Mhaka Ya Vutomi

Ku Vuyeriwa Hi Ku Tshembeka Ka Swirho Swa Ndyangu

HI KU VULA KA KATHLEEN COOKE

LOKO kokwa wa mina, Mary Ellen Thompson a endzele maxaka le Glasgow, eScotland hi 1911, u ye a ya yingisela nkulumo ya Charles Taze Russell, loyi a a ri xirho lexi dumeke xa Swichudeni swa Bibele, leswi hi ku famba ka nkarhi swi tiviweke swi ri Timbhoni ta Yehovha. Kokwana u tsakisiwe hi leswi a swi tweke. Loko a vuya eAfrika Dzonga, u tihlanganise ni Swichudeni swa Bibele swa laha a a tshama kona. Hi April 1914 u ve un’wana wa lava 16 lava khuvuriweke eka ntsombano wo sungula wa Swichudeni swa Bibele eAfrika Dzonga. N’wana wa Kokwana, loyi a vuriwaka Edith, loyi a veke mana wa mina, a a ri ni malembe ya tsevu hi nkarhi wolowo.

Endzhaku ka ku fa ka Makwerhu Russell hi 1916, ku pfuke timholovo exikarhi ka Swichudeni swa Bibele emisaveni hinkwayo. Nhlayo ya vagandzeri vo tshembeka eDurban yi hungutekile yi suka eka 60 yi ya eka 12. Kokwana Ingeborg Myrdal la tswaleke tata wa mina, kun’we ni n’wana wakwe Henry, mufana wa kondlo-a-ndzi-dyi loyi a a ha ku khuvuriwa, va yime ni lava va tshameke va tshembekile. Hi 1924, Henry u ve mukhalipotiya, hilaha vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha a va vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo. U chumayele etindhawini to tala ta le dzongeni wa Afrika eka malembe ya ntlhanu lama landzeleke. Hi 1930 Henry na Edith va tekanile naswona endzhaku ka malembe manharhu ndzi tswariwile.

Ndyangu Wa Ka Hina

Hi tshame eMozambhiki nkarhinyana, kambe hi 1939 hi rhurhele eka Thompson eJoni, eka va Kokwana. Kokwana wa xinuna a a nga wu rhandzi  ntiyiso wa Bibele naswona minkarhi yin’wana a a kaneta Kokwana wa xisati, kambe a a ri ni moya wo amukela vaendzi. Ndzisana ya mina Thelma, u tswariwe hi 1940 kutani mina na yena hi dyondze ku khathalela vadyuhari. Hi nkarhi wa ku lalela, hakanyingi a hi xuxa hi swiendlakalo swa siku kumbe hi teka ta tolo ni tolweni.

Ndyangu wa ka hina a wu tsakela ku va ni vaendzi lava nga Timbhoni, ngopfu-ngopfu lava nga entirhweni wa nkarhi hinkwawo. Na vona a va hi rungulela ta siku rero loko hi ri karhi hi lalela, naswona leswi a va swi vula swi endle leswaku hi yi tlangela swinene ndzhaka ya moya leyi hi nga na yona. Leswi swi kurise ku navela ka mina na Thelma leswaku hi va maphayona ku fana na vona.

Ku sukela loko ha ha ri vatsongo, hi dyondzisiwe ku tsakela ku hlaya. Manana, Tatana na Kokwana wa xisati a va hi hlayela tibuku ta switori leswinene kumbe va hi hlayela Bibele. Minhlangano ya Vukreste ni ntirho wo chumayela a swi ri swa nkoka evuton’wini bya hina. Tatana a a ri nandza wa vandlha (loyi sweswi a vuriwaka mulanguteri la ungamelaka) eVandlheni ra Johannesburg, kutani hinkwerhu a hi fanele hi hatlisa hi fika eminhlanganweni. Loko hi ri ni ntsombano, Tatana a a va a khomekile a tiyiseka leswaku ntsombano wu famba kahle, loko Manana a pfuna vapfhumba hi tindhawu ta ku etlela.

