Vandlha A Ri Dzunise Yehovha

“Ndzi ta vula vito ra wena eka vamakwerhu; exikarhi ka nhlengeletano ndzi ta ku dzunisa.”—VAHEVERU 2:12.

1, 2. Ha yini vandlha ri ri ra nkoka swinene, naswona hi wihi ntirho wa rona lowukulu?

EMATIN’WINI hinkwawo, vanhu va tikumele vunghana ni nsirhelelo endyangwini. Hambiswiritano, Bibele yi vulavula hi nchumu wun’wana lowu vanhu va ntsandza-vahlayi emisaveni hinkwayo namuntlha va tiphinaka hi vunakulobye ni nsirhelelo wo hlawuleka eka wona. Nchumu wa kona i vandlha ra Vukreste. Ku nga khathariseki leswaku u xirho xa ndyangu lowu tirhisanaka kahle kumbe e-e, u fanele u tlangela leswi Xikwembu xi swi lunghiseleleke hi ku tirhisa vandlha. Ina, loko se u hlanganyela ni vandlha ra Timbhoni ta Yehovha, u nga ha vula hi ku tiyiseka leswaku evandlheni u tiphina hi xinakulobye xa rirhandzu naswona u titwa u sirhelelekile.

² Vandlha a hi ntlawa wa vanhu lava nga vanghana ntsena. A hi nhlengeletano ya vanhu va le mugangeni wo karhi kumbe ntlawa wa vanhu laha ku hlengeletanaka vanhu lava kurisiweke hi ndlela leyi fanaka kumbe lava tsakelaka swilo leswi fanaka entlangwini kumbe eka nchumu wo karhi wo tihungasa hi wona. Ku ri na sweswo, xikongomelo-nkulu xa ku va kona ka vandlha hileswaku ku dzunisiwa Yehovha Xikwembu eka rona. Sweswo se swi ni nkarhi wo leha swi endliwa, hilaha buku ya Tipisalema yi kandziyisaka hakona. Eka Pisalema 35:18 ha hlaya: “Ndzi ta ku vonga enhlengeletanweni leyikulu; ndzi ta ku dzunisa exikarhi ka vanhu vo tala.” Hilaha ku fanaka, Pisalema 107:31, 32, ya hi khutaza: “Vanhu a va nkhense Yehovha hikwalaho ka musa wakwe wa rirhandzu ni mintirho yakwe yo hlamarisa eka vana va vanhu. A va n’wi dzunise enhlengeletanweni ya vanhu.”

3. Hi ku ya hi Pawulo, hi wihi ntirho wa vandlha?

³ Muapostola Pawulo loyi a a ri Mukreste u kandziyise ntirho wun’wana wa nkoka wa vandlha loko a vulavule hi “[ndyangu] wa Xikwembu, lowu nga vandlha ra Xikwembu lexi hanyaka, phuphu tlhelo xiseketelo xa ntiyiso.” (1 Timotiya 3:15) Xana Pawulo a a vulavula hi vandlha rihi? Bibele yi tirhisa rito “vandlha” hi tindlela tihi? Naswona vandlha ri fanele ri va ni nsusumeto wihi evuton’wini bya hina swin’we ni le ka leswi hi swi languteleke? Leswaku hi kuma tinhlamulo, a hi rhangeni hi kambisisa ndlela leyi rito “vandlha” ri tirhisiweke ha yona eRitweni ra Xikwembu.

