1, 2. Ha yini Bibele yi fanisa vuswikoti bya hina byo vulavula ni ndzilo?

HI 1871, ku ve ni ndzilo emakhwatini ya Wisconsin le United States. Wu hangalake hi ku hatlisa naswona wu hise mirhi ya kwalomu ka tibiliyoni timbirhi. Vanhu vo tlula 1 200 va file hikwalaho ka wona. Kahlekahle, a ku si tshama ku va ni ndzilo lowu dlayeke vanhu vo tala hi ndlela leyi eUnited States. Swi tikomba onge ndzilo lowu wu vangiwe hi nhlahle leyi humeke eka xitimela lexi a xi hundza hi le khwatini rero. Leswi swi hi tsundzuxa ndzimana ya le Bibeleni leyi nge: “Swi lava ndzilonyana lowutsongo ku lumeka khwati lerikulu swinene!” (Yakobo 3:5) Ha yini Yakobo mutsari wa Bibele a vule marito lawa?

² Loko a hlamusela u ri: “Ririmi i ndzilo.” (Yakobo 3:6) “Ririmi” i vuswikoti bya hina byo vulavula. Ku fana ni ndzilo, leswi hi swi vulaka swi nga ha onha swinene. Marito ya hina ma nga va khumba swinene vanhu. Bibele yi hi byela leswaku leswi hi swi vulaka swi nga endla leswaku munhu a hanya kumbe a fa. (Swivuriso 18:21) Kambe, xana leswi swi vula leswaku a hi fanelanga hi vula nchumu hi ku chava leswaku hi nga ha vula swilo leswi nga riki swinene? A swi tano nikatsongo. A hi tshiki ku tirhisa ndzilo hi ku chava leswaku hi nga ha tshwa. Kambe hi wu tirhisa hi vukheta. Hi xikombiso, hi tirhisa ndzilo leswaku hi sweka  swakudya, hi tinyawuxa ni ku hi voningela. Hi ndlela leyi fanaka, loko hi ri ni vukheta eka ndlela leyi hi vulavulaka ha yona, hi nga tirhisa vuswikoti lebyi leswaku hi dzunisa Yehovha ni ku pfuna van’wana.—Pisalema 19:14.

3. Hi swihi swilo swinharhu leswi nga hi pfunaka leswaku hi khutaza van’wana loko hi vulavula?

³ Yehovha u hi nyike vuswikoti byo byela van’wana leswi hi swi ehleketaka ni ndlela leyi hi titwaka ha yona, ku nga ha va hi ku vulavula hi nomu kumbe hi mavoko. Kutani hi nga yi tirhisa njhani nyiko leyi ya risima leswaku hi khutaza van’wana? (Hlaya Yakobo 3:9, 10.) Hi fanele hi tiva nkarhi lowu hi faneleke hi vulavula ha wona, leswi hi faneleke hi swi vula ni ndlela yo swi vula.

4. Hi fanele hi miyela loko swi te yini?

⁴ Minkarhi yin’wana swi kahle ku miyela. Bibele yi vula leswaku ku ni “nkarhi wa ku miyela.” (Eklesiasta 3:7) Hi xikombiso, loko van’wana va ri eku vulavuleni ha miyela ku kombisa leswaku ha va xixima. (Yobo 6:24) Nakambe, a hi vulavuli hi swilo leswi nga xihundla leswi van’wana va nga fanelangiki va swi tiva. (Swivuriso 20:19) Naswona loko un’wana a hi hlundzukisa, swi kahle ku tikhoma hi nga vuli nchumu.—Pisalema 4:4.

5. Hi nga n’wi komba njhani Yehovha leswaku ha nkhensa leswi a hi nyikeke vuswikoti byo vulavula?

⁵ Kambe ku ni nkarhi lowunene wo vulavula. (Eklesiasta 3:7) Ku ni nkarhi wo dzunisa Yehovha, wo khutaza van’wana, wo tiphofula ni wo byela van’wana leswi hi swi lavaka. (Pisalema 51:15) Naswona loko hi tirhisa vuswikoti bya hina byo vulavula hi ndlela leyi, hi komba Yehovha leswaku ha n’wi nkhensa hi leswi a hi nyikeke nyiko leyi. Phela, loko munghana wa hina a hi nyike nyiko yo saseka, hi lava ku yi tirhisa hi ndlela leyinene.

6. Ha yini swi ri swa nkoka ku hlawula nkarhi lowunene wo vulavula?

⁶ Ha yini swi ri swa nkoka ku hlawula nkarhi lowunene wo vulavula? Swivuriso 25:11 yi ri: “Rito leri vuriweke hi nkarhi wa kona ri fana ni maapula ya nsuku exibyeni xa silivhere.” Maapula ya nsuku ma sasekile, kambe ma saseke swinene loko ma ri exibyeni xa silivhere. Hilaha ku fanaka, hi nga ha va hi ri ni mhaka leyi khutazaka yo yi byela van’wana. Kambe loko hi hlawula nkarhi lowunene wo vulavula, hi nga ha n’wi pfuna swinene munhu loyi hi nga ta n’wi byela yona. Hi nga swi endla njhani leswi?

