“Xileriso Xa Nawu Wa Yehovha” Xi Ta Hetiseka
“Xileriso Xa Nawu Wa Yehovha” Xi Ta Hetiseka
“Ndzi tsundzuka xileriso xa nawu wa Yehovha; u ndzi byele a ku: ‘U n’wana wa mina . . . Kombela eka mina, leswaku ndzi ta ku nyika matiko ma va ndzhaka ya wena.’”—PISALEMA 2:7, 8.
1. Hi kwihi ku hambana loku nga kona exikarhi ka xikongomelo xa Xikwembu ni xa matiko?
YEHOVHA XIKWEMBU u ni xikongomelo hi vanhu ni hi misava. Matiko na wona ma ni xikongomelo. Kambe swikongomelo swa kona a swi fani nikatsongo! Sweswo swi fanerile, hikuva Xikwembu xi ri: “Tanihi leswi matilo ma tlakukeke ku tlula misava, hikwalaho tindlela ta mina ti tlakukile ku tlula tindlela ta n’wina, ni miehleketo ya mina ku tlula miehleketo ya n’wina.” Hambi ko ba lexi dumaka xikongomelo xa Xikwembu xi ta hetiseka hikuva xi ya emahlweni xi ku: “Tanihi leswi mpfula yi naka ehansi, ni gamboko ku suka ematilweni, naswona yi nga tlheleriki endhawini yoleyo yi nga si tsakamisa misava yi yi endla yi mirisa yi tlhela yi hlukisa, kutani mbewu yi nyikiwa mubyari ni xinkwa xi nyikiwa la dyaka, hikwalaho ni rito ra mina leri humaka enon’wini wa mina ri ta endlisa sweswo. A ri nge tlheleli eka mina ri nga ri na vuyelo, kambe kunene ri ta endla leswi ndzi swi tsakelaka, naswona ri ta humelela hakunene eka leswi ndzi ri rhumeleke swona.”—Esaya 55:9-11.
2, 3. I yini leswi vekiwaka erivaleni eka pisalema ya vumbirhi, kambe i swivutiso swihi leswi tlakusiwaka?
2 Pisalema ya vumbirhi yi swi veka kahle erivaleni leswaku xikongomelo xa Xikwembu xi ta hetiseka malunghana na Mesiya, Hosi leyi vekiweke hi xona. Muqambhi wa yona, ku nga Hosi Davhida wa le Israyele wa khale, u huhuteriwe hi Xikwembu a profeta leswaku ku ta va ni nkarhi wo hlawuleka laha matiko a ma ta va ni nkitsikitsi. Vafumi va wona a va ta lwisana na Yehovha Xikwembu ni Mutotiwa wa yena. Hambiswiritano, mupisalema u tlhele a yimbelela a ku: “Ndzi tsundzuka xileriso xa nawu wa Yehovha; u ndzi byele a ku: ‘U n’wana wa mina . . . Kombela eka mina, leswaku ndzi ta ku nyika matiko ma va ndzhaka ya wena ni makumu ya misava ma va rifuwo ra wena.’”—Pisalema 2:7, 8.
3 Xana “xileriso xa nawu wa Yehovha” xi vula yini eka matiko? Xana xi va khumba njhani vanhu? Kahle-kahle, xana swiendlakalo leswi swi vula yini eka vahlayi hinkwavo va pisalema ya vumbirhi lava chavaka Xikwembu?
Matiko Ma Ni Nkitsikitsi
4. U nga ti katsakanya njhani tinhla-nkulu ta Pisalema 2:1, 2?
4 Loko a vulavula hi swiendlo swa matiko ni swa vafumi va wona, mupisalema u sungule risimu ra yena hi marito lama nge: “Hikwalaho ka yini matiko ma ri ni nkitsikitsi ni vanhu va matiko va hambete va gungulela swa hava? Tihosi ta misava ta tserhama ni tindhuna leti tlakukeke ti vungane swin’we tanihi munhu un’we ku lwa na Yehovha ni mutotiwa wakwe.”—Pisalema 2:1, 2. *
5, 6. Vanhu va matiko va “hambete va gungulela” swilo swihi “swa hava”?
