Ntlhontlho Wa Ntirho

“Ku tirha—ku tirha! Swi tsakisa swinene ku tiva leswaku ha ha ri na ntirho wo wu endla.”—Mutsari Katherine Mansfield, (1888-1923).

XANA na wena u ni langutelo lerinene malunghana ni ntirho, leri fanaka ni leri boxiweke laha henhla? Xana u wu languta njhani ntirho? Kumbexana u vona onge ntirho wo va nchumu lowu dyaka nkarhi, lowu nga tsakisiki lowu u faneleke u wu tiyiselela loko mahelo-vhiki ma nga si fika? Kumbe, xana ntirho wa wena wu hundzuke nchumu lowu u sindzisiwaka ku wu endla?

Vanhu vo tala va heta nkarhi wa vona wo tala entirhweni. Ntirho hi wona wu endlaka hi tiva leswaku hi nga tshama endhawini ya njhani ni leswaku hi nga hanya vutomi bya njhani. Ku sukela loko va sungula ku tirha ku fikela loko va huma penceni, vo tala va kuma leswaku ntirho i nchumu wun’we lowu lawulaka vutomi bya vona swinene. Van’wana va hina hi enerisiwa swinene hi ntirho wa hina. Van’wana va ringanisa nkoka wa ntirho hi muholo kumbe ndhuma, kasi van’wana va teka ntirho tanihi nchumu wo hungasa ha wona kumbe nchumu lowu dyaka nkarhi.

Ku ni lava va tirhelaka ku tihanyisa ni lava va hanyelaka ku tirha; van’wana va fela entirhweni kumbe va fa hikwalaho ka ntirho wa vona. Hi xikombiso, hi ku ya hi xiviko xa sweswinyana xa Nhlangano wa Matiko, ntirho wu vanga switlhavi swo tala wu tlhela wu dlaya vanhu vo tala “ku tlula tinyimpi kumbe ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha ni xihoko swi hlanganile.” Loko ri vulavula hi mhaka leyi, phepha-hungu ra le London ra The Guardian ri te: “Lembe na lembe vanhu vo tlula timiliyoni timbirhi va fa etimhangwini leti fambisanaka na ntirho kumbe va dlayiwa hi mavabyi lama fambisanaka na wona . . . Ku tirhela endhawini leyi nga ni ritshuri, tikhemikhali, pongo ni nyawuso [swi] vanga vuvabyi bya khensa, vuvabyi bya mbilu ni vuvabyi byo oma swirho.” Ku thoriwa ka vana ni ku tirhisiwa hi nsindziso i swiyimo swimbirhi leswi nga tsakisiki leswi vanhu va tirhaka ehansi ka swona.

Ku engetela kwalaho, ku ni leswi Steven Berglas, mutivi wa mianakanyo a swi vitanaka “vuhlakari lebyi nga ni khombo.” U hlamusela munhu la tirhaka hi ku hiseka loyi a fikeleleke xikhundlha xa le henhla entirhweni wa yena ivi a sungula “ku vilela swinene, a va ni gome, a va ni ntshikilelo wa mianakanyo lowu vangiwaka hi mhaka ya leswi a phasiweke hi ntirho lowu a nga ta ka a nga swi koti ku wu balekela kumbe lowu nga taka wu nga tisi ku eneriseka emianakanyweni.”

Ku Tirha Hi Matimba A Swi Fambisani Ni Ku Godzomberiwa Hi Ntirho

Emisaveni leyi vanhu vo tala va tirhaka tiawara to tala swinene, swa pfuna ku hambanisa exikarhi ka ku tirha hi matimba ni ku godzomberiwa hi ntirho. Vanhu vo tala lava godzomberiweke hi ntirho va teka ndhawu leyi va tirhelaka eka yona tanihi vutumbelo emisaveni leyi nga ni khombo laha u nga ha humeleriwaka hi nchumu lowu u nga wu langutelangiki; vanhu lava gingiritekaka va teka ntirho tanihi  nchumu wa nkoka naswona minkarhi yin’wana va wu teka tanihi vutihlamuleri lebyi enerisaka. Hi xikombiso, vanhu lava godzomberiweke hi ntirho va pfumelela ntirho leswaku wu endla va nga ha koti ku endla swilo swin’wana evuton’wini; vanhu lava tirhaka hi matimba va swi tiva leswaku va fanele va chayisa rini, va anakanya hi swilo swin’wana ni ku va kona loko ku tlangeriwa siku leri va tekaneke ha rona. Vanhu lava godzomberiweke hi ntirho va titwa va enerisekile loko va tirhe ku tlula mpimo naswona va tsakisiwa hi wona; vanhu lava tirhaka hi matimba a va titwi hi ndlela yoleyo.

Vanhu va manguva lawa va endla swi tika ku hambanisa swilo leswimbirhi tanihi leswi va endlaka ku tirha ku tlula mpimo swi tsakisa. Ti-modem, tiselfoni ni swiciyoti swi endla leswaku swi nga olovi ku vona loko munhu a ri entirhweni kumbe a nga ri entirhweni. Loko vanhu van’wana va kota ku tirhela endhawini yin’wana ni yin’wana, nkarhi wihi na wihi, va nga ha tirha va kala va lava ku fa.

Xana vanhu van’wana va ri teka njhani langutelo rolero leri nga riki rinene? Vakambisisi va ta mahanyelo va xiye leswaku vanhu lava nga ni matshimbi ya ntirho ni lava nga ni ntshikilelo lowukulu emianakanyweni va ni mboyamelo wa ku nghenisa timhaka ta vukhongeri emintirhweni ya vona. Phepha-hungu leri vuriwaka San Francisco Examiner ri vike leswaku “ku hlanganisiwa ka timhaka ta moya ni ntirho swi hundzuke nchumu lowu tolovelekeke evanhwini.”

Malunghana na Silicon Valley, ku nga ntsindza wa thekinoloji ya le henhla swinene le United States, xiviko xa sweswinyana xi te: “Loko vakongomisi va hlayela tindhawu to paka timovha eka tona leti nga ha riki na munhu tanihi leswi vanhu va tshikisiwaka mintirho, tindhawu to paka timovha eka tona ta kayivela etindhawini leti ku dyondzeriwaka Bibele eka tona nimadyambu.” Ku nga khathariseki leswaku sweswo swi ni nkoka wo tanihi kwihi, vo tala emisaveni hinkwayo va kume leswaku Bibele yi ni nkucetelo lowunene eka langutelo ra vona entirhweni, leswi endlaka leswaku va kota ku hanya vutomi bya vona hi ndlela leyi faneleke swinene.

Xana Bibele yi nga hi pfuna njhani leswaku hi va ni langutelo leri faneleke hi ntirho wa hina? Xana ku ni misinya ya milawu ya le Matsalweni leyi nga hi pfunaka leswaku hi kota ku langutana ni mintlhontlho ya le mintirhweni ya manguva lawa hi ndlela leyi humelelaka? Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamula swivutiso leswi.