7, 8. Xana vamakwerhu va hina va le Japani va n’wi tekelele njhani Yesu?

⁷ Loko hi nga vulavuli hi nkarhi lowunene, vanhu a va nge swi twisisi kumbe a va nge swi amukeli leswi hi va byelaka swona. (Hlaya Swivuriso 15:23.) Hi xikombiso, ku tsekatseka ka misava ni tsunami swi hlasele madoroba yo tala ya le vuxeni bya Japani hi March 2011. Ku fe vanhu vo tlula 15 000. Hambileswi Timbhoni ta Yehovha to tala ti feriweke hi swirho swa mindyangu ya tona ni vanghana, a ti lava ku tirhisa Bibele leswaku ti chavelela lava a va ri eka xiyimo lexi fanaka ni xa tona. Kambe a ti swi tiva leswaku vo tala va vanhu lava a va ri Mabudha naswona a va nga tivi swo tala hi Bibele. Hikwalaho, ematshan’weni yo va byela hi ku pfuka ka vafi hi nkarhi wolowo, vamakwerhu lava va va chavelerile ni ku tlhela va va hlamusela leswi endlaka leswaku swilo swo tano swo biha swi humelela vanhu lavanene.

⁸ Vamakwerhu lava va tekelele Yesu. A a wu tiva nkarhi wo miyela ni wo vulavula. (Yohane 18:33-37; 19:8-11) Nakambe Yesu u rindzele nkarhi lowunene wo dyondzisa vadyondzisiwa va yena swilo swo karhi. (Yohane 16:12)  Vamakwerhu va le Japani va rindzele nkarhi lowunene wo byela vanhu hi ntshembo wa ku pfuka ka vafi. Endzhaku ka malembe mambirhi ni hafu ku ve ni tsunami, va fambisele vanhu xiphephana lexi nge, Xana Vafi Va Ta Tlhela Va Hanya Hakunene? Vo tala va xi amukerile naswona leswi va swi hlayeke swi va chavelerile. Na hina hi fanele hi anakanya hi ndhavuko ni leswi vanhu lava nga ensin’wini ya hina va swi pfumelaka leswaku hi ta kuma nkarhi lowunene wo vulavula na vona.

9. Hi le ka swiyimo swihi swin’wana leswi hi faneleke hi rindzela nkarhi lowunene wo vulavula?

⁹ Hi le ka swiyimo swihi swin’wana leswi hi faneleke hi rindzela nkarhi lowunene wo vulavula? Kumbexana munhu un’wana u vule swo karhi leswi hi hlundzukisaka. Ematshan’weni yo n’wi byela xo mita hi huku, i swinene ku rhanga hi tivutisa leswi: ‘Xana a a lava ku ndzi hlundzukisa? Xana swa fanela leswaku ndzi vulavula na yena hi leswi a swi vuleke?’ Swi nga ha va kahle ku miyela. Kambe loko swi fanela leswaku u vulavula na yena, u fanele u rindza u rhanga u ehlisa moya. (Hlaya Swivuriso 15:28.) Kumbe hi nga ha va hi lava ku chumayela swirho swa ndyangu wa hina leswi nga riki Timbhoni leswaku swi tiva Yehovha. Hi fanele hi lehisa mbilu, hi anakanya hi leswi hi nga ta swi vula ivi hi bula na swona hi nkarhi lowu swi nga ta yingisela.

10. (a) Ha yini hi fanele hi ma hlawula hi vukheta marito lawa hi nga ta ma vula? (b) I mavulavulelo wahi lawa hi faneleke hi ma papalata?

¹⁰ Leswi hi swi vulaka swi nga ha khutaza van’wana kumbe swi va khunguvanyisa. (Hlaya Swivuriso 12:18.) Vanhu vo tala eka misava ya Sathana va tirhisa “marito yo bava” lama fanaka ni “nseve” kumbe “banga” hikuva va lava ku vavisa van’wana ni ku va hlundzukisa. (Pisalema 64:3) Vo tala va dyondza ku vulavula hi ndlela leyi eka tifilimi ni le ka minongonoko ya le ka thelevhixini leyi va yi hlalelaka. Kambe Vakreste a va fanelanga va vula marito lama tlhavaka ni yo sapatela, hambiloko va ri eku endleni ka misavu. Ku endla misavu i swinene naswona swi nga endla leswaku leswi u swi vulaka swi tsakisa. Kambe a hi fanelanga hi tirhisa marito yo sapatela, ku nga ha va ku hlekisa vanhu hi ku vula swilo leswi nga khomisaka van’wana tingana kumbe ku va tlhontlha. Bibele yi lerisa Vakreste leswaku va nga tirhisi “mavulavulelo ya nhlambha.” Yi tlhela yi ku: “Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina, kambe a ku hume rito rin’wana ni rin’wana lerinene leri akaka hi ku landza xilaveko xa kona, leswaku ri nghenisa leswi tsakisaka eka lava swi twaka.”—Vaefesa 4:29, 31.

