Ku Ni Mahungu Lamanene Lawa Vanhu Hinkwavo Va Ma Lavaka

“Mahungu lamanene; entiyisweni, i matimba ya Xikwembu ya ku ponisa.”—RHOM. 1:16.

1, 2. Ha yini u chumayela “mahungu lamanene ya mfumo” naswona hi tihi timhaka tin’wana ta wona leti u ti kandziyisaka?

‘NDZA swi tsakela ku chumayela mahungu lamanene siku ni siku.’ Kumbexana u tshame u ehleketa kumbe u vula marito wolawo. Tanihi leswi u nga Mbhoni ya Yehovha leyi tinyiketeleke, wa swi tiva leswaku i swa nkoka ku fikela kwihi ku chumayela “mahungu lamanene lawa ya mfumo.” Kumbexana wa swi kota ku byi vula hi nhloko vuprofeta bya Yesu lebyi vulavulaka hi ku endla ntirho wolowo.—Mat. 24:14.

² Loko u chumayela “mahungu lamanene ya mfumo,” u yisa emahlweni ntirho lowu sunguriweke hi Yesu. (Hlaya Luka 4:43.) A swi kanakanisi leswaku yin’wana ya timhaka leti u vulavulaka ngopfu ha tona i ya leswaku Xikwembu xi ta nghenelela etimhakeni ta vanhu ku nga ri khale. Hi nkarhi wa “nhlomulo lowukulu,” xi ta herisa vukhongeri bya mavunwa ni vubihi emisaveni. (Mat. 24:21) Kumbexana u tlhela u kandziyisa leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta vuyetela Paradeyisi emisaveni leswaku ku va ni ku rhula ni ntsako lowukulu. Entiyisweni, “mahungu lamanene ya mfumo” i xiyenge xa “mahungu lamanene [lama vuriweke] ka ha ri emahlweni eka Abrahama, lama nge: ‘Matiko hinkwawo ma ta katekisiwa hikwalaho ka wena.’”—Gal. 3:8.

3. Ha yini hi nga vulaka leswaku muapostola Pawulo u kandziyise mahungu lamanene ebukwini ya Varhoma?

³ Kambe, xana swi nga ha endleka leswaku a hi yi kandziyisi ngopfu yinhla-nkulu ya mahungu lamanene lawa vanhu va ma lavaka? Eka papila leri muapostola Pawulo a ri tsaleleke Varhoma, u ri tirhise kan’we ntsena rito leri nge “mfumo,” kambe u tirhise xiga lexi nge “mahungu lamanene” minkarhi ya 12. (Hlaya Varhoma 14:17.) Hi xihi xiyenge xa mahungu lamanene lexi Pawulo a kombeteleke eka xona ko tala ebukwini yoleyo? Ha yini xiyenge xolexo xa mahungu lamanene xi ri xa nkoka? Naswona ha yini hi fanele hi ehleketisisa ha xona loko hi ri karhi hi chumayela “mahungu lamanene ya Xikwembu” eka vanhu va le nsin’wini ya hina?—Mar. 1:14; Rhom. 15:16; 1 Tes. 2:2.