Ntsombano Lowu Hlawulekeke Eka Hina

Ntsombano lowu veke kona eJoni hi 1948 a wu hlawulekile. A ku ri ro sungula hi va ni swirho swa le yindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, eNew York. Tatana a a averiwe ku fambisa Nathan Knorr na Milton Henschel hi movha wakwe hi nkarhi wolowo. Ndzi khuvuriwile entsombanweni wolowo.

Endzhakunyana ka sweswo, lexi hlamariseke Tatana hileswi tata wa yena a n’wi byeleke leswaku wa tisola hi ku va a pfumelele ku yengiwa hi lava va tshikeke ku va Swichudeni swa Bibele endzhaku ka ku fa ka Makwerhu Russell. U vuye a fa endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani. Hi hala tlhelo, Kokwana Myrdal u tshame a tshembekile ku fikela loko a heta pfhumba rakwe ra laha misaveni hi 1955.

Swiendlakalo Leswi Antswiseke Vutomi Bya Mina

Ndzi sungule ku va phayona ra nkarhi hinkwawo hi February 1, 1949. Hi ku hatlisa ntsako wa mina wu sungule ku kula loko ku tivisiwa leswaku ku ta va ni ntsombano wa matiko le Dorobeni ra New York eka lembe leri landzelaka. A hi navela ku ya, kambe a hi nga ri na mali. Kutani hi February 1950, Kokwana wa xinuna Thompson u file, kutani Kokwana wa xisati u tirhise mali leyi a yi kumeke ya ndzhaka leswaku a hi hakelela hi ri ntlhanu.

Eka mavhiki ma nga ri mangani hi nga si famba, ndzi kume papila leri humaka eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn, le New York. A ku ri xirhambo xa ku ya eka ntlawa wa vu-16 wa xikolo xa varhumiwa xa le Giliyadi. Wa nga vona ntsako lowu ndzi veke na wona, hikuva a ndzi nga si hlanganisa ni malembe ya 17! Loko xikolo xi  sungula, a ndzi ri un’wana wa swichudeni swa khume leswi humaka eAfrika Dzonga, leswi kumeke lunghelo rero lerikulu.

Endzhaku ka ku thwasa ka hina hi February 1951, hina va nhungu hi vuyele eAfrika Dzonga hi ta va varhumiwa kona. Eka malembe yo hlayanyana lama landzeleke, mina ni loyi a ndzi tirha na yena a hi chumayela ngopfu eswidorobanini swa vanhu lava vulavulaka Xibunu. Eku sunguleni, a ndzi nga swi koti ku vulavula ririmi rero khwatsi, naswona ndzi tsundzuka siku rin’wana loko ndzi ri karhi ndzi ya ekaya hi xikanyakanya, ndzi ri karhi ndzi rila hileswi a ndzi nga veki mihandzu esin’wini. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi ndzi endle nhluvuko naswona Yehovha u katekise matshalatshala ya mina.

Vukati Ni Ntirho Wo Endzela Mavandlha

Hi 1955, ndzi sungule ku tolovelana na John Cooke. U hoxe xandla eku pfuleni ka ntirho wo chumayela eFurwa, Portugal ni le Spain emahlweni ni le ndzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona u ve murhumiwa eAfrika hi lembe leri ndzi hlanganeke na yena ha rona. Endzhaku ka sweswo u tsarile a ku: “Ku endleke swilo swinharhu hi vhiki rin’we leswi a ndzi nga swi langutelanga . . . Makwerhu un’wana la nga ni malwandla u ndzi nyike ximovhana; ndzi vekiwe ku va mulanguteri wa muganga; naswona ndzi sungule ku rhandzana ni ntombhi yin’wana.” * Hi tekanile hi December 1957.

Loko ha ha rhandzana, John u ndzi tiyisekisile leswaku loko se hi tekanile a hi nge phirheki hi vutomi, naswona a a tiyisile. A hi endzela mavandlha etikweni hinkwaro ra Afrika Dzonga, ngopfu-ngopfu etindhawini ta vantima. Vhiki na vhiki a hi hlangana ni mintlhontlho yo kuma mpfumelelo wo nghena etindhawini teto, hi nga ha yi khumbi ya ku etlela kwalaho. Minkarhi yin’wana a hi pfa hi etlela ehansi exitolo lexi nga riki na nchumu endhawini ya valungu leyi vandzamaneke ni ndhawu ya vantima, laha hi ringeteke ku tumbela leswaku hi nga voniwi hi vahundzi va ndlela. Hakanyingi a hi boheka ku etlela emutini wa Timbhoni leti nga valungu, lowu hakanyingi a wu  kumeka wu ri ekule swinene ni vandlha leri hi ri endzeleke.

