1-3. (a) Ha yini mianakanyo ni ririmi ra Xikwembu swi tlakukile eka swa vanhu? (b) Hi ta dyondza yini eka xihloko lexi?

YEHOVHA a a lava ku nyika van’wana vutomi ni ntsako, kutani u vumbe tintsumi ivi endzhakunyana a vumba vanhu. (Pisalema 36:9; 1 Timotiya 1:11) Yehovha u rhange a vumba loyi muapostola Yohane a n’wi vitaneke “Rito.” (Yohane 1:1; Nhlavutelo 3:14) Yehovha u vulavurisane na Yesu, a n’wi phofulela ta le mbilwini. (Yohane 1:14, 17; Vakolosa 1:15) Muapostola Pawulo u vule leswaku tintsumi na tona ta vulavurisana naswona ti ni ririmi leri hambaneke swinene ni ra vanhu.—1 Vakorinto 13:1.

² Yehovha u tiva hinkwaswo malunghana ni tintsumi ta tibiliyoni ni vanhu lava a va vumbeke. U kota ku yingisa swikhongelo swa vanhu va timiliyoni hi nkarhi wun’we naswona u twisisa swikhongelo swa vona ku nga khathariseki ririmi leri va ri vulavulaka. Loko a ri karhi a yingisa swikhongelo sweswo hinkwaswo, Yehovha u tlhela a vulavurisana ni tintsumi ni ku ti kongomisa. Leswaku Yehovha a kota ku endla sweswo hinkwaswo, mianakanyo ni ririmi rakwe swi fanele swi tlakukile eka tindzimi leti vulavuriwaka hi vanhu. (Hlaya Esaya 55:8, 9.) Kutani  loko a vulavurisana ni vanhu, u olovisa rungula rakwe leswaku hi ri twisisa.

³ Eka xihloko lexi, hi ta dyondza ndlela leyi Yehovha a vulavurisanaka ni vanhu ha yona hi ndlela leyi twisisekaka. Nakambe hi ta vona ndlela leyi a cincaka ndlela leyi a vulavulaka ni vanhu ha yona hi ku ya hi swiyimo.

4. (a) Hi rihi ririmi leri Yehovha a ri tirhiseke ku vulavurisana na Muxe, Samuwele na Davhida? (b) Hi rihi rungula leri nga eBibeleni?

⁴ Loko Yehovha a vulavurisana ni munhu wo sungula, Adamu, entangeni wa le Edeni, kumbexana u tirhise Xiheveru xa khale. Endzhakunyana, Yehovha u vulavurisane ni vavanuna vo tanihi Muxe, Samuwele na Davhida. Hambileswi a va tsala marito ya vona hi Xiheveru ni hi matsalelo ya vona, entiyisweni a va tsala leswi nga emianakanyweni ya Xikwembu. Va ma tsale hi ku kongoma marito lama humaka eka Yehovha ni ku tlhela va tsala ndlela leyi a tirhisaneke ni vanhu vakwe ha yona. Hi xikombiso, Bibele yi boxa ndlela leyi a va ri ni ripfumelo ni rirhandzu ha yona eka Xikwembu swin’we ni swihoxo ni ku nga tshembeki ka vona. Rungula leri hinkwaro ri tsaleriwe ku pfuna hina.—Varhoma 15:4.

5. Xana Xiheveru hi xona ntsena lexi Xikwembu xi xi tirhiseke ku vulavurisana ni vanhu? Hlamusela.

⁵ A hi minkarhi hinkwayo Yehovha a vulavurisanaka ni vanhu hi Xiheveru. Hi nkarhi lowu Vaisrayele va ntshunxiweke ha wona eBabilona, van’wana va vona a va vulavula Xiaramu. Kumbexana hi yona mhaka leyi Daniyele, Yeremiya na Ezra va tsaleke swiphemu swin’wana swa Bibele hi Xiaramu. *—Vona Nhlamuselo ya le hansi.

6. Ha yini Matsalwa ya Xiheveru ma hundzuluxeriwe ma ya eka Xigriki?

⁶ Alekzanda Lonkulu u hlule xiphemu lexikulu xa misava naswona Xikoine kumbe Xigriki xi ve ririmi leri vulavuriwaka swinene ematikweni yo tala. Vayuda vo tala va sungule ku vulavula Xigriki naswona eku heteleleni Matsalwa ya Xiheveru ma hundzuluxeriwe hi Xigriki. Bibele leyi yi vitaniwa Septuagint. A ku ri Bibele yo sungula naswona a yi ri ya nkoka swinene. Vativi va tshemba leswaku Septuagint yi tsariwe hi vahundzuluxeri va 72. * (Vona nhlamuselo ya le hansi.) Van’wana va hundzuluxele rito hi rito ku suka eka Matsalwa ya Xiheveru loko lavan’wana va hundzuluxele mongo. Nilokoswiritano, Vayuda vo tala lava vulavulaka Xigriki ni Vakreste a va tshemba leswaku Septuagint a ku ri Rito ra Xikwembu.

