Tidyondzo Ta Ntiyiso Leti Tsakisaka Xikwembu

XIKWEMBU xi fanele xi paluxa mianakanyo ya xona eka vanhu leswaku vaaki va misava va tiva tidyondzo leti nga ta ntiyiso ni leti xi tsakisaka. Xi fanele xi hlavutela vanhu hinkwavo. Vanhu a va ta swi tivisa ku yini leswaku Xikwembu xi amukela tidyondzo, vugandzeri ni ku tikhoma ka muxaka muni? Xana Xikwembu xi ri nyikerile rungula ro tano? Loko swi ri tano, xi ri nyikele hi ndlela yihi?

Xana munhu wihi na wihi loyi a hanyaka makume ya malembe ma nga ri mangani a nga swi kota ku vulavula ni vanhu hinkwavo a tlhela a va ndlela ya ku vulavurisana ni Xikwembu? Doo! Kambe rhekhodo leyi tsaleriweke makumu yi nga swi kota. Hikwalaho, xana a swi ta va swi nga fanelanga leswaku nhlavutelo leyi humaka eka Xikwembu yi kumeka hi xivumbeko xa buku? Yin’wana ya tibuku ta khale leti vulaka leswaku ti huhuteriwe hi Xikwembu i Bibele. Un’wana wa vatsari va yona u ri: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni.” (2 Timotiya 3:16) A hi kambisiseni Bibele hi vukheta kutani hi vona loko yi ri ni tidyondzo ta ntiyiso.

Xana Yi Ni Nkarhi Wo Tanihi Kwihi?

Exikarhi ka tibuku letikulu ta vukhongeri, Bibele i yin’wana ya tibuku ta khale swinene. Swiyenge swa yona swo sungula swi tsariwe kwalomu ka malembe ya 3 500 lama hundzeke. Buku leyi yi hetiwe hi 98 C.E. * Hambileswi yi tsariweke hi vavanuna va kwalomu ka 40 emalembeni lama endlaka 1 600, Bibele i matsalwa lama hlengeletiweke lama twananaka. Sweswo swi tano hikuva Mutsari wa yona wa xiviri i Xikwembu.

Bibele i buku leyi hangalasiweke yi tlhela yi hundzuluxeriwa swinene ematin’wini hinkwawo. Lembe na lembe, ku hangalasiwa tikopi ta kwalomu ka 60 wa timiliyoni ta Bibele leyi heleleke kumbe swiphemu swa yona. Bibele leyi heleleke kumbe swiphemu swa yona yi hundzuluxeriwe hi tindzimi ni hi tindzimi-mpambukwa leti tlulaka 2 300. Mindyangu leyi tlulaka 90 wa tiphesente yi na Bibele, kumbe xiphemu xa yona, hi ririmi ra yona. Buku leyi yi tsemakanye mindzilikana ya matiko, yi hlula vutiko ni moya wa xihlawuhlawu.

 Xana Yi Hleriwe Njhani?

Loko u ri na Bibele, ha yini u nga yi pfuli kutani u vona ndlela leyi yi hleriweke ha yona? * Rhanga u pfula eka tluka leri kombisaka leswi nga endzeni. ETibibeleni to tala ri kumeka eku sunguleni, laha ku longoloxiwaka vito ra buku yin’wana ni yin’wana ni tluka leri yi kumekaka eka rona. U ta swi xiya leswaku Bibele kahle-kahle yi vumbiwa hi tibuku to tala to hambana-hambana, yin’wana ni yin’wana yi ni vito ra yona. Buku yo sungula i Genesa, kasi yo hetelela i Nhlavutelo, kumbe Apokalipsi. Tibuku leti ti avanyisiwe ti va swiphemu swimbirhi. Tibuku to sungula ta 39 ti vuriwa Matsalwa ya Xiheveru, tanihi leswi ti tsariweke swinene hi Xiheveru. Tibuku to hetelela ta 27 ti tsariwe hi Xigriki naswona ti vumba Matsalwa ya Xigriki. Vanhu van’wana va vitana swiphemu leswimbirhi va ku i Testamente ya Khale ni Testamente Leyintshwa.