Leswi Vanhu Va Le Rhoma A Va Swi Lava

4. Hi tihi timhaka leti Pawulo a chumayeleke ha tona loko a khotsiwe ro sungula eRhoma?

⁴ Swi ta hi vuyerisa ku xiya timhaka leti Pawulo a vulavuleke ha tona loko a khotsiwe ro sungula eRhoma. Hi kuma leswaku loko Vayuda vo tala va n’wi endzerile, u ‘nyikele vumbhoni bya rixaladza malunghana ni (1) mfumo wa Xikwembu naswona u tirhise timhaka leti khorwisaka malunghana na (2) Yesu.’ Ku ve ni vuyelo byihi? ‘Van’wana  va sungule ku kholwa swilo leswi vuriweke; van’wanyana a va kholwanga.’ Endzhaku ka sweswo, Pawulo “a a va amukela hi musa hinkwavo lava a va ta eka yena, a chumayela hi (1) mfumo wa Xikwembu eka vona ni ku dyondzisa swilo leswi khumbaka (2) Hosi Yesu Kreste.” (Mint. 28:17, 23-31) A swi kanakanisi leswaku Pawulo a a vulavula hi Mfumo wa Xikwembu. Kambe i yini swin’wana leswi a swi kandziyiseke? U kandziyise mhaka leyi nga ya nkoka swinene eka Mfumo, ku nga ntirho wa Yesu eka xikongomelo xa Xikwembu.

5. Hi xihi xilaveko lexi Pawulo a vulavuleke ha xona ebukwini ya Varhoma?

⁵ Vanhu hinkwavo va fanele va dyondza hi Yesu ni ku kombisa ripfumelo eka yena. Ebukwini ya Varhoma, Pawulo u vulavule hi xilaveko xexo. Emahlweni ka kwalaho, u tsale malunghana ni ‘Xikwembu, lexi a endlaka ntirho wa xona wo kwetsima hi moya wakwe mayelana ni mahungu lamanene ya N’wana wa xona.’ U tlhele a ku: “A ndzi khomiwi hi tingana hi mahungu lamanene; entiyisweni, i matimba ya Xikwembu ya ku ponisa un’wana ni un’wana la nga ni ripfumelo.” Endzhaku ka kwalaho, u vulavule hi nkarhi lowu “Xikwembu xi nga ta avanyisa swilo swa vanhu leswi nga xihundla hi ku tirhisa Kreste Yesu, hi ku ya hi mahungu lamanene lawa [a] ma vulaka.” Naswona u te: “Ku sukela eYerusalema ni ku rhendzeleka ku ya fika ni le Iliriya ndzi chumayele mahungu lamanene hi rixaladza hi ta Kreste.” * (Rhom. 1:9, 16; 2:16; 15:19) U ehleketa leswaku ha yini Pawulo a vulavule ngopfu hi Yesu Kreste eka Varhoma?

6, 7. I yini leswi hi nga swi vulaka malunghana ni ndlela leyi vandlha ra le Rhoma ri sunguriweke ha yona naswona i vamani lava a va ri swirho swa rona?

⁶ A hi swi tivi leswaku vandlha ra le Rhoma ri sungule njhani. Xana Vayuda kumbe vanhu va matiko lava veke swirho swa vukhongeri bya Xiyuda lava a va ri kona hi Pentekosta ya 33 C.E. va tlhelele eRhoma va ri Vakreste? (Mint. 2:10) Kumbe, xana van’wamabindzu ni vafambi lava nga Vakreste va chumayele ntiyiso eRhoma? Ku nga khathariseki leswaku vandlha leri ri sunguriwe njhani, loko Pawulo a tsala buku ya Varhoma kwalomu ka 56 C.E., se a ku ri khale ri simekiwile. (Rhom. 1:8) I vanhu va tinxaka tihi lava a va vumba vandlha rero?

⁷ Van’wana a va ri Vayuda. Pawulo u rungule Androniko na Yuniya a vula leswaku i ‘maxaka yakwe,’ leswi nga ha vulaka leswaku a va ri Vayuda-kulobye lava nga maxaka ya ngati. Akhwila, loyi a a ri muendli wa matende eRhoma swin’we ni nsati wakwe Prisila, na vona a va ri Vayuda. (Rhom. 4:1; 9:3, 4; 16:3, 7; Mint. 18:2) Kambe vamakwerhu vo tala lava Pawulo a va runguleke swi nga ha endleka leswaku a va ri Vamatiko. Van’wana swi nga ha endleka leswaku a va ri “vandyangu wa Khezari,” kumbexana malandza ni vatirhela-mfumo va xiyimo xa le hansi va Khezari.—Filp. 4:22; Rhom. 1:6; 11:13.