5 I yini swilo “swa hava” leswi vanhu va matiko va namuntlha va ‘hambetaka va swi gungulela’? Ematshan’weni yo amukela Mutotiwa wa Xikwembu—Mesiya, kumbe Kreste—matiko ma “hambete [m]a gungul[a],” kumbe ma anakanyisisa hi ku sirhelela vulawuri bya wona. Marito lawa ya pisalema ya vumbirhi ma tlhele ma hetiseka hi lembe-xidzana ro sungula C.E. loko valawuri va Vayuda ni va Varhoma va tirhisanile eku dlayeni ka Hosi leyi Vekiweke hi Xikwembu, ku nga Yesu Kreste. Hambiswiritano, ku hetiseka lokukulu ku sungule hi 1914 loko Yesu a vekiwa exiluvelweni a va Hosi ya le tilweni. Ku sukela hi nkarhi wolowo, ku hava nhlangano ni wun’we wa politiki emisaveni lowu n’wi amukeleke tanihi Hosi leyi vekiweke hi Xikwembu.
6 Xana mupisalema a a vula yini loko a vutisa a ku ‘ha yini vanhu va matiko va gungulela swa hava’? Xikongomelo xa vona hi xona xi nga xa hava; a xi pfuni nchumu naswona a xi nge humeleli. A va nge swi koti ku tisa ku rhula ni ntwanano emisaveni leyi. Kambe, va kala va kanya mbilu va lwisana ni vuhosi bya Xikwembu. Kahle-kahle, va tiyimisele ku vungana swin’we va hlengela La nge Henhla-henhla ni Mutotiwa wakwe. Byebyo i vuphukuphuku hakunene!
Hosi Ya Yehovha Leyi Hlulaka
7. Xana valandzeri vo sungula va Yesu va yi tirhise njhani Pisalema 2:1, 2 loko va khongela?
7 Valandzeri va Yesu va tirhise marito ya Pisalema 2:1, 2 eka yena. Leswi a va xanisiwa hikwalaho ka ripfumelo ra vona, va khongerile va ku: “Hosi Leyi Lawulaka [Yehovha], hi Wena la endleke tilo ni misava ni lwandle ni swilo hinkwaswo leswi nga eka swona, ni loyi hi moya lowo kwetsima u vuleke hi nomu wa tata wa hina Davhida, nandza wa wena, ‘Ha yini matiko ma ve ni nkitsikitsi ni vanhu va anakanyisisa hi swilo swa hava? Tihosi ta misava ti tserhamile ni vafumi va vungane swin’we tanihi munhu un’we va lwa na Yehovha ni mutotiwa wakwe.’ Hambiswiritano, Heroda [Antipasi] swin’we na Pontiyo Pilato ni vanhu va matiko ni vanhu va Israyele kahle-kahle a va hlengeletane emutini lowu va lwa ni nandza wa wena wo kwetsima Yesu, loyi u n’wi toteke.” (Mintirho 4:24-27; Luka 23:1-12) * Ina, hi lembe-xidzana ro sungula ku ve ni xikungu xo lwisana na Yesu nandza la totiweke wa Xikwembu. Hambiswiritano, pisalema leyi a yi ta tlhela yi hetiseka eka malembe-xidzana lawa a ma ta landzela.
8. Xana Pisalema 2:3 yi tirha njhani eka matiko ya namuntlha?
8 Loko Vaisrayele va khale va ri ni hosi leyi nga munhu, yo tanihi Davhida, matiko ni vafumi va vahedeni va vunganile va lwisana na Xikwembu ni mutotiwa wa xona la vekiweke exiluvelweni. Kambe ku vuriwa yini hi le nkarhini wa hina? Matiko ya namuntlha a ma swi lavi ku yingisa swilaveko swa Yehovha na Mesiya. Hikwalaho, ku vuriwa leswaku ma ri: “A hi tsemeni switsimbo swa vona hi ti cukumeta le kule na hina tintambhu ta vona!” (Pisalema 2:3) Swipimelo swihi na swihi leswi vekiweke hi Xikwembu ni hi Mutotiwa wa xona a swi ta kanetiwa hi vafumi ni matiko. Ina, matshalatshala wahi ni wahi yo tsema switsimbo swoleswo ni ku cukumeta tintambhu toleto ma ta va ya hava.
