Yingisa Ripfalo Ra Wena
Yingisa Ripfalo Ra Wena
“Vanhu va matiko lava nga riki na nawu [wa Xikwembu], va swi endla hi ntumbuluko swilo swa nawu.”—VARHOMA 2:14.
1, 2. (a) Vanhu vo tala va endle yini hikwalaho ko khathala hi van’wana? (b) I swikombiso swihi swa le Matsalweni leswi kombisaka vanhu lava khathaleke hi van’wana?
JAHA rin’wana ra malembe ya 20 hi vukhale leri a ri yime eka pulatifomo ya xitimela lexi fambaka ehansi ka misava ri khomiwe hi switshetshela ivi ri wela exiporweni. Wanuna loyi a a ri kwalaho u tshike vana va yena vambirhi va swinhwanyetana a tlulela exiporweni. U kokele jaha rero emugerhweni lowu nga exikarhi ka xiporo, a etlela ehenhla ka rona loko xitimela xi hundza hi le henhla ka vona xi ya eku yimeni. Vanhu van’wana a va ta vula leswaku wanuna la poniseke jaha rero i nghwazi, kambe yena u te: “Munhu u fanele a endla leswinene. I musa lowu ndzi susumeteke ku endla tano. A ndzi swi endlanga hi xikongomelo xo lava ku ndhundhuzeriwa.”
2 U nga ha va u tiva un’wana la ngheniseke vutomi bya yena ekhombyeni leswaku a pfuna van’wana. Vo tala va endle tano hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, va tumbeta vanhu vambe. Nakambe tsundzuka leswi humeleleke muapostola Pawulo ni vanhu van’wana va 275 lava tshovekeriweke hi xikepe le Melita, ekusuhi ni le Silikiya. Vanhu va kwalaho va pfune vanhu volavo vambe, va va kombisa “musa lowu nga tolovelekangiki wa vumunhu.” (Mintirho 27:27–28:2) Kumbe ku vuriwa yini hi xinhwanyetana xa Muisrayele, lexi hambileswi xi nga nghenisangiki vutomi bya xona ekhombyeni, xi khathaleke hi vuhlayiseki bya Musiriya loyi a xi n’wi tirhela? (2 Tihosi 5:1-4) Nakambe anakanya hi xifaniso xa Yesu lexi dumeke xa Musamariya lonene. Muprista ni Mulevhi va papalate Muyuda-kulobye loyi a a ri kusuhi ni ku fa, kambe Musamariya u endle matshalatshala lamakulu leswaku a n’wi pfuna. Xifaniso lexi xi khumbe timbilu ta vanhu va mindhavuko yo tala eka malembe-xidzana lama hundzeke.—Luka 10:29-37.
3, 4. Ku va vanhu vo tala va khathala hi vuhlayiseki bya van’wana swi hi byela yini malunghana ni dyondzo ya leswaku swiharhi swi hundzuka vanhu?
3 I ntiyiso leswaku hi hanya “[eminkarhini] ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona”; vanhu vo tala va “ni tihanyi” naswona a va “rhandz[i] vunene.” (2 Timotiya 3:1-3) Hambiswiritano, xana a hi si tshama hi vona van’wana va kombiwa musa, kumbexana na hina hi hexe hi vuyeriwa eka musa wo tano? Swi tolovelekile ku va munhu a va ni mukhuva wa ku pfuna van’wana hambiloko swi n’wi koxa swin’wana, lerova van’wana va vula leswaku mukhuva wolowo i “vumunhu.”
4 Mukhuva wolowo wo pfuna van’wana hambiloko swi ta va koxa swin’wana wa vonaka eka vanhu va tinxaka hinkwato ni va mindhavuko hinkwayo, naswona wu kaneta mhaka ya leswaku swiharhi swi hundzuka vanhu. Francis S. Collins, mutivi wa sayense wa le Amerika u te: “Lava vulaka leswaku swiharhi swi hundzuka vanhu va pfumela leswaku swiharhi ni vanhu swi khathalelana hi xindyangu. Kambe kahle-kahle vanhu va kota ku pfuna ni lava nga riki maxaka ya vona, hambiloko sweswo swi va koxa swo karhi. Sweswo swi kaneta dyondzo ya leswaku swiharhi swi kota ku hundzuka vanhu.”