Nakambe a hi boheka ku aka tindhawu ta nhlengeletano leti nga exiyin’weni lexi xiximekaka enhoveni. A hi kombisa tifilimi leti humesiweke hi Timbhoni ta Yehovha leti pfuneke vanhu leswaku va twisisa nhlengeletano ya hina ya misava hinkwayo. A hi famba ni janareta ya hina, hikuva etindhawini leti a ku ri hava gezi. Nakambe a hi boheka ku langutana ni ntshikilelo etindhawini leti nga ehansi ka Britain laha tibuku ta hina a ti yirisiwile, naswona a hi boheka ku dyondza Xizulu. Hambiswiritano, a hi tsaka hileswi a hi kota ku tirhela vamakwerhu.

Hi August 1961, John u ve muleteri wo sungula wa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo lexi tekaka mavhiki ya mune eAfrika Dzonga, lexi endleriweke ku pfuna valanguteri va vandlha. A a ri ni vuswikoti byo dyondzisa naswona a a fikelela timbilu tanihi leswi a a veka timhaka hi ndlela yo olova nileswi a a tirhisa swifaniso leswi twisisekaka. Ku ringana nkarhi wa kwalomu ka lembe ni hafu, a hi fambela tindhawu to hambana-hambana laha ku nga ni xikolo xa Xinghezi. Loko John a ri eku dyondziseni, mina a ndzi ya ensin’wini ni Timbhoni ta kwalaho. Kutani, hi kume xirhambo lexi hi nga xi rindzelangiki xa leswaku hi ya tirha erhavini ra Afrika Dzonga ekusuhi ni doroba ra Joni, ku sukela hi July 1, 1964.

Hambiswiritano, enkarhini wolowo a hi sungula ku nga dyi byi rhelela hikwalaho ka rihanyo ra John. Hi 1948 a a khomiwe hi vuvabyi bya rifuva, kutani endzhaku ka sweswo a a tala ku heleriwa hi matimba. A a titwa onge u khomiwa hi mukhuhlwana naswona a a etlela masiku yo hlaya a nga koti ku endla nchumu hambi ku ri ku vona kunene. Dokodela loyi hi yeke eka yena emahlweninyana ko va hi vitaniwa erhavini u kume leswaku John a a ri ni ntshikilelo wa mianakanyo.

A hi nga lorhi hi ku hanya vutomi bya ku tiketla, hilaha dokodela a ringanyeteke hakona. Loko hi ri erhavini, John u averiwe eka Ndzawulo ya Ntirho kutani mina ndzi averiwa eka ndzawulo yo xopelela rungula leri tsariweke. Wa nga vona mikateko leyi hi yi kumeke yo va ni kamara ra hina vini! John a a tirha ensin’wini ya Xiputukezi loko hi nga si tekana, kutani hi 1967 hi komberiwe ku pfuna ndyangu lowu nga woxe wa Timbhoni lowu vulavulaka Xiputukezi hi chumayela na wona eka vanhu vo tala lava vulavulaka Xiputukezi edorobeni ra Joni ni le kusuhi na rona. Kutani a ndzi langutane ni ntlhontlho wo dyondza ririmi rin’wana.

Leswi vanhu lava vulavulaka Xiputukezi a va hangalake endhawini leyikulu, a hi boheka ku famba swi nyawula—minkarhi yin’wana hi famba tikhilomitara ta 300 leswaku hi fikelela vanhu lava fanelekaka. Enkarhini wolowo, Timbhoni leti vulavulaka Xiputukezi leti humaka eMozambhiki ti sungule ku hi endzela hi minkarhi ya tinhlengeletano, leswi swi veke mpfuno lowukulu eka vanhu lava ha ku sungulaka ku hlanganyela. Eka malembe ya 11 lawa hi ma heteke hi ri ensin’wini ya vanhu lava vulavulaka Xiputukezi, hi vone ntlawa wa hina lowutsongo wa vanhu va kwalomu ka 30 wu kula wu va mavandlha ya mune.