Yehovha Wa Va Hlekula
9, 10. Ha yini Yehovha a hlekula matiko?
9 Yehovha a nga na mhaka ni matshalatshala wahi ni wahi ya vafumi va matiko yo simeka vulawuri bya wona vini. Pisalema ya vumbirhi yi ya emahlweni yi ku: “Yena la tshameke ematilweni u ta hleka; Yehovha hi byakwe u ta va hlekula.” (Pisalema 2:4) Xikwembu xi ya emahlweni ni xikongomelo xa xona onge hi loko valawuri lava va nga ri nchumu. Xi hleka ku tinyungubyisa ka vona kutani xi va hlekula. A va tibume hi leswi va tiyimiseleke ku swi endla. Eka Yehovha i xihlekiso. U hleka ku kaneta ka vona ka hava.
10 Endhawini yin’wana eka tipisalema ta yena, Davhida u vulavula hi vanhu ni matiko lama nga valala, kutani a yimbelela a ku: “Oho Yehovha Xikwembu xa mavuthu, wena u Xikwembu xa Israyele. Pfuka u yisa nyingiso wa wena ematikweni hinkwawo. Un’wana ni un’wana la nga madlayisana u nga n’wi kombi musa. Va tshamela ku vuyela nimadyambu; va tshamela ku vukula ku fana ni mbyana naswona va rhendzeleka ni muti hinkwawo. Waswivo! Va phyaphyarha hi nomu wa vona; mabanga ma le milon’wini ya vona, hikuva i mani la yingisaka? Oho Yehovha, wena u ta va hleka; u ta hlekula matiko hinkwawo.” (Pisalema 59:5-8) Yehovha u hleka ku tibuma ni ku pfilunganyeka ka matiko hikwalaho ka vuphukuphuku bya ku lwisana na yena.
11. Ku humelela yini loko matiko ma ringeta ku lwisana ni xikongomelo xa Xikwembu?
11 Marito ya Pisalema 2 ma tiyisa ripfumelo ra hina ra leswaku Xikwembu xi nga tlhantlha xiphiqo xihi na xihi. Hi nga tiyiseka swinene leswaku minkarhi hinkwayo xi hetisisa ku rhandza ka xona naswona a xi ma fularheli malandza ya xona yo tshembeka. (Pisalema 94:14) Kutani, ku endleka yini loko matiko ma endla matshalatshala yo lwisana ni xikongomelo xa Yehovha? Hi ku ya hi pisalema leyi, Xikwembu ‘xi ta vulavula na wona hi ku hlundzuka ka xona,’ ku fana ni ku dzindza lokukulu ka tilo. Ku tlula kwalaho, ‘xi ta va karhata’ ‘hi vukarhi bya xona lebyikulu,’ onge hiloko xi va be hi rihati lerikulu.—Pisalema 2:5.
Ku Vekiwa Ka Hosi Ya Xikwembu eXiluvelweni
12. Pisalema 2:6 yi vulavula hi ku vekiwa kwihi exiluvelweni?
12 Leswi Yehovha a swi vulaka sweswi hi ku tirhisa mupisalema handle ko kanakana swi hlundzukisa matiko. Xikwembu xi ri: “Mina ndzi veke hosi yanga ehenhla ka Siyoni, ku nga ntshava ya mina yo kwetsima.” (Pisalema 2:6) Ntshava ya Siyoni a ku ri xitsunga xa le Yerusalema laha Davhida a vekiweke kona ku va hosi etikweni hinkwaro ra Israyele. Kambe Hosi leyi nga Mesiya a yi nge tshami exiluvelweni emutini wolowo kumbe endhawini yin’wana emisaveni. Kahle-kahle, Yehovha ana se u veke Yesu Kreste exiluvelweni eNtshaveni ya Siyoni ya le tilweni tanihi Mesiya la nga Hosi leyi a nga lo tihlawulela yona.—Nhlavutelo 14:1.