Tibuku leti ta Bibele ti ni tindzima ni tindzimana leswaku swi ku olovela ku ti kuma. Loko matsalwa ma kombisiwile eka magazini lowu, endzhaku ka vito ra buku ya Bibele, nomboro yo sungula yi vula ndzima ya buku yoleyo, kasi ya vumbirhi yi vula ndzimana ya kona. Hi xikombiso, loko ku tsariwe “2 Timotiya 3:16” swi vula leswaku i buku ya Vumbirhi ya Timotiya, ndzima 3, ndzimana 16. A hi vone loko u nga yi kuma ndzimana yoleyo eBibeleni.

Xana a wu pfumelelani na swona leswaku ndlela leyinene ngopfu yo tolovelana ni Bibele i ku yi hlaya nkarhi na nkarhi? Van’wana va kume swi pfuna ku hlaya Matsalwa ya Xigriki ku sungula, va sungula hi buku ya Matewu. Loko u hlaya tindzima tinharhu ku ya eka ntlhanu hi siku, u nga heta Bibele hinkwayo hi lembe. Kambe u nga tiyiseka njhani leswaku leswi u swi hlayaka eBibeleni entiyisweni swi huhuteriwe hi Xikwembu?

Xana U Nga Yi Tshemba Bibele?

Xana buku ya vanhu hinkwavo leyi huhuteriweke hi Xikwembu yi fanele yi va ni xitsundzuxo lexi nga le nkarhini, lexi vulavulaka hi ndlela leyi vanhu va faneleke va hanya ha yona? Bibele yi kombisa leswaku yi twisisa ndlela leyi vanhu hinkwavo va vumbiweke ha yona, naswona misinya ya milawu ya yona ya tirha namuntlha hi ndlela leyi a yi tirha ha yona loko yi tsariwa. Leswi swi nga voniwa hi ku olova eka nkulumo leyi dumeke leyi vekiweke hi Yesu Kreste, Musunguri wa Vukreste. Yi kumeka eka Matewu tindzima 5 ku ya ka 7. Nkulumo leyi, leyi tiviwaka tanihi Dyondzo ya le Ntshaveni, a yi hi kombi ndlela yo kuma ntsako wa ntiyiso ntsena kambe yi hi komba ni ndlela yo tlhantlha timholovo, ndlela yo khongela, ndlela yo languta swilaveko swa nyama ni swin’wana swo tala. Enkulumeni leyi ni le ka matluka laman’wana hinkwawo, Bibele yi hi byela kahle leswi hi faneleke hi swi endla ni leswi hi faneleke hi swi papalata leswaku hi tsakisa Xikwembu ni ku antswisa xiyimo xa hina.

Xivangelo xin’wana lexi u nga tshembaka Bibele ha xona hileswaku loko swi ta etimhakeni ta sayense, leswi vuriwaka hi buku leyi ya khale swa pakanisa. Hi xikombiso, loko vanhu vo tala va pfumela leswaku misava i xiphepherhele, Bibele yi vulavule hi “xirhendzevutana [bolo] xa misava.” * (Esaya 40:22) Naswona malembe yo tlula 3 000 loko Nkul. Isaac Newton, mutivi wa sayense la dumeke a nga si hlamusela leswaku tipulanete ti khomiwe hi nkoka-misava exibakabakeni, Bibele yi vule hi ndlela yo tlhokovetsela leswaku ‘misava yi hayekiwe ehenhla ka hava.’ (Yobo 26:7) Nakambe xiya nhlamuselo leyi ya vuphati ya ndlela leyi mati ma rhendzelekaka ha yona emisaveni, leyi tsariweke kwalomu ka malembe ya 3 000 lama hundzeke: “Swinambyana hinkwaswo swi khulukela elwandle, kambe lwandle a ri si tshama ri tala. Laha swinambyana leswi swi humaka kona, swi tlhela swi tlhelela kona.” (Eklesiasta 1:7, New International Version) Ina, Muvumbi wa vuako hi yena a nga Mutsari wa Bibele.