Ku Va Ni Ku Cinca eKaya

Hi nkarhi wolowo, ku ve ni ku cinca ekaya ra vatswari va mina. Hi 1960, ndzisana ya mina, Thelma, u tekane na John Urban, phayona leri humaka eUnited States. Hi 1965 va ve swirho swa ntlawa wa vu-40 wa Giliyadi naswona va tirhe hi ku tshembeka va ri varhumiwa eBrazil ku ringana malembe ya 25. Hi 1990 va tlhelele eOhio, va ya khathalela vatswari va John lava a va vabya. Ku nga khathariseki mintshikilelo yo khathalela vatswari lava vabyaka, ni namuntlha va ha ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo.

Kokwana wa xisati Thompson u hete pfhumba rakwe ra laha misaveni hi 1965, a ha tshembekile eka Xikwembu a ri ni malembe ya 98 hi vukhale. Tatana u hume phexeni hi rona lembe rero. Kutani loko mina na John hi komberiwe ku pfuna ensin’wini ya Xiputukezi, Tatana na Manana va hi joyinile hi ku tirhandzela. A va ri xikhutazo lexikulu eka ntlawa wa vanhu lava vulavulaka Xiputukezi, kutani endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, ku simekiwe vandlha ro sungula ra Xiputukezi. Endzhaku ka sweswo, ku kumeke leswaku Manana u ni vuvabyi bya khensa, lebyi n’wi dlayeke hi 1971. Tatana na yena u file endzhaku ka malembe ya nkombo.

Ku Langutana Ni Mavabyi Ya John

Hi va-1970 swi ve erivaleni leswaku mavabyi ya John a ma nyanya. Hakatsongo-ntsongo u boheke ku tshika man’wana ya malunghelo lawa a a ma  tsakela, ku katsa ni ku khoma Dyondzo ya vhiki ni vhiki ya Xihondzo xo Rindza ni ndzimana ya siku ya Bibele nimixo erhavini. U cinciwile eNdzawulweni ya Ntirho a yisiwa eNdzawulweni yo Hlela Poso ivi endzhaku ka sweswo a averiwa ku ya tirha exirhapeni.

Leswi John a a ri munhu wo hiseka a a phikelela eka leswi a swi endlaka. Loko nkarhi ni nkarhi ndzi ringeta ku endla leswaku a pfa a wisanyana entirhweni wakwe, a a ndzi hlekula hi ku vula leswaku ndzi xikhongolotana xa nsindziso kambe endzhaku a ndzi angarha hi ndlela ya rirhandzu. Hi ku famba ka nkarhi hi swi vone swi ri vutlhari ku tshika ku hlanganyela ni vandlha ra Xiputukezi kutani hi ya hlanganyela ni vandlha leri khomaka minhlangano eHolweni ya Mfumo ya le rhavini.

Tanihi leswi rihanyo ra John a ri ya ri hohloka, a swi khutaza ku vona ndlela leyi a a rhandza Yehovha ha yona. Loko John a pfuka exikarhi ka vusiku a khomiwe hi ntshikilelo lowukulu wa mianakanyo, a hi bula kukondza a antswa a titwa leswaku a nga kombela mpfuno eka Yehovha. Hi ku famba ka nkarhi, u swi kotile ku langutana ni xiyimo lexi a ri eka xona hi ku tisindzisa ku phindha tsalwa ra Vafilipiya 4:6, 7 hi ku nonoka, a ku: “Mi nga vileli ha nchumu . . . ” Kutani a a vuyela exiyin’weni lexinene lerova a sungula ku khongela. Hakanyingi a ndzi pfuka ndzi languta milomu ya yena loko a ri karhi a khongela nkarhi wo leha eka Yehovha swi huma embilwini.