13. Yehovha u endle ntwanano wihi ni N’wana wa yena?
13 Mesiya la nga Hosi sweswi wa vulavula. U ri: “Ndzi tsundzuka xileriso xa nawu wa Yehovha [loyi a endleke ntwanano wa Mfumo ni N’wana wa yena]; [Yehovha Xikwembu] u ndzi byele a ku: ‘U n’wana wa mina; namuntlha, ndzi tata wa wena.’” (Pisalema 2:7) Kreste a a vulavula hi ntwanano wa Mfumo loko a byela vaapostola vakwe a ku: “Hi n’wina mi khomeleleke swin’we na mina emiringweni ya mina; kutani ndzi endla ntwanano swin’we na n’wina, hilaha Tata wa mina a endleke hakona ntwanano wa mfumo swin’we na mina.”—Luka 22:28, 29.
14. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku Yesu u ni mfanelo leyi tiyisekisiweke ya ku va hosi?
14 Hilaha swi profetiweke hakona eka Pisalema 2:7, Yehovha u pfumerile leswaku Yesu i N’wana wa Yena loko a khuvuriwa ni loko a n’wi pfuxela evuton’wini bya moya. (Marka 1:9-11; Varhoma 1:4; Vaheveru 1:5; 5:5) Ina, Hosi ya Mfumo wa le tilweni i N’wana loyi a ngo va yexe wa Xikwembu. (Yohane 3:16) Leswi Yesu a nga ntukulu wa le ndlwini ya vuhosi wa Hosi Davhida, u ni mfanelo leyi tiyisekisiweke ya ku va hosi. (2 Samuwele 7:4-17; Matewu 1:6, 16) Hi ku ya hi pisalema leyi, Xikwembu xi byela N’wana wa xona xi ku: “Kombela eka mina, leswaku ndzi ta ku nyika matiko ma va ndzhaka ya wena ni makumu ya misava ma va rifuwo ra wena.”—Pisalema 2:8.
15. Ha yini Yesu a kombela matiko ma va ndzhaka ya yena?
15 Hosi—N’wana wa Xikwembu hi xoxe—yi tlhandlama Yehovha hi xikhundlha. Yesu i n’wana wa Yehovha la ringiweke ivi a kumeka a tshembekile. Ku tlula kwalaho, Yesu u ni ndzhaka tanihi Mativula ya Xikwembu. Hakunene, Yesu Kreste “i xifaniso xa Xikwembu lexi nga vonakiki, mativula ya ntumbuluko hinkwawo.” (Vakolosa 1:15) Lexi a faneleke a xi endla i ku kombela kutani Xikwembu ‘xi n’wi nyika matiko ma va ndzhaka ya yena ni makumu ya misava ma va rifuwo ra yena.’ Yesu u endla xikombelo lexi tanihi loyi a ‘rhandzaka swilo leswi nga ni vana va vanhu’ ni hikwalaho ka ku navela ka yena lokukulu ku hetisisa ku rhandza ka Tata wa yena wa le tilweni malunghana ni misava ni vanhu.—Swivuriso 8:30, 31.
Yehovha U Avanyisa Matiko
16, 17. Hi ku ya hi Pisalema 2:9, byi ta va byihi vuyelo bya matiko?
16 Tanihi leswi pisalema ya vumbirhi yi hetisekaka sweswi, hi nkarhi wa vukona bya Yesu Kreste lebyi nga vonakiki, xana vuyelo byi ta va byihi eka matiko? Ku nga ri khale Hosi yi ta hetisisa xileriso xa Xikwembu: “U ta ma faya [matiko] hi nhonga ya nsimbi ya vuhosi, u ta ma faya ma va swiphemu-phemu ku fana ni xibya xa muvumbi.”—Pisalema 2:9.
17 Tinhonga ta tihosi ta le minkarhini ya khale a ti ri swikombiso swa matimba ya vuhosi. Tinhonga tin’wana a ti endliwe hi nsimbi, tanihi leyi ku vulavuriwaka hi yona eka pisalema leyi. Ririmi ro fanekisela leri tirhisiweke laha ri kombisa ndlela yo olova leyi Kreste Hosi a nga ta lovisa matiko ha yona. Loko xibya xa vumba xo himiwa kan’we hi matimba hi nhonga ya nsimbi, xi ta fayeleleka xi sala xi nga ha pfuni nchumu.
18, 19. Leswaku ti amukeriwa hi Xikwembu, i yini leswi tihosi ta misava a ti ta boheka ku swi endla?