7. Hi rihi ririmi leri Yesu a a ri tirhisa loko a dyondzisa vadyondzisiwa vakwe?

⁷ Loko Yesu a ha ri laha misaveni, kumbexana  a a vulavula Xiheveru. (Yohane 19:20; 20:16; Mintirho 26:14) Swi nga ha endleka leswaku u tlhele a tirhisa marito man’wana ya Xiaramu lawa a ma tolovelekile hi nkarhi wolowo. Nakambe a a tiva Xiheveru xa khale lexi a xi vulavuriwa hi Muxe ni vaprofeta, lava matsalwa ya vona a ma hlayiwa emasinagogeni siku ni siku. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Mintirho 15:21) Hambileswi Xigriki ni Xilatini a swi vulavuriwa enkarhini wa Yesu, Bibele a yi vuli loko ku ri hileswaku Yesu a a vulavula tindzimi teto.

8, 9. Ha yini Vakreste vo tala a va vulavula Xigriki naswona leswi swi hi dyondzisa yini hi Yehovha?

⁸ Valandzeri vo sungula va Yesu a va vulavula Xiheveru, kambe endzhaku ka rifu rakwe, vadyondzisiwa vakwe a va vulavula tindzimi tin’wana. (Hlaya Mintirho 6:1.) Loko mahungu lamanene ma ri karhi ma chumayeriwa, Vakreste vo tala a va vulavula Xigriki ematshan’weni ya Xiheveru. Leswi Xigriki a ku ri ririmi leri tolovelekeke, buku ya Matewu, Marka, Luka na Yohane ti hundzuluxeriwe hi Xigriki. * (Vona nhlamuselo ya le hansi.) Nakambe mapapila ya muapostola Pawulo ni tibuku tin’wana ta Bibele a swi tsariwe hi Xigriki.

⁹ Swa tsakisa ku tiva leswaku vatsari va Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki hakanyingi a va tirhisa Septuagint loko va tshaha eka Matsalwa ya Xiheveru. Minkarhi yin’wana, Matsalwa wolawo lawa va ma tshaheke a ma hambanile katsongo ni ndlela leyi a ma tsariwe ha yona eka Xiheveru xo sungula. Kutani vahundzuluxeri lava nga hetisekangiki va hoxe xandla eka ku endla leswaku hi va ni Bibele namuntlha. Leswi swi hi dyondzisa leswaku Yehovha a nga languti ririmi kumbe ndhavuko wun’wana wu ri lowu antswaka ku tlula wun’wana.—Hlaya Mintirho 10:34.

10. Hi dyondze yini eka ndlela leyi Yehovha a vulavurisanaka ni vanhu ha yona?

¹⁰ Hi dyondze leswaku Yehovha u vulavurisana ni vanhu hi ku ya hi swiyimo. A nga langutelanga leswaku hi vulavula ririmi ro karhi leswaku hi n’wi tiva kumbe hi tiva xikongomelo xakwe. (Hlaya Zakariya 8:23; Nhlavutelo 7:9, 10.) Nakambe hi dyondze leswaku Yehovha u huhutele vatsari va Bibele, kambe u va pfumelele leswaku va tsala leswi nga emianakanyweni yakwe hi marito ya vona.

11. Ha yini mhaka yo va vanhu va tirhisa tindzimi to tala leti nga faniki ku nga ri xiphiqo eka Yehovha?

¹¹ Vanhu va tirhisa tindzimi to tala to hambanahambana kambe Yehovha wa ti twisisa hinkwato ka tona. Hi swi tiva njhani? Bibele yi ni marito ma nga ri mangani ya Yesu ya ririmi ro sungula leri a ri tirhiseke. (Matewu 27:46; Marka 5:41; 7:34; 14:36) Kambe Yehovha u endle leswaku rungula ra Yesu ri tsariwa ni ku hundzuluxeriwa hi Xigriki kutani hi ku famba ka nkarhi ni hi tindzimi tin’wana. Hikwalaho ka leswi Rito ra  Xikwembu ri kopiweke ko tala hi Vayuda ni Vakreste, rungula ra Xikwembu ri hlayisiwile. Tikopi teto ti hundzuluxeriwe hi tindzimi to tala. Kwalomu ka malembe ya 400 Kreste a file, John Chrysostom u vule leswaku tidyondzo ta Yesu ti hundzuluxeriwe hi tindzimi leti vulavuriwaka hi vanhu vo tala ku katsa Vasiriya, Vaegipta, Maindiya, Vaperesiya ni Vaetiyopiya.