“Ripfalo”
5. I yini leswi xiyiweke minkarhi yo tala evanhwini?
5 Dok. Collins u vulavula hi nchumu wun’wana wa nkoka eka mukhuva wa hina wa ku khathala hi vuhlayiseki bya van’wana, a ku: “Ripfalo ra hina hi rona ri hi byelaka ku pfuna van’wana hambiloko hi nga ta ka hi nga vuyeriwi hi nchumu.” * Leswi a vulavuleke hi “ripfalo” swi nga ha hi tsundzuxa mhaka leyi muapostola Pawulo a yi kandziyiseke, a ku: “Loko vanhu va matiko lava nga riki na nawu, va swi endla hi ntumbuluko swilo swa nawu, vanhu lava, hambileswi va nga riki na nawu, vona i nawu eka vona vini. Hi vona lava kombisaka leswaku mhaka ya nawu yi tsariwile etimbilwini ta vona, kasi na rona ripfalo ra vona i mbhoni ya vona, kutani miehleketo ya vona vini, ya va hehla kumbe hambi ku ri ku va yimelela.”—Varhoma 2:14, 15.
6. Ha yini vanhu hinkwavo va ta tihlamulela eka Muvumbi?
6 Eka papila ra yena leri yaka eka Varhoma, Pawulo u kombise leswaku vanhu va ta tihlamulela eka Xikwembu hikuva vukona bya xona ni timfanelo ta xona swa vonaka eka swilo leswi xi swi tumbuluxeke. Sweswo swi ve tano “ku sukela loko misava yi tumbuluxiwile ku ya emahlweni.” (Varhoma 1:18-20; Pisalema 19:1-4) I ntiyiso, vanhu vo tala va honisa Muvumbi wa vona naswona va hanya vutomi lebyi thyakeke. Kambe, ku rhandza ka Xikwembu hileswaku vanhu va amukela ku lulama ka xona kutani va hundzuka eka mikhuva ya vona yo biha. (Varhoma 1:22–2:6) Vayuda a va ri ni xivangelo lexi twalaka xo endla tano—a va nyikiwe Nawu wa Xikwembu hi ku tirhisa Muxe. Kambe ni vanhu lava a va nga ri na “marito lama hlawulekisiweke ya Xikwembu” a va fanele va pfumela leswaku Xikwembu xi kona.—Varhoma 2:8-13; 3:2.
7, 8. Vuswikoti byo tiva swilo leswinene ni leswo biha byi toloveleke ku fikela kwihi, naswona leswi swi kombetela eka yini?
7 Xivangelo lexikulu lexi endlaka leswaku vanhu hinkwavo va fanele va pfumela eka Xikwembu kutani va endla swilo hi ku pfumelelana ni sweswo hileswi hi nga ni vuswikoti byo kota ku tiva swilo leswinene ni leswo biha. Vuswikoti bya hina byo tiva leswi vululami byi nga swona i xikombiso xa leswaku hi ni ripfalo. Anakanya hi mhaka leyi: Vana van’wana va fole layini leswaku va ta khandziya nchinginya. Kutani n’wana un’wana u hundza lava foleke layini a ya le mahlweni. Vana vo tala va ta ku, ‘Leswi a swi endlaka a hi swinene!’ Tivutise, ‘Swi tisa ku yini leswaku hambi ku ri vana vo tala va kota ku kombisa leswaku va ni vuswikoti byo tiva swilo leswinene hi ntumbuluko?’ Ku endla ka vona hi ndlela yoleyo swi kombisa leswaku va ni vuswikoti byo tiva swilo leswinene ni leswo biha. Pawulo u tsarile: “Loko vanhu va matiko lava nga riki na nawu, va swi endla hi ntumbuluko swilo swa nawu.” A nga vulanga leswaku, “nkarhi wun’wana,” onge hiloko nchumu lowu a va nga tolovelanga ku wu endla. U te, “loko,” leswi kombisaka leswaku i nchumu lowu a va tshamela ku wu endla. Leswi swi vula leswaku, vanhu “va swi endla hi ntumbuluko swilo swa nawu,” leswi vulaka leswaku va susumetiwa hi vuswikoti bya vona byo tiva swilo leswinene ni leswo biha leswaku va endla swilo hi ku pfumelelana ni leswi hi swi hlayaka enawini wa Xikwembu lowu tsariweke.