8. Hi xihi xiyimo xo tika lexi Vakreste va le Rhoma a va langutane na xona?

⁸ Vakreste hinkwavo va le Rhoma a va langutane ni xiyimo xo tika lexi na hina hi langutanaka na xona. Pawulo u xi hlamusela hi ndlela leyi: “Hinkwavo va dyohile, naswona va kayivela ku vangama ka Xikwembu.” (Rhom. 3:23) Swi le rivaleni leswaku hinkwavo lava Pawulo a va tsaleleke papila leri a va fanele va tiva leswaku vona i vadyohi nileswaku va fanele va kombisa ripfumelo eka lunghiselelo ra Xikwembu leri a ri ta va pfuna ku hlula xiyimo xexo.

Vanhu Va Fanele Va Swi Xiya Leswaku I Vadyohi

9. Hi byihi vuyelo lebyi Pawulo a vulavuleke ha byona lebyi nga tisiwaka hi mahungu lamanene?

⁹ Eku sunguleni ka papila ra Pawulo leri a ri tsaleleke Varhoma, u vulavule hi vuyelo lebyi tsakisaka lebyi a byi ta tisiwa hi mahungu lamanene lawa a hambeteke a ma chumayela. U te: “A ndzi khomiwi hi tingana hi mahungu lamanene; entiyisweni, i matimba ya Xikwembu ya ku ponisa un’wana ni un’wana la nga ni ripfumelo, ku sungula hi Muyuda, ku ya ni le ka Mugriki.” Hakunene a swi ta koteka ku va vanhu va ponisiwa. Hambiswiritano, a va fanele va kombisa ripfumelo hi ku ya hi leswi tshahiweke  eka Habakuku 2:4 leyi nge: “Loyi a lulameke—u ta hanya hikwalaho ka ripfumelo.” (Rhom. 1:16, 17; Gal. 3:11; Hev. 10:38) Kambe mahungu lamanene lama nga yisaka eku ponisiweni ma fambisana njhani ni mhaka ya leswaku “hinkwavo va dyohile”?

10, 11. Ha yini mhaka leyi boxiweke eka Varhoma 3:23 yi tolovelekile eka vanhu van’wana kambe yi nga tolovelekanga eka van’wanyana?

¹⁰ Emahlweni ko va munhu a va ni ripfumelo leri nga n’wi ponisaka, u fanele a xiya leswaku yena i mudyohi. Vanhu lava kurisiweke va ri karhi va pfumela eka Xikwembu ni ku dyondza Bibele va swi tiva leswaku hi vadyohi. (Hlaya Eklesiasta 7:20.) Ku nga khathariseki leswaku mhaka yoleyo va yi pfumela kumbe a va yi pfumeli, lexi tsakisaka hileswaku va swi twisisa leswi Pawulo a a vula swona loko a ku: “Hinkwavo va dyohile.” (Rhom. 3:23) Hambiswiritano, loko hi ri ensin’wini hi nga ha hlangana ni vanhu vo tala lava va nga ma twisisiki marito lawa.

¹¹ Ematikweni man’wana, hi ntolovelo munhu a nga kurisiwi a ri karhi a tiva leswaku yena i mudyohi hikwalaho ka leswi a velekiweke a ri ni xidyoho. Kumbexana wa swi xiya leswaku u endla swihoxo, u ni mahanyelo lama nga riki manene nileswaku a nga ha va a endle swilo swin’wana swo biha. Naswona wa swi xiya leswaku ni vanhu van’wana va le ka xiyimo lexi fanaka. Hambiswiritano, hikwalaho ka leswi a kurisiweke a nga swi tivi leswaku yena i mudyohi, a nga swi twisisi nikatsongo leswaku ha yini yena swin’we ni van’wana va ri tano. Entiyisweni, eka tindzimi tin’wana loko u vula leswaku munhu i mudyohi, van’wana va nga ha ehleketa leswaku u vula leswaku i xigevenga kumbe i munhu loyi a tlulaka milawu yin’wana. Kutani swi le rivaleni leswaku munhu loyi a kuleleke endhawini yo tano swi nga ha n’wi tikela ku titeka a ri mudyohi emhakeni leyi Pawulo a a vulavula ha yona.