12. Xana Bibele yi hlaseriwe hi ndlela yihi?

¹² Ematin’wini hinkwawo, Bibele swin’we ni vanhu lava yi hundzuluxeleke va tlhela va yi hangalasa va xanisiwile swinene. Kwalomu ka malembe ya 300 endzhaku ka loko Yesu a velekiwile, Diocletian Mufumi wa Rhoma u lerise leswaku tikopi hinkwato ta Bibele ti hisiwa. Endzhakunyana ka malembe ya kwalomu ka 1 200, William Tyndale u sungule ku hundzuluxela Bibele hi Xinghezi. U vule leswaku loko Xikwembu xi n’wi pfumelela ku hanya nkarhi wo leha, u ta endla leswaku hambi ku ri mufana wa le makaya a tiva Bibele ku tlula muprista. Hikwalaho ka leswi a ku ri ni nxaniso, Tyndale u boheke ku baleka eNghilandhi ivi a ya eYuropa leswaku a ta kota ku hundzuluxela Bibele ni ku tlhela a yi kandziyisa. Hambileswi vafundhisi va ringeteke ku hisa tikopi hinkwato leti va ti kumeke, vanhu vo tala a va ri ni Bibele leyi hundzuluxeriweke hi Tyndale. Eku heteleleni, Tyndale u boheleriwe emhandzini ivi a hisiwa. Kambe Bibele leyi a yi hundzuluxeleke yi pone ku hlaseriwa hi vafundhisi naswona yi tirhisiwe loko ku hundzuluxeriwa Bibele ya King James Version.—Hlaya 2 Timotiya 2:9.

13. I yini leswi kumekeke loko ku kambisisiwe matsalwa ya khale lama tsariweke hi voko ya Bibele?

¹³ I ntiyiso leswaku tikopi ta khale ta Bibele ti ni swihoxo swi nga ri swingani ti tlhela ti hambana katsongo. Hambiswiritano, vativi va Bibele va ma kambisise hi vukheta matsalwa ya magidi lama tsariweke hi voko ni swiphemu swin’wana swa wona ni Tibibele ta khale. Endzhaku ko ma ringanisa, va kume leswaku ku ni tindzimana ti nga ri tingani leti hambaneke katsongo. Kambe rungula ra Bibele a ri cincanga. Tidyondzo to fana ni leti ti tiyisekisa swichudeni swa Bibele leswaku Bibele leyi swi nga na yona namuntlha i Rito ra Yehovha leri huhuteriweke.—Esaya 40:8. * (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

14. Xana Bibele yi hangalake ku fikela kwihi namuntlha?

 ¹⁴ Ku nga khathariseki ku va Bibele yi hlaseriwe minkarhi yo tala, yi hundzuluxeriwe hi tindzimi to tlula 2 800. Namuntlha ku hava buku yin’wana leyi hundzuluxeriweke hi tindzimi to tarisa xileswi. Hambileswi vanhu vo tala va nga pfumeliki eka Xikwembu, Rito ra xona ku nga Bibele ri ya emahlweni ri hangalasiwa swinene emisaveni hinkwayo. Hambileswi Tibibele tin’wana ti nga twisisekiki hi ku olova naswona minkarhi yin’wana ti nga pakanisiki, hinkwato ka tona ti ni rungula leri nyikaka ntshembo ni vutomi lebyi nga heriki.

15. (a) Minkandziyiso ya hina leyi sekeriweke eBibeleni yi cince njhani ku sukela hi 1919? (b) Ha yini minkandziyiso ya hina yi sungula yi tsariwa hi Xinghezi?

¹⁵ Hi 1919, ntlawa lowutsongo wa swichudeni swa Bibele wu vekiwe ku va “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha.” Hi nkarhi wolowo, hlonga ro tshembeka a ri tirhisa ngopfu Xinghezi leswaku ri vulavula ni vanhu va Xikwembu. (Matewu 24:45) Kambe namuntlha, minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni yi kumeka hi tindzimi to tlula 700. Tanihi leswi Xigriki a ku ri xona lexi a xi tirhisiwa swinene khale, sweswi Xinghezi hi xona xi tirhisiwaka ngopfu etimhakeni ta mabindzu ni le ka swa dyondzo emisaveni hinkwayo. Kutani minkandziyiso ya hina yi sungula yi tsariwa hi Xinghezi ku ri kona yi hundzuluxeriwaka hi tindzimi tin’wana.

