfeke, lava anakanyelaka van’wana ni lava nga ni mahanyelo lamanene. Kutani va ta rhandziwa hi vanhu kambe xa nkoka swinene va ta rhandziwa hi Yehovha, Tata wa hina wa le tilweni.