18 Xana swi ta boha leswaku vafumi va matiko va tokota ndzoviso wolowo? Doo, hikuva mupisalema u va khutaza hi marito lawa: “Sweswi, N’wina tihosi, twisisani; pfumelani ku lulamisiwa, N’wina vaavanyisi va misava.” (Pisalema 2:10) Tihosi ti komberiwa ku yingisa, ti twisisa. Ti fanele ti anakanyisisa hi vuhava bya makungu ya tona, ku hambana ni leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta swi endla leswaku ku vuyeriwa vanhu.
19 Leswaku ti amukeriwa hi Xikwembu, tihosi ta misava ti fanele ti hundzuka eka swiendlo swa tona. Ti tsundzuxiwa ku ‘tirhela Yehovha hi ku chava naswona ti rhurhumela hi ku tsaka.’ (Pisalema 2:11) Xana a ku ta endleka yini loko to teka goza rero? Ematshan’weni yo va ni nkitsikitsi, kumbe ku pfilunganyeka, a ti ta tsakisiwa hi ntshembo lowu Hosi leyi nga Mesiya a yi ta ti nyika wona. Valawuri va misava a va ta boheka ku tshika ku tikukumuxa ni ku tinyungubyisa loku va ku kombisaka eku fumeni ka vona. Ku tlula kwalaho, a va ta boheka ku hundzuka hi xihatla kutani va lemuka ku tlakuka lokukulu swinene ka vuhosi bya Yehovha, ni matimba lawa swi nga kotekiki ku lwisana na wona ya Xikwembu ni ya Hosi leyi nga Mesiya.
“Ntswontswani N’wana”
20, 21. Swi vula yini ku ‘ntswontswa n’wana’?
20 Pisalema 2 sweswi yi rhamba vafumi va matiko hi tintswalo. Ematshan’weni ya leswaku va hlengeletana va lwa na n’wana, va tsundzuxiwa: “Ntswontswani n’wana, leswaku [Yehovha Xikwembu] A nga hlundzuki leswaku mi nga lovi endleleni, hikuva ku hlundzuka kakwe ku tlakuka hi ku olova.” (Pisalema 2:12a) Yehovha Hosi Leyi Lawulaka u fanele a yingisiwa loko a humesa xileriso. Loko Xikwembu xi veke N’wana wa xona exiluvelweni, vafumi va misava a va fanele va tshike ku “gungulela swa hava.” A va fanele va yi amukele xikan’we-kan’we Hosi va tlhela va yi yingisa hi ku hetiseka.
21 Ha yini va fanele va ‘ntswontswa n’wana’? Loko pisalema leyi yi qambhiwa, ku ntswontswa a ku ri xikombiso xa vunghana naswona a ku tirhisiwa loko ku amukeriwa vaendzi ekaya ra munhu, laha a va ta khomiwa hi malwandla. Nakambe ku ntswontswa a ku ri xikombiso xa ku tshembeka. (1 Samuwele 10:1) Eka ndzimana leyi ya pisalema ya vumbirhi, Xikwembu xi lerisa matiko leswaku ma ntswontswa, kumbe ma amukela N’wana wa xona tanihi Hosi leyi totiweke.
22. Vafumi va misava va fanele va yingisa xitsundzuxo xihi?
22 Lava va alaka ku amukela vulawuri bya Hosi leyi hlawuriweke hi Xikwembu va sandza Yehovha. Va ala mfanelo ya Yehovha Xikwembu ya ku fuma vuako hinkwabyo, kun’we ni vulawuri ni vuswikoti byakwe byo hlawula Hosi leyi nga mufumi lonene ngopfu wa vanhu. Vafumi va misava va ta swi xiya leswaku vukarhi bya Xikwembu byi ta va wela hi xitshuketa, loko va ha ringeta ku hetisisa makungu ya vona. “Ku hlundzuka kakwe ku tlakuka hi ku olova,” kumbe u hatla a hlundzuka. Vafumi va matiko va fanele va amukela xitsundzuxo lexi hi ntsako naswona va hanya hi ku pfumelelana na xona. Loko vo endla tano swi ta vula vutomi eka vona.