4. Rito “vandlha” ri tirhisiwa njhani minkarhi yo tala eMatsalweni ya Xiheveru?

⁴ Rito ra Xiheveru leri hakanyingi ri hundzuluxeriwaka ri va “vandlha,” ri huma eka rimitsu leri vulaka ku “hlengeleta.” (Deteronoma 4:10; 9:10) Mupisalema u tirhise rito “vandlha” malunghana ni tintsumi ta le tilweni, naswona ri nga tirhisiwa ku hlamusela ntlawa wa vanhu vo homboloka. (Pisalema 26:5; 89:5-7) Hambiswiritano, hakanyingi Matsalwa ya Xiheveru ma ri tirhisa eka Vaisrayele. Xikwembu xi kombise leswaku Yakobe a a ta “va nhlengeletano ya vanhu,” naswona sweswo swi endlekile. (Genesa 28:3; 35:11; 48:4) Vaisrayele va vitaniwile, kumbe va hlawuriwa, leswaku va va “nhlengeletano ya Yehovha,” “[nhlengeletano] ya Xikwembu xa ntiyiso.”—Tinhlayo 20:4; Nehemiya 13:1; Yoxuwa 8:35; 1 Samuwele 17:47; Mikiya 2:5.

5. I rito rihi ra Xigriki leri hi ntolovelo ri hundzuluxeriwaka ri va “vandlha,” naswona ri nga tirhisiwa njhani?

⁵ Rito leri yelanaka na rona ra Xigriki i ek·kle·siʹa, leri humaka eka marito mambirhi ya Xigriki lama vulaka “ku vitana.” Ri nga ha tirhisiwa eka ntlawa lowu hlengeletaneke ku nga ri hi xikongomelo xa vukhongeri, wo tanihi “nhlengeletano” leyi Demetriyo a yi hlohloteleke leswaku yi pfukela  Pawulo aEfesa. (Mintirho 19:32, 39, 41) Kambe Bibele hi ntolovelo yi ri tirhisa eka vandlha ra Vukreste. Vuhundzuluxeri byin’wana byi hundzuluxela rito leri byi ku i “kereke,” kambe The Imperial Bible-Dictionary yi vika leswaku a “ri si tshama . . . ri vula muako lowu Vakreste a va hlengeletana eka wona leswaku va gandzela.” Kambe, lexi tsakisaka eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, hi kuma rito “vandlha” ri tirhisiwa hi tindlela ta mune.

Vandlha Ra Xikwembu Leri Totiweke

6. Davhida na Yesu va endle yini evandlheni?

⁶ Loko muapostola Pawulo a tirhisa marito ya Davhida lama kumekaka eka Pisalema 22:22 eka Yesu, u tsarile: “‘Ndzi ta vula vito ra wena eka vamakwerhu; exikarhi ka nhlengeletano ndzi ta ku dzunisa hi risimu.’ Hikwalaho [Yesu] a a boheka ku fana ni ‘vamakwavo’ hi matlhelo hinkwawo, leswaku a ta va muprista lonkulu wa tintswalo ni wo tshembeka eka swilo leswi khumbaka Xikwembu.” (Vaheveru 2:12, 17) Davhida u dzunise Xikwembu exikarhi ka vandlha ra Vaisrayele va khale. (Pisalema 40:9) Hambiswiritano, Pawulo a a vulavula hi yini loko a vula leswaku Yesu u dzunise Xikwembu “exikarhi ka nhlengeletano”? A a vulavula hi vandlha rihi?

7. Hi yihi ndlela ya nkoka leyi Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ma ri tirhisaka ha yona rito “vandlha”?

⁷ Leswi hi swi hlayeke eka Vaheveru 2:12, 17 i swa nkoka. Swi kombisa leswaku hi ku angarhela, Kreste a a ri xirho xa vandlha laha a twariseke vito ra Xikwembu eka vamakwavo. A ku ri vamani vamakwavo volavo? Hi lava vumbaka “mbewu ya Abrahama,” vamakwavo lava totiweke hi moya va Kreste, “lava hlanganyelaka eku vitaniweni ka le tilweni.” (Vaheveru 2:16–3:1; Matewu 25:40) Ina, ndlela ya nkoka leyi rito “vandlha” ri tirhisiwaka ha yona eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki ri vula ntlawa wa valandzeri va Kreste lava totiweke hi moya. Vanhu lava va 144 000 lava totiweke hi moya va vumba “vandlha ra mativula lama tsarisiweke ematilweni.”—Vaheveru 12:23.