12. Ha yini vanhu vo tala va nga pfumeli leswaku vanhu hinkwavo i vadyohi?

¹² Hambi ku ri ematikweni lawa ku teleke vukhongeri lebyi tivulaka bya Vukreste, vanhu vo tala a va yi twisisi mhaka ya leswaku vona i vadyohi. Ha yini swi ri tano? Hambiloko minkarhi yin’wana va ya ekerekeni, va teka rungula ra Bibele leri vulavulaka hi Adamu na Evha ku ri ntsheketo. Van’wana va kulela etindhawini leti vanhu va kona va nga pfumeliki eka Xikwembu. A va tshembi leswaku Xikwembu xi kona, hikokwalaho a va swi twisisi leswaku Munhu loyi a Tlakukeke u vekela vanhu milawu ya mahanyelo nileswaku loko va tsandzeka ku yi yingisa va dyoha. Hi ndlela yo karhi, va fana ni vanhu va lembe-xidzana ro sungula lava Pawulo a vuleke leswaku ‘a va nga ri na ntshembo’ naswona ‘a va nga ri na Xikwembu emisaveni.’—Efe. 2:12.

13, 14. (a) Hi xihi xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku lava nga pfumeliki leswaku Xikwembu xi kona nileswaku vona i vadyohi, va nga swi koti ku tiyimelela? (b) Vanhu vo tala va susumeteleke ku endla yini hileswi va nga pfumeliki leswaku Xikwembu xi kona nileswaku vona i vadyohi?

¹³ Eka papila leri Pawulo a ri tsaleleke Varhoma, u nyikele swivangelo swimbirhi leswi kombisaka leswaku ha yini vanhu va nga ta ka va nga swi koti ku tiyimelela hileswi va kulele etindhawini to tano enkarhini wolowo ni le nkarhini wa sweswi. Xivangelo xo sungula hileswaku ntumbuluko wu nyikela vumbhoni bya leswaku ku ni Muvumbi. (Hlaya Varhoma 1:19, 20.) Mhaka leyi yi pfumelelana ni leswi Pawulo a swi tsaleleke Vaheveru loko a ri eRhoma a ku: “Yindlu yin’wana ni yin’wana yi akiwa hi munhu, kambe loyi a akeke swilo hinkwaswo i Xikwembu.” (Hev. 3:4) Nhlamuselo yoleyo yi kombisa leswaku ku ni Muvumbi loyi a tumbuluxeke vuako hinkwabyo.

¹⁴ Kutani Pawulo a a tiyisile loko a tsalela Varhoma leswaku munhu wihi ni wihi ku katsa ni Vaisrayele va khale, loyi a gandzelaka swifaniso leswi nga hanyiki a nge “swi koti ku tiyimelela.” Ku nga  vuriwa mhaka leyi fanaka malunghana ni lava va endlaka mikhuva ya rimbewu leyi hambaneke ni ku hlangana ka ntumbuluko ka wanuna ni wansati. (Rhom. 1:22-27) Loko a kombetela eka langutelo rero, Pawulo u gimete hi ku vula leswaku “Vayuda ni Magriki hinkwawo va le hansi ka xidyoho.”—Rhom. 3:9.