8 Vuswikoti lebyi byo tiva swilo leswinene ni leswo biha bya vonaka ematikweni yo tala. Profesa wa le yunivhesiti ya Cambridge u tsale leswaku milawu ya Vababilona, Vaegipta ni Vagriki swin’we ni vaaki vo sungula va le Australia ni va le Amerika a yi katsa “ku sola ku tshikileriwa, ku dlaya, vukanganyisi ni mavunwa, swileriso swa ku va ni musa eka lava kuleke, lavantshwa ni lava tsaneke.” Naswona Dok. Collins u tsarile: “Vanhu va tinxaka hinkwato emisaveni hinkwayo va swi tiva leswaku ku ni swilo leswinene ni leswo biha.” Xana sweswo a swi ku tsundzuxi Varhoma 2:14?
Xana Ripfalo Ra Wena Ri Tirha Njhani?
9. Ripfalo i yini, naswona ri nga ku pfuna njhani loko u nga si endla xiendlo xo karhi?
9 Bibele yi kombisa leswaku ripfalo i vuswikoti lebyi u nga na byona endzeni ka wena lebyi langutaka swiendlo swa wena naswona byi swi kambisisa. Swi fana ni loko ku ri ni rito endzeni ka wena leri ku byelaka loko xiendlo xo karhi xi lulamile kumbe xi nga lulamanga. Pawulo u vulavule hi rito leri leri a ri ri endzeni ka yena, a ku: “Ripfalo ra mina ri [nyikela] vumbhoni swin’we na mina hi moya lowo kwetsima.” (Varhoma 9:1) Hi xikombiso, rito leri ri nga ha ku lemukisa ka ha ri emahlweni loko u ri karhi u anakanyisisa hi ku endla xiboho malunghana ni ku endla nchumu lowunene ni lowo biha. Ripfalo ra wena ri nga ha ku pfuna ku kambisisa xiendlo lexi u lavaka ku xi endla kutani ri ringanyeta ndlela leyi u nga ta titwa ha yona loko se u xi endlile.
10. Hakanyingi ripfalo ri tirha njhani?
10 Hi ntolovelo, ripfalo ra wena ri tirha endzhaku ka loko se u endle xiendlo xo karhi. Loko Davhida a baleka Hosi Sawulo, u pfulekeriwe hi ndlela yo endla nchumu lowu kombisaka ku delela hosi leyi totiweke hi Xikwembu, naswona u endle tano. Endzhaku ka sweswo, “mbilu ya Davhida yi tshamela ku n’wi ba.” (1 Samuwele 24:1-5; Pisalema 32:3, 5) Rito “ripfalo” a ri tirhisiwanga emhakeni leyi; kambe Davhida u titwe hi ndlela yoleyo—ku nga ndlela leyi ripfalo ra yena ri anguleke ha yona. Na hina hinkwerhu hi tshame hi kingindziwa hi ripfalo. Hi endle nchumu wo karhi, kutani hi karhateka hileswi hi wu endleke. Vanhu van’wana lava nga hakelangiki xibalo va kingindziwe hi ripfalo ra vona lerova endzhakunyana va hakele xikweleti xa vona. Van’wana va vule xidyoho xa vona xa vuoswi eka munghana wa vona wa vukati. (Vaheveru 13:4) Kambe, loko munhu a yingisa ripfalo ra yena, wa eneriseka a tlhela a va ni ku rhula.