16, 17. (a) I yini leswi vanhu va Xikwembu a va swi lava? (b) Ku endliwe yini leswaku ku khathaleriwa xilaveko xexo? (c) Xana Makwerhu Knorr a a lava yini?

¹⁶ Minkandziyiso ya hina hinkwayo yi sekeriwe eBibeleni. Eku sunguleni, vanhu va Xikwembu va tirhise Bibele ya King James Version, leyi hetiweke hi 1611. Hambiswiritano, yi tirhisa marito ya xikhale naswona swa tika ku ma twisisa. Vito ra Xikwembu ri boxiwa katsongo, hambileswi eka matsalwa ya khale lama tsariweke hi voko ri boxiwaka minkarhi ya magidi. Nakambe yi ni swihoxo leswi endliweke hi vahundzuluxeri naswona ku engeteriwe tindzimana leti nga kumekiki eka matsalwa ya khale lama tsariweke hi voko. Tibibele tin’wana ta Xinghezi na tona ti ni swihoxo.

¹⁷ Swi le rivaleni leswaku vanhu va Xikwembu a va lava Bibele leyi pakanisaka ni leyi twisisekaka hi ku olova. Kutani ku simekiwe Komiti ya Vuhundzuluxeri bya Bibele ya Misava Leyintshwa naswona vamakwerhu lava nga eka komiti leyi va humese xiphemu xin’wana xa Bibele hi 1950 ku ya fikela hi  1960. Ku humesiwe tivholumo to sungula ta tsevu eka nhlengeletano leyi veke kona hi August 2, 1950. Enhlengeletanweni yoleyo, Makwerhu Knorr u vule leswaku vanhu va Xikwembu va lava Bibele ya manguva lawa leyi pakanisaka ni leyi twisisekaka hi ku olova leyi nga ta va pfuna ku dyondza ntiyiso hi ndlela leyi twisisekaka. A va lava Bibele leyi hlayekaka ni ku tlhela yi twisiseka hi ku olova ku fana ni matsalwa yo sungula ya vadyondzisiwa va Kreste. Makwerhu Knorr a lava leswaku Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa yi pfuna vanhu va timiliyoni ku dyondza hi Yehovha.

18. I yini lexi endleke leswaku Bibele yi hundzuluxeriwa hi tindzimi to tala?

¹⁸ Hi 1963, ku endleke leswi Makwerhu Knorr a swi lava. Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki se a yi kumeka hi Xidachi, Xifurwa, Xiitaliya, Xijarimani, Xipaniya ni Xiputukezi. Hi 1989, Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha yi simeke ndzawulo leyintshwa entsindza wa misava hinkwayo leswaku yi pfuna vahundzuluxeri va Bibele. Kutani hi 2005, yi nyike mpfumelelo wa leswaku Bibele yi hundzuluxeriwa hi tindzimi leti se a ti hundzuluxela Xihondzo xo Rindza. Hikwalaho ka sweswo, sweswi Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa yi kumeka yi helerile kumbe yi nga helelanga hi tindzimi to tlula 130.

19. I xiendlakalo xihi xa nkoka lexi veke kona hi 2013 naswona hi ta dyondza yini eka xihloko lexi landzelaka?

¹⁹ Ririmi ra Xinghezi ri cincile ku sukela loko ku humesiwe Bibele yo sungula ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa, kutani ku ve ni xilaveko xa leswaku ku antswisiwa marito lama yi ma tirhisaka. Hi mahelovhiki ya October 5 na 6, 2013, vanhu va 1 413 676 ematikweni ya 31 va yingisele nhlangano wa lembe ni lembe wa vu-129 wa Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania kumbe va wu hlalela hi ku tirhisa endlelo ra Internet. Xirho xa Huvo leyi Fumaka xi tivise ku humesiwa ka Bibele leyi pfuxetiweke ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa ya Xinghezi. Vayingiseri a va tsakile naswona vo tala va ririle loko va tikumela tikopi ta vona ta Bibele leyi leyintshwa. Loko swivulavuri swi ri karhi swi hlaya tindzimana eka Bibele leyi, hinkwavo va swi xiyile leswaku yi hlayeka hi ku olova ni ku tlhela yi twisiseka. Eka xihloko lexi landzelaka, hi ta dyondza swo tala hi Bibele leyi swin’we ni ndlela leyi yi hundzuluxeriwaka ha yona hi tindzimi tin’wana.