Ku pakanisa ka matimu ya Bibele ku pfumelelana ni ntiyiso wa leswaku yi huhuteriwe hi  Xikwembu. Swiendlakalo leswi ku vulavuriwaka ha swona eBibeleni a swo va mintsheketo. Swi fambisana ni masiku yo karhi, vanhu vo karhi ni tindhawu to karhi. Hi xikombiso, Luka 3:1 yi vulavula hi ku pakanisa hi “[lembe] ra vu-15 ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari, loko Pontiyo Pilato a ri ndhuna-nkulu ya Yudiya, naswona Heroda a ri mufumi wa muganga wa Galeliya.”

Hambileswi van’wamatimu va khale minkarhi yo tala va vikaka ntsena hi ta ku hlula swin’we ni timfanelo letinene ta vafumi, vatsari va Bibele a va tshembeka, va pfumela ni swihoxo swa vona erivaleni. Hi xikombiso, Hosi Davhida wa le Israyele u pfumerile: “Ndzi dyohe ngopfu swinene hi leswi ndzi swi endleke. . . . Ndzi endle vuphukuphuku lebyikulu.” Marito wolawo ma tsariwe hi ku tshembeka eBibeleni. (2 Samuwele 24:10) Naswona Muxe mutsari wa Bibele u xi tsale hi yexe xiendlakalo lexi eka xona a nga kombisangiki ku titshega hi Xikwembu xa ntiyiso.—Tinhlayo 20:12.

Bibele yi ni vumbhoni byin’wana bya leswaku yi huhuteriwe hi Xikwembu. Vumbhoni bya kona i vuprofeta lebyi huhuteriweke—matimu lama tsariweke ka ha ri emahlweni. Byin’wana bya byona i vuprofeta lebyi vulavulaka hi Yesu Kreste. Hi xikombiso, loko ka ha sele malembe ya 700 leswaku Yesu a tswariwa, Matsalwa ya Xiheveru ma vule ka ha ri emahlweni hi ku pakanisa leswaku Munhu loyi la Tshembisiweke u ta tswaleriwa “eBetlehema wa Yudiya.”—Matewu 2:1-6; Mikiya 5:2.

Xiya xikombiso xin’wana. Eka 2 Timotiya 3:1-5, Bibele yi ri: “Emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa, lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu, va ri ni xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu kambe va tikomba va nga tshembeki eka matimba ya kona.” Xana leswi a swi hlamuseli langutelo leri vanhu vo tala va nga na rona namuntlha? Marito lawa ma tsariwe hi lembe ra 65 C.E., malembe yo tlula 1 900 lama hundzeke!

Xana Bibele Yi Hi Dyondzisa Yini?

Loko u yi hlaya, u ta swi kota ku vona leswaku Bibele yi ni vutlhari bya xiyimo xa le henhla. Yi nyikela tinhlamulo leti enerisaka eka swivutiso swo tanihi leswi: Xikwembu i mani? Xana Diyavulosi i wa xiviri? Yesu Kreste i mani? Ha yini ku ri ni ku xaniseka? Ku humelela yini hi hina loko hi fa? Tinhlamulo leti u nga ha ti kumaka eka van’wana ti hambane ku fana ni tidyondzo ni mikhuva ya vanhu. Kambe Bibele yi paluxa ntiyiso malunghana ni timhaka leti ni tin’wana to tala. Ku tlula kwalaho, malunghana ni ku tikhoma ni langutelo leri hi faneleke hi va na rona hi vanhu van’wana ni valawuri lava tlakukeke, nkongomiso wa Bibele wu tlula minkongomiso hinkwayo. *

Bibele yi paluxa yini malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu hi misava ni vanhu? Ya tshembisa: “Hi nkarhinyana, lowo homboloka a nge he vi kona . . . Kambe lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.” (Pisalema 37:10, 11) “Xikwembu hi xiviri xi ta va na [vanhu]. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.” (Nhlavutelo 21:3, 4) “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.”—Pisalema 37:29.