11. Ha yini swi nga vaka ni khombo ku ‘pfumela ntsena ku kongomisiwa hi ripfalo ra wena’? Kombisa.
11 Kutani, xana hi nga ‘pfumela ntsena ku kongomisiwa hi ripfalo ra hina’? I swinene ku yingisa ripfalo ra hina, kambe ri nga ha hi byela swilo leswi kanganyisaka swinene. Ina, rito ra “munhu loyi hi nga yena endzeni” ri nga ha hi kanganyisa. (2 Vakorinto 4:16) Xiya xikombiso lexi. Bibele yi vulavula hi Stefano, mulandzeri la hisekaka wa Kreste loyi “[a] a tele nsovo ni matimba.” Vayuda van’wana va cukumete Stefano ehandle ka muti wa Yerusalema kutani va n’wi khandla hi maribye a fa. Sawulo (loyi endzhakunyana a veke muapostola Pawulo) a a yime ekusuhi naswona “a a ku seketela ku dlayiwa ka” Stefano. Swi tikomba onge Vayuda volavo a va khorwiseka swinene leswaku va endla nchumu lowunene lerova ripfalo ra vona a ri va kingindzanga. Swi tikomba onge na Sawulo a ri n’wi kingindzanga, hikuva endzhaku ka sweswo a a ha “ri ni mahika ya nxungeto ni ku va dlaya hi vomu vadyondzisiwa va Hosi.” Swi le rivaleni leswaku leswi ripfalo ra yena a ri n’wi byela swona hi nkarhi wolowo a ku ri mavunwa.—Mintirho 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Hi yihi ndlela yin’wana leyi ripfalo ra hina ri nga ha vaka ri kuceteriwe ha yona?
12 I yini lexi nga ha vaka xi kucetele ripfalo ra Sawulo? Nchumu wun’wana ku nga ha va ku ve vanghana va yena lavakulu. Vo tala va hina hi tshame hi vulavula ni n’wana un’wana hi riqingho loyi rito ra yena ri fanaka swinene ni ra tata wa yena. Swi nga ha endleka leswaku n’wana yoloye u velekiwe mpfumawulo wa rito ra yena wu fana ni wa tata wa yena hi mpimo wo karhi, kambe a nga ha va a kuceteriwe ni hi ndlela leyi tata wa yena a vulavulaka ha yona. Hilaha ku fanaka, Sawulo a nga ha va a kuceteriwe hi ku tolovelana swinene ni Vayuda lava a va venga Yesu va tlhela va kaneta tidyondzo ta yena. (Yohane 11:47-50; 18:14; Mintirho 5:27, 28, 33) Ina, vanghana va Sawulo va nga ha va va kucetele ripfalo ra yena.
13. Ndhawu leyi munhu a tshamaka eka yona yi nga ri kucetela njhani ripfalo ra yena?
13 Ripfalo ri nga tlhela ri kuceteriwa hi ndhavuko kumbe ndhawu leyi munhu a tshamaka eka yona, tanihi leswi ndhawu yo karhi leyi munhu a tshamaka eka yona yi nga ha n’wi endlaka a vulavula hi ndlela yo karhi. (Matewu 26:73) Sweswo swi fanele swi humelele Vaasiriya va khale. A va tiveriwa ku va ni vuthu ra nyimpi leri nga ni tihanyi, naswona minkovotlo ya vona ya swifaniso a yi va kombisa va xanisa mahlonga. (Nahume 2:11, 12; 3:1) Vaninivha va le nkarhini wa Yonasi va hlamuseriwa tanihi lava a va nga tivi “ku hambana exikarhi ka voko ra vona ra xinene ni ra ximatsi.” Leswi vulaka leswaku a va nga swi tivi leswi faneleke kumbe leswi nga fanelangiki hi ku ya hi langutelo ra Xikwembu. Anakanya ndlela leyi ndhawu yoleyo a yi ta va yi ri khumbe ha yona ripfalo ra munhu loyi a kulelaka eNinivha! (Yonasi 3:4, 5; 4:11) Hilaha ku fanaka namuntlha, ripfalo ra munhu ri nga ha kuceteriwa hi langutelo ra vanhu lava a hanyaka na vona.
Ndlela Yo Antswisa Leswi Vuriwaka Hi Ripfalo
14. Ripfalo ra hina ri swi kombisa njhani leswi Genesa 1:27 yi swi vulaka?
14 Yehovha u nyike Adamu na Evha nyiko ya ripfalo, naswona ripfalo ra hina leri hi tswariweke na rona hi ri kume eka vona. Genesa 1:27 yi hi byela leswaku vanhu va tumbuluxiwe hi xifaniso xa Xikwembu. Leswi a swi vuli swona leswaku hi tumbuluxiwe hi xivumbeko xa miri wa Xikwembu, hikuva xona i moya kasi hina hi ni miri wa nyama. Hi tumbuluxiwe hi xifaniso xa Xikwembu hileswi hi nga ni timfanelo ta xona, ku katsa ni ripfalo leri tirhaka. Mhaka leyi yi kombisa leswaku ku ni ndlela yin’we yo endla leswaku ripfalo ra hina ri tirha kahle, leswi ri hi byelaka swona swi va leswi tshembekaka swinene. Ndlela ya kona i ku va hi dyondza leswi engetelekeke hi Muvumbi, kutani hi tshinela swinene eka yena.