11. I yini leswi nga hi pfunaka leswaku hi hlawula marito lamanene?

¹¹ Yesu u dyondzise leswaku “nomu wu vulavula leswi mbilu yi taleke swona.” (Matewu 12:34) Leswi swi vula leswaku leswi hi swi vulaka swi nga ha va swi kombisa ndlela leyi hi titwaka ha yona. Loko hi rhandza vanhu ni ku khathala ha vona, hi ta hlawula marito lamanene lawa hi nga ta ma vula. Hi ta vula marito lamanene ni lama khutazaka.

12. I yini swin’wana leswi nga hi pfunaka leswaku hi hlawula marito lamanene?

 ¹² Swi lava leswaku hi endla matshalatshala leswaku hi ta kuma marito lamanene lawa hi nga ta ma vula. Hambileswi Hosi Solomoni a a tlharihile, u “anakanyisisile ni ku lavisisa hi rixaladza” leswaku a ta kota ku tsala rungula leri nga ntiyiso ni leri tsakisaka. (Eklesiasta 12:9, 10) I yini leswi nga hi pfunaka leswaku hi tiva leswi hi nga ta swi vula? Hi fanele hi dyondza Bibele ni minkandziyiso ya hina leswaku hi kuma tindlela letintshwa leti hi nga tiphofulaka ha tona. Hi nga ha dyondza tinhlamuselo ta marito lawa hi nga ma twisisiki. Hi nga ha tlhela hi dyondza hi xikombiso xa Yesu leswaku hi ta tiva ndlela leyi hi nga vulavulaka ha yona leswaku hi khutaza van’wana. A a swi tiva leswi a a fanele a swi vula hikuva Yehovha u n’wi dyondzise ndlela yo “angula loyi a karhaleke.” (Esaya 50:4) Nakambe i swa nkoka ku anakanyisisa hi ndlela leyi marito ya hina ma nga ta va khumba ha yona van’wana. (Yakobo 1:19) Hi nga ha tivutisa swivutiso leswi: ‘Loko ndzi vula marito lawa, xana u ta swi twisisa leswi ndzi ringetaka ku n’wi byela swona? Xana u ta titwa njhani?’

13. Ha yini hi fanele hi vulavula hi ndlela leyi twisisekaka?

¹³ EIsrayele a ku tirhisiwa mimpfumawulo ya mhalamhala leswaku yi lemukisa vanhu. Wun’wana wa mimpfumawulo yoleyo a wu tivisa vanhu leswaku va fanele va hlangana. Mpfumawulo wun’wana lowu hambaneke a wu tivisa masocha leswaku ma fanele ma hlasela. Anakanya leswaku masocha a ma ta va ma endle yini loko mpfumawulo wa mhalamhala a wu nga twisiseki! Bibele yi fanisa mpfumawulo lowu twisisekaka wa mhalamhala ni marito lama twisisekaka. Loko hi nga hlamuseli mhaka hi ndlela leyi twisisekaka, vanhu va nga ha pfilunganyeka kumbe va tshemba swilo leswi nga riki ntiyiso. Hambileswi hi lavaka ku vulavula hi ndlela leyi twisisekaka, hi fanele hi tivonela leswaku leswi hi swi vulaka a swi vavisi van’wana kumbe ku kombisa ku va delela.—Hlaya 1 Vakorinto 14:8, 9.

14. Hi xihi xikombiso lexi kombisaka leswaku Yesu u vulavule hi ndlela leyi twisisekaka?

¹⁴ Matewu tindzima 5 ku ya eka 7 ti ni swikombiso swa nkoka swa ndlela leyi ha yona Yesu a hlawuleke marito lama twisisekaka hi ndlela yo olova. Eka nkulumo leyi a nga yi nyikela, a nga ringetanga ku hlamarisa vanhu hi ku tirhisa marito yo rharhangana. Naswona a nga vulanga swilo leswi a swi ta khunguvanyisa van’wana. Yesu u dyondzise rungula leri a ri ri ra nkoka swinene, kambe leswi a swi vuleke a swi twisiseka. Hi xikombiso, Yesu a lava ku tiyisekisa vadyondzisiwa vakwe leswaku va nga vileli hi leswi va nga ta swi dya siku ni siku. U vule leswaku Yehovha minkarhi hinkwayo wa ti khathalela tinyenyana. Kutani u va vutise a ku: “Xana a mi ti tluli hi risima?” (Matewu 6:26) Hi marito lawa yo olova, Yesu u va khutazile ni ku tlhela a va pfuna leswaku va twisisa dyondzo leyi ya nkoka.