8. Yesu u vule njhani ka ha ri emahlweni leswaku a ku ta vumbiwa vandlha ra Vukreste?

⁸ Yesu u kombise leswaku “vandlha” leri ra Vukreste a ri ta vumbiwa. Loko ka ha sele lembe leswaku a fa, u byele muapostola un’wana a ku: “Hi wena Petro, naswona eribyeni leri lerikulu ndzi ta aka vandlha ra mina, tinyangwa ta Hayidesi a ti nge ri hluli.” (Matewu 16:18) Petro na Pawulo va swi twisise kahle leswaku Yesu a a ri ribye lerikulu leri a ku profetiwe ha rona. Petro u tsale leswaku lava va akiwaka tanihi “maribye lama hanyaka” ya yindlu ya moya eribyeni lerikulu, ku nga Kreste, a va ri “tiko leri nga nhundzu yo hlawuleka, leswaku [va] byi twarisa hinkwako-nkwako vunene” bya Loyi a va vitaneke.—1 Petro 2:4-9; Pisalema 118:22; Esaya 8:14; 1 Vakorinto 10:1-4.

9. Vandlha ra Xikwembu ri sungule rini ku vumbiwa?

⁹ Xana “tiko leri [leri] nga nhundzu yo hlawuleka” ri sungule ku vumbiwa rini ri va vandlha ra Vukreste? A ku ri hi Pentekosta ya 33 C.E., loko Xikwembu xi chululele moya lowo kwetsima eka vadyondzisiwa lava a va hlengeletane eYerusalema. Endzhakunyana hi siku rero, Petro u nyikele nkulumo leyi nga ni matimba eka ntlawa wa Vayuda ni lava amukeleke vukhongeri bya Xiyuda. Vo tala va tlhaveke timbilu loko va twa ta rifu ra Yesu; va hundzukile kutani va khuvuriwa. Eka xiviko lexi nga eBibeleni hi twa leswaku vanhu va 3 000 va hundzukile kutani va khuvuriwa, endzhakunyana ka sweswo va ve swirho swa vandlha lerintshwa leri kulaka ra Xikwembu. (Mintirho 2:1-4, 14, 37-47) A ri kula hikuva Vayuda vo tala ni lava amukeleke vukhongeri bya Xiyuda  va yi pfumerile mhaka ya leswaku Vaisrayele va nyama a va nga ha ri vandlha ra Xikwembu. Ku ri na sweswo, Vakreste lava totiweke lava vumbaka “Israyele wa Xikwembu” wa moya se a va ri vandlha ra Xikwembu ra ntiyiso.—Vagalatiya 6:16; Mintirho 20:28.

10. Yesu u ni vuxaka byihi ni vandlha ra Xikwembu?

¹⁰ Hakanyingi Bibele yi kombisa ku hambana exikarhi ka Yesu ni vatotiwa, ku fana ni le ka xiga lexi nge “malunghana na Kreste ni vandlha.” Yesu i Nhloko ya vandlha leri ra Vakreste lava totiweke hi moya. Pawulo u tsale leswaku Xikwembu xi “[endle Yesu] nhloko ya swilo hinkwaswo evandlheni, leri nga miri wa yena.” (Vaefesa 1:22, 23; 5:23, 32; Vakolosa 1:18, 24) Namuntlha, laha misaveni ku lo sala masalela lamatsongo ya swirho leswi totiweke swa vandlha leri. Kambe, hi nga tiyiseka leswaku Nhloko ya vona, Yesu Kreste wa va rhandza. Ndlela leyi a titwaka ha yona hi vona yi hlamuseriwe eka Vaefesa 5:25: “Kreste na yena [u rhandze] vandlha . . . kutani a tinyiketa hikwalaho ka rona.” Wa va rhandza hikuva va hisekela ku nyikela eka Xikwembu “xitlhavelo xa ku dzunisa . . . ku nga mbhandzu wa milomu leyi endlaka xitiviso xa le rivaleni eka vito ra xona,” hilaha Yesu a endleke hakona loko a ha ri laha misaveni.—Vaheveru 13:15.