23. Ka ha ri ni nkarhi wa leswaku vanhu va endla yini?
23 Pisalema leyi yo tsakisa yi gimeta hi marito lawa: “Va tsaka hinkwavo lava tumbelaka eka yena [Yehovha].” (Pisalema 2:12b) Nkarhi wa ha ri kona wa leswaku vanhu va kuma vutumbelo. Hambi ku ri vafumi lava a va seketela makungu ya matiko va nga byi kuma. Va nga balekela eka Yehovha, loyi a nyikaka vutumbelo ehansi ka Mfumo wakwe. Kambe va fanele va teka goza loko Mfumo wa Mesiya wu nga si lovisa matiko lama lwisanaka na yena.
24. Hi nga swi kotisa ku yini ku hanya vutomi lebyi enerisaka swinene hambi ku ri emisaveni leyi nga ni mpfilumpfilu?
24 Loko hi dyondza Matsalwa hi ku hiseka hi tlhela hi tirhisa ndzayo ya wona evuton’wini, hi nga hanya vutomi lebyi enerisaka swinene sweswi emisaveni leyi nga ni mpfilumpfilu. Ku tirhisa ndzayo ya le Matsalweni swi endla leswaku ku va ni vuxaka lebyi tsakisaka endyangwini naswona swi endla leswaku hi nga tshami hi ri eku karhatekeni ni le ku chaveni, hilaha misava leyi yi nga hakona. Ku landzela minkongomiso ya le Bibeleni swa hi tiyisekisa leswaku hi tsakisa Muvumbi. A ku na un’wana handle ka Hosi Leyikulu ya Vuako Hinkwabyo loyi a nga hi nyikaka xitiyisekiso xa “vutomi bya sweswi ni lebyi nga ta ta” endzhaku ka loko yi lovise vanhu lava lwisanaka ni leswinene emisaveni hi ku ala Mfumo wa yona.—1 Timotiya 4:8.
25. Tanihi leswi “xileriso xa nawu wa Yehovha” xi nga ta hetiseka, i yini leswi hi nga swi langutelaka enkarhini wa hina?
25 “Xileriso xa nawu wa Yehovha” xi ta hetiseka. Leswi xi nga Muvumbi wa hina, Xikwembu xi tiva leswi nga va fanela ngopfu vanhu naswona xi ta hetisisa xikongomelo xa xona xo katekisa vanhu lava yingisaka hi ku va nyika ku rhula, ku eneriseka ni vuhlayiseki lebyi nga heriki ehansi ka Mfumo wa N’wana wa xona la rhandzekaka. Muprofeta Daniyele u tsarile malunghana ni nkarhi wa hina: “Emasikwini ya tihosi teto Xikwembu xa le tilweni xi ta veka mfumo lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi. . . . Wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo, kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.” (Daniyele 2:44) Hikwalaho, lowu i nkarhi wa xihatla wo ‘ntswontswa N’wana’ ni ku tirhela Yehovha, Hosi leyi Lawulaka!
[Tinhlamuselo ta le hansi]
^ par. 4 Eku sunguleni, Hosi Davhida a a ku ri yena “mutotiwa,” kasi “tihosi ta misava” a ku ri vafumi lava nga Vafilista lava hlengeleteke mavuthu ya vona leswaku ma lwisana na yena.
^ par. 7 Tindzimana tin’wana ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki na tona ti kombisa leswaku Yesu i Mutotiwa wa Xikwembu loyi ku vulavuriwaka ha yena eka pisalema ya vumbirhi. Loko u ringanisa Pisalema 2:7 na Mintirho 13:32, 33 na Vaheveru 1:5; 5:5 u nga swi vona sweswo. Nakambe vona Pisalema 2:9 na Nhlavutelo 2:27.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
• Hi swihi swilo “swa hava” leswi vanhu va matiko va ‘hambeteke va swi gungulela’?
• Ha yini Yehovha a hlekula matiko?
• Hi xihi xileriso xa nawu wa Xikwembu ehenhleni ka matiko?
• Swi vula yini ku ‘ntswontswa n’wana’?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Davhida u yimbelele hi ku hlula ka Hosi leyi nga Mesiya
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Vafumi swin’we ni vanhu va le Israyele va endlele Yesu Kreste xikungu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Kreste u vekiwe exiluvelweni tanihi Hosi eNtshaveni ya le Siyoni ya le tilweni