Swivutiso Swa Vahlayi

Bibele a yi vulavuli hi ta ku tlakusela tinghilazi ta byala ehenhla loko ku naveleriwa munhu wo karhi leswinene, kutani ha yini Timbhoni ta Yehovha ti nga hlanganyeli eka mukhuva lowu?

Ku tlakusela tinghilazi ta vhinyo (kumbe swakunwa swin’wana leswi nga ni xihoko) ehenhla loko ku naveleriwa munhu wo karhi leswinene i mukhuva wa khale swinene ni lowu tolovelekeke etindhawini to tala, hambileswi maendlelo ya wona ma nga ha hambanaka hi ku ya hi tindhawu. Minkarhi yin’wana vanhu lava navelelaka munhu un’wana leswinene va nga ha tlakusela tinghilazi ta vona ehenhla va ti bananisa hinkwato. Munhu loyi a navelelaka un’wana leswinene hi ntolovelo u n’wi kombelela kumbe ku n’wi navelela ntsako, rihanyo lerinene, ku hanya nkarhi wo leha kumbe swo fana ni sweswo. Van’wana lava hlanganyelaka eka mukhuva wolowo va nga ha vula leswaku va pfumelelana ni xikombelo xolexo kumbe va tlakusela tinghilazi ta vona ehenhla kutani va nwa vhinyo. Eka vo tala, mukhuva lowu wu vonaka wu nga ri na khombo kumbe wu ri xiendlo xo kombisa tintswalo, kambe ku ni swivangelo leswi twalaka leswi endlaka leswaku Timbhoni ta Yehovha ti nga hlanganyeli eka wona.

Xivangelo xa kona a hileswaku Vakreste a va n’wi naveleli munhu un’wana leswaku a va ni ntsako ni rihanyo lerinene. Eka papila leri a ri ya emavandlheni, huvo leyi fumaka ya lembe-xidzana ro sungula yi gimete hi rito leri nga hundzuluxeriwaka ri va “vanani ni rihanyo lerinene,” “hlayisekani” kumbe “salani kahle.” (Mintirho 15:29) Naswona vagandzeri van’wana va ntiyiso va vule leswi eka tihosi leti nga vanhu: “Mufumi wanga . . . a a hanye hilaha ku nga riki na makumu” kumbe “Hosi a yi hanye hilaha ku nga riki na makumu.”—1 Tihosi 1:31; Nehemiya 2:3.

Kambe, xana mukhuva lowu wa ku navelelana leswinene hi ku tlakusela tinghilazi ta byala ehenhla wu huma kwihi? Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa January 1, 1968, xi tshahe The Encyclopædia Britannica (1910), Vholumo 13, tluka 121 leyi nge: “Swi tikomba onge mukhuva wo tirhisa tinghilazi ta vhinyo leswaku ku naveleriwa van’wana ‘rihanyo lerinene’ wu tekiwe eka mukhuva wa khale wa vukhongeri wa ku nwa byala tanihi xitlhavelo xa swikwembu ni vafi. Loko Magriki ni Varhoma va ri eku dyeni a va phahla swikwembu swa vona hi ku chela byala ehansi, naswona eminkhubyeni yo hlawuleka a va tlakusela tinghilazi ta byala ehenhla va swi navelela leswinene swin’we ni vafi.” Nsonga-vutivi lowu wu engeterile wu ku: “Minkarhi hinkwayo nchumu lowu fambisanaka ni mikhuva leyi ya ku nwa byala tanihi xitlhavelo xo karhi i ku nwa byala hi xikongomelo xo navelela vanhu lava hanyaka rihanyo lerinene.”

Xana sweswo swa ha tirha? International Handbook on Alcohol and Culture ya 1995 yi ri: “[Ku navelelana leswinene hi ku tlakusela tinghilazi ta byala ehenhla] swi tikomba onge i mukhuva wa khale lowu nga riki wa vukhongeri wa switlhavelo swa ku phahla swikwembu laha xihalaki xo kwetsima a xi nyikeriwa eka swikwembu: ngati kumbe vhinyo leswaku va kota ku vula xikombelo, xikhongelo lexi a xi katsakanyiwa hi marito lama nge ‘hanya nkarhi wo leha!’ kumbe ‘u va ni rihanyo lerinene!’”

I ntiyiso leswaku loko nchumu, endlelo kumbe mukhuva wo karhi wu huma kumbe wu fana ni wa vukhongeri bya khale bya mavunwa a swi vuli leswaku minkarhi hinkwayo mugandzeri wa ntiyiso u fanele a wu papalata. Ehleketa hi grenada. Nsonga-vutivi wa Bibele lowu dumeke ngopfu wa vika: “Nakambe grenada swi tikomba onge a ri tirhisiwa tanihi mfungho wo kwetsima eka vukhongeri bya vuhedeni.” Nilokoswiritano, Xikwembu xi lerise leswaku eka nsomo wa nguvu ya muprista lonkulu ku rhungeleriwa magrenada hi harani naswona tiphuphu ta koporo ta tempele ya Solomoni a ti khavisiwe hi magrenada. (Eksoda 28:33; 2 Tihosi 25:17) Ku tlula kwalaho, xingwavila xa mucato xi tshame xi va ni nhlamuselo ya vukhongeri. Kambe, vanhu vo tala namuntlha a va swi tivi sweswo, va teka xingwavila xa mucato ku ri vumbhoni bya leswaku munhu u tekile kumbe u tekiwile ntsena.