Tindlela Tin’wana Leti Rito “Vandlha” Ri Tirhisiwaka Ha Tona

11. Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ma tirhisa rito “vandlha” hi ndlela yihi ya vumbirhi?

¹¹ Minkarhi yin’wana Bibele yi tirhisa rito “vandlha” hi ndlela leyi hikiweke kumbe hi ndlela leyi kongomeke, yi nga vulavuli hi ntlawa hinkwawo wa vatotiwa va 144 000 lava vumbaka “vandlha ra Xikwembu.” Hi xikombiso, Pawulo u tsalele ntlawa wun’wana wa Vakreste a ku: “Kendlukelani ku va xikhunguvanyiso eka Vayuda ni le ka Magriki ni le ka vandlha ra Xikwembu.” (1 Vakorinto 10:32) Swi le rivaleni leswaku loko Mukreste le Korinto wa khale a a tikhoma hi ndlela leyi nga fanelangiki, sweswo a swi ta khunguvanyisa van’wana. Kambe, xana swi nga endleka leswaku xiendlo xolexo lexi nga fanelangiki xi khunguvanyise Vagriki, Vayuda, kumbe vatotiwa hinkwavo ku sukela hi nkarhi wolowo ku fikela namuntlha? Nikatsongo! Hikwalaho swi tikomba onge eka ndzimana leyi “vandlha ra Xikwembu” i Vakreste lava hanyaka enkarhini wo karhi. Hikwalaho, munhu a nga vula leswaku Xikwembu xa kongomisa, xi seketela kumbe xi katekisa vandlha, a vula Vakreste hinkwavo hi nkarhi wo karhi, kun’wana ni kun’wana laha va nga kona. Kumbe hi nga vulavula hi ntsako ni ku rhula loku nga kona evandlheni ra Xikwembu namuntlha, hi vula exikarhi ka vamakwerhu hinkwavo lava nga Vakreste.

12. Hi yihi ndlela ya vunharhu leyi rito “vandlha” ri tirhisiwaka ha yona eBibeleni?

¹² Ndlela ya vunharhu leyi Bibele yi tirhisaka rito “vandlha” ha yona yi tirha eka Vakreste hinkwavo lava nga le ndhawini yo karhi. Ha hlaya: “Vandlha eYudiya hinkwaro na Galeliya na Samariya ri nghena eka nguva ya ku rhula.” (Mintirho 9:31) A ku ri ni mintlawa yo hlayanyana ya Vakreste endhawini yoleyo leyikulu, kambe mintlawa leyi hinkwayo ya le Yudiya, Galeliya ni le Samariya a yi vitaniwa “vandlha.” Hi ku ya hi nhlayo ya lava khuvuriweke hi Pentekosta ya 33 C.E. ni le ndzhakunyana ka kwalaho, swi nga ha endleka a ku hlengeletana mintlawa yo hlayanyana nkarhi na nkarhi eYerusalema. (Mintirho 2:41, 46, 47; 4:4; 6:1, 7) Heroda Agripa wo Sungula u fume eYudiya ku kondza a fa hi 44 C.E., naswona swi le rivaleni eka 1 Vatesalonika 2:14 leswaku hi 50 C.E. a ku ri ni mavandlha yo hlayanyana eYudiya. Hikwalaho, loko hi hlaya leswaku Heroda a a “xanisa van’wana lava nga evandlheni,” leswi swi nga ha va swi vula leswaku eYerusalema a ku nga hlengeletani vandlha rin’we ntsena.—Mintirho 12:1.