15. Hi yihi ndlela yin’wana leyi hi nga vuyeriwaka ha yona loko se hi tiva Tata wa hina?
15 Bibele yi kombisa leswaku Yehovha i Munyiki wa Vutomi bya hina xisweswo u fana ni Tatana eka hina. (Esaya 64:8) Vakreste vo tshembeka va nga vitana Xikwembu va ku i Tatana, ku nga khathariseki leswaku ntshembo wa vona i wa ku ya hanya etilweni kumbe ku hanya eparadeyisini ya laha misaveni. (Matewu 6:9) Hi fanele hi navela ku tshinela swinene eka Tata wa hina xisweswo hi dyondza mavonelo ya yena ni milawu ya yena. (Yakobo 4:8) Vo tala a va swi tsakeli ku endla tano. Va fana ni Vayuda lava Yesu a va byeleke leswi: “A mi si tshama mi twa rito rakwe hambi ku ri ku vona xivumbeko xakwe; naswona rito rakwe a ri tshamanga eka n’wina.” (Yohane 5:37, 38) A hi si tshama hi twa rito ra xiviri ra Xikwembu, kambe hi nga tiva langutelo ra xona hi ku dyondza rito ra xona xisweswo hi sungula ku fana na xona hi tlhela hi titwa ku fana na xona.
16. Mhaka ya Yosefa yi kombisa yini malunghana ni ku letela ni ku yingisa ripfalo ra hina?
16 Rungula ra Yosefa loko a ri endlwini ya Potifaro ra swi kombisa sweswo. Nsati wa Potifaro u ringete ku yenga Yosefa leswaku a etlela na yena. Hambileswi a hanyeke enkarhini lowu a ku nga ri na buku ya le Bibeleni leyi a yi tsariwile ni Swileriso swa Khume a swi nga si nyikeriwa, Yosefa u te: “Ndzi nga byi endlisa ku yini vubihi lebyi lebyikulu ndzi dyohela Xikwembu hakunene?” (Genesa 39:9) A nga hlamulanga tano leswaku a tsakisa ndyangu wa ka vona ntsena; a wu tshama ekule swinene. Ngopfu-ngopfu a a lava ku tsakisa Xikwembu. Yosefa a a wu tiva nawu wa Xikwembu malunghana ni vukati—wanuna u fanele a va ni nsati un’we, lavambirhi va va “nyama yin’we.” Naswona swi nga ha endleka a twile hi ndlela leyi Abimeleke a titweke ha yona loko a twa leswaku Raveka a a tekiwile—leswaku ku n’wi teka a swi ta va leswi hoxeke, swi endla leswaku vanhu va yena va va ni nandzu. Ina, Yehovha u katekise vuyelo bya xiendlakalo xexo, a kombisa ndlela leyi a byi langutaka ha yona vuoswi. Swi nga ha endleka leswaku vutivi lebyi Yosefa a a ri na byona hi swiendlakalo leswi leswi hundzeke, byi tiyise ripfalo leri a tswariweke na rona, ri n’wi susumetela ku papalata ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu.—Genesa 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. Loko swi ta emhakeni yo fana ni Tata wa hina, ha yini hina hi ri exiyin’weni xo antswa swinene ku tlula lexiya xa Yosefa?
17 Ina, hina hi le xiyin’weni xo antswa swinene sweswi. Hi ni Bibele hinkwayo leyi hi nga dyondzaka hi ku rhandza ka Tata wa hina ni ndlela leyi a titwaka ha yona, ku katsa ni leswi a swi tsakelaka ni leswi a nga swi laviki. Loko hi ya hi ma tiva swinene Matsalwa, hi ta ya hi tshinela eka Xikwembu naswona hi fana na xona. Loko hi endla tano, ripfalo ra hina ri ta fambisana ni mianakanyo ya Tata wa hina. Ri ta fambisana swinene ni ku rhandza ka yena.—Vaefesa 5:1-5.