15. Ha yini hi fanele hi vulavula hi ndlela ya musa?

¹⁵ Ndlela leyi hi vulavulaka ni vanhu van’wana ha yona i ya nkoka ku katsa ni leswi hi nga ta swi vula. Vanhu a va tsakela ku yingisela Yesu hileswi a a vulavula na vona hi “tintswalo,” kumbe hi musa. (Luka 4:22) Loko hi vulavula hi musa, vanhu va ta tsakela ku hi yingisela ni ku amukela leswi hi swi vulaka. (Swivuriso 25:15) Hi ta swi kota ku vulavula ni van’wana hi musa loko hi va xixima ni loko  hi khathala hi ndlela leyi va titwaka ha yona. Yesu u endle tano. Hi xikombiso, loko a vona mintshungu yi endla matshalatshala yo n’wi yingisela, a a swi tsakela ku heta nkarhi na yona a yi dyondzisa. (Marka 6:34) Hambiloko vanhu va n’wi tseketsela, Yesu a nga va tseketselanga.—1 Petro 2:23.

16, 17. (a) Loko hi vulavula ni vandyangu wa hina ni vanghana, hi nga n’wi tekelela njhani Yesu? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.) (b) Manana un’wana u swi endle njhani swilo leswinene hi ku vulavula hi ndlela leyinene?

¹⁶ Hambileswi hi rhandzaka vandyangu ni vanghana va hina, hi nga ha vulavula na vona hi marito lama tlhavaka hileswi hi va tivaka kahle. Hi nga ha tibyela leswaku a swi kali swi lava leswaku hi anakanya hi ndlela leyi hi faneleke hi vulavula na vona ha yona. Kambe Yesu a nga ma tirhisanga marito yo tlhava loko a vulavula ni vanghana va yena. Loko vadyondzisiwa wakwe va phikizana hi leswaku i mani lonkulu, u va lulamise hi ndlela leyinene a tlhela a tirhisa xikombiso xa n’wana leswaku a va pfuna va cinca ndlela leyi a va anakanya ha yona. (Marka 9:33-37) Vakulu va nga tekelela xikombiso xa Yesu hi ku nyika van’wana ndzayo hi ndlela leyinene.—Vagalatiya 6:1.

¹⁷ Hambiloko un’wana a vula swin’wana leswi hi khunguvanyisaka, hi ta va hi endla kahle loko hi vulavula hi musa. (Swivuriso 15:1) Hi xikombiso, jaha rin’wana leri nga emalembeni ya vuntshwa ra manana loyi a nga yexe a ri endla swilo swo biha ri ri karhi ri endla onge ri tirhela Yehovha. Makwerhu wa xisati loyi a a twela manana loyi vusiwana u te: “Swa vava leswi u tsandzekeke ku n’wi dyondzisa.” Manana loyi u rhange a anakanya kutani a ku: “I ntiyiso leswaku swilo a swi fambi kahle sweswi, kambe ndzayo leyi a yi kumeke yi ta n’wi pfuna. Swi ta tikomba endzhaku ka Armagedoni.” Leswi manana loyi a veke ni moya wo rhula ni ku vulavula hi ndlela leyinene ni makwerhu wa xisati, va ye emahlweni va ri vanghana. Nakambe, jaha leri ri twe leswi mana wa rona a nga swi vula ivi ri swi xiya leswaku wa ha tshemba leswaku ri ta cinca. Ri tshike vanghana vo biha, ri khuvuriwa naswona sweswi ri tirha eBethele. Hambiloko hi vulavula ni vamakwerhu, vandyangu wa hina kumbe vanhu lava hi nga va tiviki, marito ya hina ma fanele ma va ni “nsovo nkarhi hinkwawo, ma lungiwe hi munyu.”—Vakolosa 4:6.

18. Hi nga xi tekelela njhani xikombiso xa Yesu eka ndlela leyi hi vulavulaka hi yona?

¹⁸ Vuswikoti byo byela van’wana leswi hi swi anakanyaka ni ndlela leyi hi titwaka ha yona hakunene i nyiko ya risima leyi humaka eka Yehovha. Loko hi tekelela xikombiso xa Yesu, hi ta hlawula nkarhi lowunene wo vulavula, hi va ni vukheta eka leswi hi nga ta swi vula naswona minkarhi hinkwayo hi ta ringeta ku vulavula hi musa. Kutani a hi tirhiseni marito ya hina leswaku hi khutaza van’wana nileswaku hi tsakisa Yehovha.