Bibele yi tlhele yi vula ka ha ri emahlweni leswaku nyimpi, vugevenga, madzolonga ni vuhomboloki swi ta herisiwa ku nga ri khale. Vuvabyi, ku dyuhala ni rifu a swi nge he vi kona. Emisaveni leyi nga paradeyisi ku ta va ni vutomi lebyi nga heriki. Ntshembo wolowo wa tsakisa hakunene! Naswona leswi hinkwaswo swi kombisa ndlela leyi Xikwembu xi va rhandzaka ha yona vanhu!

Xana U Ta Endla Yini?

Bibele i nyiko leyi hlamarisaka leyi humaka eka Muvumbi. Xana u fanele u yi tekisa ku yini buku leyi? Wanuna la kurisiweke a ri Muhindu a a pfumela leswaku loko nhlavutelo leyi humaka eka Xikwembu yi ta pfuna vanhu hinkwavo, yi fanele yi va ya le nkarhini wa ku sungula ka nhluvuko. Loko a xiya leswaku swiphemu swa Bibele i swa  khale ku tlula matsalwa yo tala ya khale ya Mahindu, ku nga Veda, u tiyimisele ku hlaya Bibele a kambisisa leswi nga endzeni ka yona. * Profesa wa le yunivhesiti ya le United States na yena u xiye xilaveko xa ku hlaya buku leyi yi hangalasiweke swinene emisaveni, emahlweni ka ku va ni vonelo ro karhi hi yona.

Loko u hlaya Bibele u tlhela u tirhisa leswi yi swi dyondzisaka swi ta ku tisela vuyelo lebyikulu. Bibele yi ri: “Wa tsaka munhu la . . . tsakela[ka] nawu wa Yehovha, naswona nawu wakwe u wu hlaya hi rito ra le hansi vusiku ni nhlikanhi. Kunene u ta fana ni murhi lowu byariweke etlhelo ka swinambyana swa mati, lowu humesaka mbhandzu wa wona hi nguva ya kona, lowu switluka swa wona swi nga vuniki, hinkwaswo leswi a swi endlaka swi ta humelela.” * (Pisalema 1:1-3) Ku dyondza Bibele ni ku anakanyisisa hi leswi yi swi vulaka swi ta ku tisela ntsako hikuva xilaveko xa wena xa moya xi ta va xi enerisiwile. (Matewu 5:3) Bibele yi ta ku kombisa ndlela leyi u nga hanyaka vutomi lebyi vuyerisaka ha yona ni ndlela ya ku langutana ni swiphiqo hi ndlela leyi humelelaka. Ina, “ku . . . hlayisa [milawu ya Xikwembu leyi kumekaka eBibeleni] swi ni hakelo leyikulu.” (Pisalema 19:11) Ku tlula kwalaho, ku tshemba switshembiso swa Xikwembu swi ta ku tisela mikateko sweswi naswona swi ta ku nyika ntshembo lowu tsakisaka wa le nkarhini lowu taka.

Bibele ya hi khutaza: “Kukota tincece leta ha ku velekiwaka, hlakulelani ku navela ntswamba wa rito lowu nga pfanganyisiwangiki na nchumu.” (1 Petro 2:2) Ricece ri titshege hi swakudya naswona ri lava leswaku xilaveko xexo xi enerisiwa. Hilaha ku fanaka, entiyisweni hi titshege hi vutivi lebyi humaka eka Xikwembu. Hikwalaho, “hlakulel[a] ku navela,” kumbe ku navela lokukulu ka Rito ra xona. Bibele i buku leyi nga ni tidyondzo ta ntiyiso leti humaka eka Xikwembu. Tivekele pakani ya ku yi hlaya nkarhi na nkarhi. Timbhoni ta Yehovha ta le ndhawini ya ka n’wina ti ta tsakela ku ku pfuna leswaku u vuyeriwa swinene eka dyondzo ya wena. Ha ku rhamba hi mbilu hinkwayo leswaku u vulavurisana na tona. Kumbe u nga ha tsalela vakandziyisi va magazini lowu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

“Hlakulel[a] ku navela” Rito ra Xikwembu. Dyondza Bibele nkarhi na nkarhi

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 5]

NASA photo