Ku vuriwa yini hi ku tirhisa vhinyo eka swiendlo swa vukhongeri? Hi xikombiso, siku rin’wana vavanuna va le Xikeme lava gandzelaka Bali “va y[e] endlwini ya xikwembu xa vona, [kutani] va dya, va nwa ni ku rhukana Abimeleke,” n’wana wa Gidiyoni. (Vaavanyisi 9:22-28) Xana u ehleketa leswaku munhu la tshembekeke eka Yehovha a a ta va a hlanganyerile  eku nweni ko tano, kumbexana a kombela matimba eka swikwembu swa hava leswaku swi lwisana na Abimeleke? Loko Amosi a hlamusela nkarhi lowu vanhu vo tala eIsrayele va pfukeleke Yehovha ha wona, u te: “Va etlela . . . etlhelo ka alitari yin’wana ni yin’wana; va nwa vhinyo ya lava va rihisiweke endlwini ya swikwembu swa vona.” (Amosi 2:8) Xana vagandzeri va ntiyiso a va ta va va hlanganyerile eka mikhuva yo tano, ku nga khathariseki leswaku vhinyo a yo cheriwa ehansi ku phahliwa swikwembu kumbe ku nwa ntsena eka swiendlakalo sweswo? (Yeremiya 7:18) Kumbe mugandzeri wa ntiyiso a a ta tlakusa nghilazi ya vhinyo kutani a kombela xikwembu leswaku xi katekisa vumundzuku bya munhu un’wana?

Lexi tsakisaka, minkarhi yin’wana vagandzeri va Yehovha a va tlakusela mavoko ya vona ehenhla kutani va kombela mikateko. A va tlakusela mavoko ya vona eka Xikwembu xa ntiyiso. Ha hlaya: “Solomoni a yima emahlweni ka alitari ya Yehovha . . . kutani a tshambulutela swandla ematilweni; a ya emahlweni a ku: ‘Oho Yehovha Xikwembu xa Israyele, a ku na Xikwembu lexi fanaka na wena . . . onge wena u nga xi twa u ri endhawini ya wena leyi u tshamaka eka yona, u fanele u yingisa u ri ematilweni, u ta xi twa u tlhela u rivalela.’” (1 Tihosi 8:22, 23, 30) Hi ndlela leyi fanaka, “Ezra [u] dzunis[e] Yehovha . . . vanhu hinkwavo va hlamula va ku, ‘Amen! Amen,’ va ri karhi va tlakusa mavoko. Hiloko va nkhinsama, va tiwisela emahlweni ka Yehovha.” (Nehemiya 8:6; 1 Timotiya 2:8) Swi le rivaleni leswaku vanhu volavo lava tshembekeke a va nga tlakuseli mavoko ya vona etilweni leswaku va katekisiwa hi xikwembu xa nkateko.—Esaya 65:11.

Vanhu vo tala namuntlha lava hlanganyelaka eku tlakuseni ka tinghilazi ta byala ehenhla va navelelana leswinene va nga ha va va nga swi ehleketi leswaku va kombela nhlamulo kumbe nkateko eka xikwembu xo karhi, kambe a va nge ku hlamuseli leswaku ha yini va tlakusela tinghilazi ta vona ta vhinyo ehenhla. Nilokoswiritano, leswi va nga yi kambisisiki hi vukheta mhaka leyi a swi nyiki Vakreste va ntiyiso xivangelo xo titwa va boheka ku tekelela swiendlo swa vona.

Nakambe swa tiviwa leswaku ni le timhakeni tin’wana, Timbhoni ta Yehovha ti papalata ku losa loku endliwaka hi vanhu vo tala. Hi xikombiso, vanhu vo tala va losa swifaniso swa tiko, kumbe mijeko; swiendlo swoleswo a va swi teki ku ri swa vugandzeri. Vakreste va ntiyiso a va lwisani ni ku losa ko tano, kambe vona a va nge losi. Loko ti tiva leswaku nhlengeletano yo tano yi ta khomiwa rini, Timbhoni to tala a ti vi kona eka yona leswaku ti nga khunguvanyisi van’wana. Entiyisweni, ti tiyimisele ku nga vi na moya wo rhandza tiko lowu nga fambisaniki na Bibele. (Eksoda 20:4, 5; 1 Yohane 5:21) Namuntlha, vo tala va nga ha teka mukhuva lowu wa ku tlakusela tinghilazi ta byala ehenhla loko ku naveleriwa munhu un’wana leswinene wu nga ri xiendlo xa vukhongeri. Kambe, ku ni swivangelo leswi twalaka leswi endlaka leswaku Vakreste va nga hlanganyeli eka xiendlo xexo, lexi humaka eka vukhongeri ni lexi ni sweswi xi nga tekiwaka xi ri ku kombela nkateko eka ‘matilo’ onge hiloko u lava mpfuno eka la nga ni matimba yo tlula ya munhu.—Eksoda 23:2.