Leswi rhavi ra hina a ri sungula ku va ritsongo, ku sungule ku akiwa rhavi lerikulu ehandle ka doroba ra Joni. Mina na John a hi tala ku endza endhawini yoleyo yo rhula, hi hambana ni huwa ni moya lowu thyakeke wa le dorobeni. Swi n’wi pfune swinene John loko hi pfumeleriwe ku ya tshama endhawini leyi lunghiseleriweke swa xinkarhana kwalaho kukondza rhavi lerintshwa ri hela ku akiwa.

Mintshikilelo Leyintshwa

Leswi mianakanyo ya John a yi sungula ku famba, se a swi n’wi tikela ku hetisisa swiavelo swakwe. Ndzi khumbeke ngopfu hi ndlela leyi van’wana a va seketela John ha yona. Hi xikombiso, loko makwerhu wo karhi a ya endla vulavisisi elayiburari ya le dorobeni, a a famba na John. John a a tata swikhwama hi swiphephana ni timagazini leswaku a ta swi fambisa. Leswi a swi pfuna John leswaku a titwa a endle xo karhi.

Hi ku famba ka nkarhi, vuvabyi bya Alzheimer byi endle leswaku John a nga ha swi koti ku hlaya. Hi ti tlangele swinene tikhasete ta minkandziyiso leyi fambisanaka ni Bibele ni ta tinsimu ta Mfumo. A hi ti yingisela hi ku phindha-phindha. Hakanyingi John a a kariha loko ndzi nga tshami ehansi ndzi yingisela na yena, kutani eka tiawara teto to tala a ndzi tihungasa hi ku rhunga. Vuxika a hi nga byi twi hileswi a ndzi tshama ndzi rhunga swilo swo kufumela!

Hi ku famba ka nkarhi, xiyimo xa John xi endle leswaku ndzi boheka ku heta nkarhi wo tala ndzi ri eku n’wi khathaleleni. Hambileswi minkarhi yo tala a ndzi tikuma ndzi karhele swinene lerova ndzi nga koti ku hlaya ni ku dyondza, a ndzi swi teka ku ri lunghelo ku n’wi khathalela ku fikela emakumu. Makumu wolawo ma fike hi 1998, loko John a fela emavokweni ya mina a ha ku hlanganisa malembe ya 85—a fa a tshembekile. Ndzi swi langutele hi mahlo-ngati ku n’wi vona hi nkarhi wa ku pfuxiwa ka vafi, rihanyo ni miehleketo ya yena swi pfuxetiwile!

Leswi Ndzi Phyuphyiseke

Endzhaku ko va John a file, a swi nga olovi eka mina ku dyondza ku hanya ndzi ri ndzexe. Kutani hi May 1999, ndzi endzele ndzisana ya mina Thelma, ni nuna wakwe le United States. A ndzi tsakile ni ku titwa ndzi phyuphyile ku vona vanghana vo tala lava tshameke va tshembekile, ngopfu-ngopfu loko ndzi endze eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha le New York! A ku ri xikhutazo xa moya lexi a ndzi xi lava hakunene.

Loko ndzi ehleketa hi vutomi bya swirho swa ndyangu leswi tshameke swi tshembekile, ndzi tsundzuka mikateko yo tala swinene leyi ndzi veke na yona. Hikwalaho ka ndzetelo wa vona, xikombiso ni mpfuno wa vona, ndzi dyondze ku rhandza vanhu va matiko ni tinxaka tin’wana. Ndzi dyondze ku lehisa mbilu, ku tiyisela ni ku pfumelelana ni swiyimo. Ku tlula hinkwaswo, ndzi kote ku vona vunene bya Yehovha, Mutwi wa xikhongelo. Ndzi titwa ku fana ni mupisalema la tsaleke a ku: “Wa tsaka loyi u n’wi hlawulaka, loyi u endlaka leswaku a tshinela, leswaku a ta tshama eswivaveni swa wena. Kunene hi ta enerisiwa hi vunene bya yindlu ya wena.”—Pisalema 65:4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Kokwana wa xisati a ri ni vana va yena

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Ndzi ri ni vatswari va mina loko ndzi khuvuriwa hi 1948

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ndzi ri na Albert Schroeder, mutsarisi wa swichudeni eGiliyadi, kun’we ni swichudeni-kulorhi swa kaye swo huma eAfrika Dzonga

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ndzi ri na John hi 1984