13. Hi yihi ndlela ya vumune leyi tolovelekeke leyi Bibele yi tirhisaka rito “vandlha” ha yona?

¹³ Ndlela ya vumune leyi hikiweke swinene ni leyi tolovelekeke ya ku tirhisiwa ka rito “vandlha” yi vula Vakreste lava vumbaka vandlha rin’we ntsena, ku fana ni le mutini. Pawulo u vulavule hi “[mavandlha] ya Galatiya.” A ku ri ni vandlha ro tlula rin’we exifundzheni xolexo lexikulu xa Rhoma. Pawulo u ri tirhise kambirhi rito leri nga evunyingini ra ‘mavandlha’ a vulavula hi Galatiya, lama nga ha katsaka lama nga le Antiyoka, Derbe, Listra ni le Ikoniya. A ku vekiwa vakulukumba  lava fanelekaka kumbe valanguteri emavandlheni wolawo. (1 Vakorinto 16:1; Vagalatiya 1:2; Mintirho 14:19-23) Hi ku ya hi Matsalwa, hinkwawo lawa a ma ri “mavandlha ya Xikwembu.”—1 Vakorinto 11:16; 2 Vatesalonika 1:4.

14. Hi nga gimeta hi ku yini eka ndlela leyi rito “vandlha” ri tirhisiwaka ha yona eka tindzimana ti nga ri tingani?

¹⁴ Minkarhi yin’wana, eminhlanganweni ya Vukreste mintlawa a yi va yitsongo, yi ringana ekaya ra munhu. Nilokoswiritano, rito “vandlha” a ri tirhisiwa eka mintlawa yin’wana yo tano. Leyi hi yi tivaka a yi ri mavandlha lawa a ma ri endlwini ya Akhwila na Priska, Nimfa na Filemoni. (Varhoma 16:3-5; Vakolosa 4:15; Filemoni 2) Leswi swi fanele swi khutaza mavandlha lawa namuntlha ma nga matsongo lawa swi nga ha endlekaka ma hlanganyela nkarhi na nkarhi emakaya ya vanhu. Yehovha a a ma amukela mavandlha wolawo lamatsongo hi lembe-xidzana ro sungula, naswona handle ko kanakana wa ha ma amukela ni namuntlha—a ma katekisa hi ku tirhisa moya wa yena.

Mavandlha Ma Dzunisa Yehovha

15. Ku tirha ka moya lowo kwetsima ku kombisiwe njhani eka mavandlha man’wana yo sungula?

¹⁵ Hi vurile eku sunguleni leswaku Yesu u dzunise Xikwembu exikarhi ka nhlengeletano a hetisisa Pisalema 22:22. (Vaheveru 2:12) Valandzeri va yena lava tshembekaka a va fanele va endla hi ndlela leyi fanaka. Hi lembe-xidzana ro sungula loko Vakreste va ntiyiso va totiwe hi moya lowo kwetsima leswaku va va vana va Xikwembu xisweswo va va vamakwavo va Kreste, moya lowo kwetsima wu sungule ku tirha eka van’wana hi ndlela leyi engetelekeke yo hlawuleka. Va kume tinyiko ta moya ta ku endla masingita. Swikombiso swin’wana swa tinyiko toleto a ku ri ku vulavula marito yo hlawuleka ya vutlhari kumbe vutivi, matimba yo hanyisa kumbe ku profeta, kumbe hambi ku ri vuswikoti bya ku vulavula hi tindzimi leti va nga ti tiviki.—1 Vakorinto 12:4-11.

16. A xi ri xihi xikongomelo xin’wana xa tinyiko ta moya ta ku endla masingita?

¹⁶ Malunghana ni ku vulavula hi tindzimi, Pawulo u te: “Ndzi ta yimbelela swidzuniso hi nyiko ya moya, kambe ndzi ta yimbelela swidzuniso ni hi mianakanyo ya mina.” (1 Vakorinto 14:15) U swi xiyile leswaku a swi ri swa nkoka leswaku van’wana va kota ku twisisa marito ya yena, xisweswo va kuma ndzetelo. Xikongomelo xa Pawulo a ku ri ku dzunisa Yehovha evandlheni. U khutaze van’wana lava a va ri ni tinyiko ta moya, a ku: “Lavani ku andzeriwa eka tona leswaku vandlha ri ta  akeka,” a vula vandlha leri a va kombisa nyiko yoleyo eka rona. (1 Vakorinto 14:4, 5, 12, 23) Swi le rivaleni leswaku Pawulo a a khathala hi mavandlha, a a swi tiva leswaku eka rin’wana ni rin’wana ra wona, Vakreste a va ta kuma nkarhi wa ku dzunisa Xikwembu.