“Mbhoni”

15. Hi wihi nchumu lowu vanhu va nga na wona naswona wu va pfuna njhani?

¹⁵ Buku ya Varhoma yi kombisa xivangelo xin’wana xa leswaku ha yini vanhu va fanele va xiya leswaku vona i vadyohi nileswaku va lava ndlela yo huma exidyohweni. Malunghana ni milawu leyi Xikwembu xi yi nyikeke tiko ra khale ra Israyele, Pawulo u tsale a ku: “Hinkwavo lava dyoheke va ri ehansi ka nawu va ta avanyisiwa hi nawu.” (Rhom. 2:12) Loko a ya emahlweni ni mhaka yakwe, u vule leswaku vanhu va matiko kumbe va tinxaka lava nga wu tolovelangiki nawu wolowo wa Xikwembu, hi ntolovelo “va swi endla hi ntumbuluko swilo swa nawu.” Ha yini vanhu volavo hi ntolovelo va yirisa ku tekana ni xaka, ku dlaya ni ku yiva? Pawulo u boxe xivangelo xa kona: Va ni ripfalo.—Hlaya Varhoma 2:14, 15.

16. Ha yini ku va ni ripfalo swi nga vuli swona leswaku hi ta papalata ku dyoha?

¹⁶ Nilokoswiritano, swi nga ha endleka leswaku u swi xiyile leswaku ku va ni ripfalo leri tirhaka ku fana ni mbhoni leyi nga endzeni ka wena, a swi vuli swona leswaku munhu u ta landzela nkongomiso wa rona. Mhaka leyi yi vonaka kahle eka leswi humeleleke Vaisrayele va khale. Hambileswi Xikwembu a xi va nyike ripfalo ni milawu leyi a yi nga va pfumeleli ku yiva ni ku endla vuoswi, hakanyingi a va nga ri yingisi ripfalo ra vona ni Nawu wa Yehovha. (Rhom. 2:21-23) Hakunene a va ri vadyohi lava tsandzekaka ku namarhela milawu ya Xikwembu ni ku endla ku rhandza ka xona. Leswi swi byi onhe ngopfu vuxaka bya vona ni Muvumbi wa vona.—Lev. 19:11; 20:10; Rhom. 3:20.

17. Hi xihi xikhutazo lexi hi xi kumaka ebukwini ya Varhoma?

¹⁷ Leswi hi swi tlhuvutseke ebukwini ya Varhoma swi nga ha tikomba onge hina swin’we ni vanhu lavan’wana a hi amukeleki nikatsongo emahlweni ka Lowa Matimba Hinkwawo. Hambiswiritano, Pawulo a nga helelanga kwalaho hi mhaka leyi. Loko a tshaha marito ya Davhida lama nga eka Pisalema 32:1, 2, u tsale a ku: “Va tsaka lava swiendlo swa vona swo kala nawu swi rivaleriweke, ni lava swidyoho swa vona swi funengetiweke; wa tsaka munhu loyi xidyoho xakwe xi nga ta ka xi nga tsundzukiwi hi Yehovha.” (Rhom. 4:7, 8) Xikwembu xi endle leswaku swi koteka ku rivalela vanhu swidyoho swa vona handle ko tlula milawu ya xona yo lulama.

Mahungu Ya Hina Lamanene Ma Dzike Eka Yesu

18, 19. (a) Hi xihi xiyenge xa mahungu lamanene lexi Pawulo a xi kandziyiseke eka Varhoma? (b) I yini leswi hi faneleke hi swi tiva leswaku hi kuma mikateko ya Mfumo?

¹⁸ U nga ha hlamula u ku: “Hakunene wolawo i mahungu lamanene!” Hakunene hi wona naswona ma hi tlherisela eka xiyenge xa mahungu lamanene lawa Pawulo a vulavuleke ngopfu ha wona ebukwini ya Varhoma. Hilaha swi vuriweke hakona, Pawulo u tsale a ku: “A ndzi khomiwi hi tingana hi mahungu lamanene; entiyisweni, i matimba ya Xikwembu ya ku ponisa.”—Rhom. 1:15, 16.