18. Ku nga khathariseki minkucetelo leyi hi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, hi nga endla yini leswaku ripfalo ra hina ri va leri tshembekaka?
18 Ku vuriwa yini hi ku kuceteriwa ka ripfalo ra hina hi ndhawu leyi hi tshamaka eka yona? Hi nga ha va hi kuceteriwe hi langutelo ni swiendlo swa maxaka ya hina ni hi ndhawu leyi hi kuleleke eka yona. Xisweswo, leswi vuriwaka hi ripfalo ra hina swi nga ha va swi soholotekile. Ri vulavula hi “mavulavulelo” ya vanhu lava hi tshamaka na vona. Ina, a hi nge swi cinci swilo leswi hi humeleleke enkarhini lowu hundzeke; hambiswiritano, hi nga tiyimisela ku hlawula vanghana ni ndhawu leyi nga ta susumetela ripfalo ra hina hi ndlela leyinene. Goza ra nkoka i ku va nkarhi na nkarhi hi tshama hi ri ni Vakreste lava tinyiketeleke lava se va nga ni nkarhi wo leha va ri karhi va ringeta ku fana ni Tata wa vona. Minhlangano ya vandlha, ku katsa ni ku bula na vona emahlweni ni le ndzhaku ka yona, swi hi nyika nkarhi lowunene wo endla tano. Hi nga xiya langutelo ra Vakreste-kulorhi leri sekeriweke eBibeleni ni ndlela leyi va angulaka ha yona, ku katsa ni ndlela leyi va lunghekeleke ha yona ku yingisa loko ripfalo ra vona ri va kombisa langutelo ra Xikwembu ni tindlela ta xona. Hi ku famba ka nkarhi leswi swi nga hi pfuna ku endla leswaku ripfalo ra hina ri fambisana ni misinya ya milawu ya le Bibeleni, leswi nga ta endla leswaku hi ti kombisa kahle timfanelo ta Xikwembu. Loko hi pfumelelanisa ripfalo ra hina ni misinya ya milawu ya Tata wa hina naswona hi tekelela nkucetelo lowunene wa Vakreste-kulorhi, ripfalo ra hina ri ta tshembeka swinene naswona hi ta susumeteleka ku yingisa leswi ri swi vulaka.—Esaya 30:21.
19. Hi tihi timhaka tin’wana leti fambisanaka ni ripfalo leti ta ha faneleke ti kambisisiwa?
19 Nilokoswiritano, van’wana swa va tikela ku yingisa ripfalo ra vona siku ni siku. Xihloko lexi landzelaka xi ta kambisisa swiyimo swin’wana leswi Vakreste va langutaneke na swona. Loko hi kambisisa swiyimo swoleswo, hi ta wu vona kahle ntirho lowu ripfalo ri nga na wona, leswi nga ha endlaka mapfalo ma tirha hi ndlela leyi hambaneke ni ndlela leyi hi nga ri yingisaka swinene ha yona.—Vaheveru 6:11, 12.
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 5 Hilaha ku fanaka, Owen Gingerich, profesa wa vukambisisi bya ntivo-tinyeleti eYunivhesiti ya Harvard, u tsarile: “Ku dyondza vutomi bya swiharhi swi nga hi pfuna ku twisisa leswaku ha yini vanhu va kota ku khathalelana hi ntumbuluko. Handle ko kanakana, nhlamulo hileswi Xikwembu xi hi vumbeke hi ri ni swilo swo tanihi ripfalo (ku kota ku vona nchumu lowu faneleke ni lowu nga fanelangiki).”
U Dyondze Yini?
• Ha yini vanhu hinkwavo va kumiwe va ri ni vuswikoti byo tiva swilo leswinene ni leswo biha kumbe ripfalo?
• Ha yini hi fanele hi tivonela leswaku hi nga pfumeli ntsena ku kongomisiwa hi ripfalo ra hina?
• Hi tihi tindlela tin’wana leti hi nga antswisaka ndlela leyi ripfalo ra hina ri tirhaka ya yona?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Swifaniso eka tluka 23]
Davhida u kingindziwe hi ripfalo . . .
kambe Sawulo wa le Tarso a ri n’wi kingindzanga
[Xifaniso eka tluka 24]
Hi nga letela ripfalo ra hina