17. I yini lexi hi nga tiyisekaka ha xona malunghana ni mavandlha namuntlha?

¹⁷ Yehovha u hambeta a tirhisa ni ku seketela vandlha ra yena. U katekisa ntlawa hinkwawo wa Vakreste lava totiweke lava nga emisaveni namuntlha. Leswi swi nga voniwa eka mphakelo wo tala wa swakudya swa moya leswi kumiwaka hi vanhu va Xikwembu. (Luka 12:42) Xi katekisa vamakwerhu lava nga le misaveni hinkwayo. Naswona xi katekisa mavandlha, laha hi dzunisaka Muvumbi wa hina hi swiendlo swa hina ni hi tinhlamulo leti akaka ta moya. Etindhawini toleto hi kuma dyondzo ni ndzetelo leswaku hi dzunisa Xikwembu ni hi minkarhi yin’wana, loko hi nga ri emavandlheni ya hina.

18, 19. I yini leswi Vakreste lava tinyiketeleke evandlheni rin’wana ni rin’wana va lavaka ku swi endla?

¹⁸ Tsundzuka leswaku muapostola Pawulo u khutaze Vakreste va le vandlheni ra le Filipiya, eMakedoniya, a ku: “Leswi ndzi hambetaka ndzi swi khongelela hi leswi, leswaku . . . mi tala mbhandzu wo lulama, lowu taka ha Yesu Kreste, ku va ku vangamisiwa ni ku dzunisiwa ka Xikwembu.” Sweswo a swi ta katsa ku va va vulavula ni van’wana, vanhu lava nga riki xiphemu xa vandlha, malunghana ni ripfumelo ra vona eka Yesu ni ntshembo wa vona lowu hlamarisaka. (Vafilipiya 1:9-11; 3:8-11) Hikwalaho, Pawulo u khutaze Vakreste-kulobye a ku: “Ha [Yesu] a hi nyikeleni eka Xikwembu xitlhavelo xa ku dzunisa nkarhi hinkwawo, ku nga mbhandzu wa milomu leyi endlaka xitiviso xa le rivaleni eka vito ra xona.”—Vaheveru 13:15.

¹⁹ Xana swa ku tsakisa ku dzunisa Xikwembu “exikarhi ka nhlengeletano,” hilaha Yesu a endleke hakona, ni ku tirhisa milomu ya wena leswaku u dzunisa Yehovha emahlweni ka vanhu lava nga si n’wi tivaka ni ku n’wi dzunisa? (Vaheveru 2:12; Varhoma 15:9-11) Ndlela leyi hi hlamulaka ha yona yi nga ha titshega hi mpimo wo karhi hi ndlela leyi hi titwaka ha yona hi ntirho lowu hetisisiwaka hi vandlha ra ka hina exikongomelweni xa Xikwembu. Exihlokweni lexi landzelaka, a hi kambisiseni ndlela leyi Yehovha a kongomisaka ni ku tirhisa vandlha leri hi hlanganyelaka eka rona ha yona ni leswaku ntirho wa rona wu fanele wu va wihi evuton’wini bya hina namuntlha.

Wa Tsundzuka Xana?

• “Vandlha ra Xikwembu” leri vumbiwaka hi Vakreste lava totiweke ri sungurise ku yini?

• Hi tihi tindlela tin’wana tinharhu leti Bibele yi tirhisaka rito “vandlha” ha tona?

• Davhida, Yesu ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va lava ku endla yini malunghana ni vandlha, naswona leswi swi fanele swi hi khumba njhani?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Yesu a a ri masungulo ya vandlha rihi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Mintlawa ya Vakreste a yi hlengeletana tanihi “vandlha ra Xikwembu”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ku fana ni Vakreste va le Benin, hi nga dzunisa Yehovha emintshungwini leyi hlengeletaneke