¹⁹ Mahungu wolawo lamanene ma dzike eka ntirho wa Yesu eku hetisekeni ka xikongomelo xa Xikwembu. Pawulo a a ri langutele hi mahlo-ngati “siku leri Xikwembu xi nga ta avanyisa swilo swa vanhu leswi nga xihundla hi ku tirhisa Kreste Yesu, hi ku ya hi mahungu lamanene.” (Rhom. 2:16) Loko a vula sweswo, a a nga wu tekeli ehansi ‘mfumo wa Kreste ni wa Xikwembu,’ kumbe leswi Xikwembu xi nga ta swi endla hi ku tirhisa Mfumo. (Efe. 5:5) Kambe u kombise leswaku ku va hi kota ku hanya ni ku tiphina hi mikateko leyi nga ta va  kona ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, hi fanele hi tiva (1) leswaku hi vadyohi emahlweni ka Xikwembu nileswaku (2) hi fanele hi kombisa ripfumelo eka Yesu Kreste leswaku swidyoho swa hina swi rivaleriwa. Loko munhu a twisisa ni ku pfumela eka swiyenge leswi swa xikongomelo xa Xikwembu swin’we ni ku xiya ndlela leyi sweswo swi n’wi nyikaka ntshembo ha yona, swi nga va swi fanerile loko a vula a ku: “Hakunene wolawo i mahungu lamanene!”

20, 21. Loko hi ri ensin’wini, ha yini hi fanele hi tsundzuka mahungu lamanene lama kandziyisiwaka ebukwini ya Varhoma naswona ku nga ha va ni vuyelo byihi?

²⁰ Hakunene hi fanele hi tsundzuka xiyenge lexi xa mahungu lamanene loko hi ri karhi hi chumayela vanhu. Loko Pawulo a vulavula hi Yesu, u tshahe marito ya Esaya a ku: “A nga kona loyi a pfumelaka eka yena, loyi a nga ta khomisiwa tingana.” (Rhom. 10:11; Esa. 28:16) Vanhu lava tivaka leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni xidyoho swi nga ha endleka va ri tiva rungula ra xisekelo leri vulavulaka hi Yesu. Kambe eka van’wana rungula leri ri ta va mhaka leyintshwa, leyi nga tiviwiki kumbe leyi vanhu hinkwavo va ndhavuko wa vona va nga pfumeliki eka yona. Loko vanhu volavo va sungula ku pfumela eka Xikwembu ni ku tshemba Matsalwa, hi ta boheka ku va hlamusela ntirho wa Yesu. Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa ndlela leyi Varhoma ndzima ya vuntlhanu yi nga ta xi hlamusela ha yona hi vuenti xiphemu lexi xa mahungu lamanene. A swi kanakanisi leswaku u ta kuma leswaku dyondzo yoleyo yi ta ku pfuna ensin’wini.

²¹ Hakunene swa tsakisa ku pfuna vanhu va timbilu letinene leswaku va twisisa mahungu lamanene lama vuriweke hi ku phindha-phindha ebukwini ya Varhoma, ku nga mahungu lamanene lawa “entiyisweni, [ma nga] matimba ya Xikwembu ya ku ponisa un’wana ni un’wana la nga ni ripfumelo.” (Rhom. 1:16) Hi ta tlhela hi vona vanhu van’wana va pfumelelana ni marito lawa Pawulo a ma tshaheke eka Varhoma 10:15 lama nge: “Ya languteka hakunene milenge ya lava va vulaka mahungu lamanene ya swilo leswinene!”—Esa. 52:7.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Wa Tsundzuka Xana?

• Hi xihi xiyenge xa mahungu lamanene lexi kandziyisiwaka ebukwini ya Varhoma?

• Hi yihi mhaka leyi hi faneleke hi pfuna van’wana va yi tiva?

• ‘Mahungu lamanene hi ta Kreste’ ma nga vula mikateko eka hina ni le ka van’wana hi ndlela yihi?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Mahungu lamanene lama kandziyisiweke eka Varhoma a ma katsa ntirho wa nkoka wa Yesu eka xikongomelo xa Xikwembu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Hinkwerhu hi velekiwa hi ri ni nchumu lowu nga ni khombo ku nga xidyoho!