Ndlela Yo Pfuna Munghana La Vabyaka

XANA u tshame u heleriwa hi marito loko u vulavula ni munghana wa wena la vabyaka swinene? Tiyiseka leswaku u nga xi hlula xiphiqo xexo. Njhani? A ku na milawu leyi kongomeke leyi faneleke yi landzeriwa emhakeni leyi. Mindhavuko ya vanhu a yi fani naswona vumunhu bya vona byi hambanile. Xisweswo, leswi nga ha pfunaka munhu un’wana la vabyaka leswaku a titwa a antswa swi nga ha endleka leswaku swi nga n’wi pfuni munhu un’wana. Swiyimo ni ndlela leyi a titwaka ha yona swi nga ha cinca siku ni siku.

Xa nkoka swinene i ku va u ringeta ku tiveka exiyin’weni xa munhu yoloye naswona u tiva leswi a swi lavaka eka wena. Xana u nga swi endlisa ku yini sweswo? Hi leswi swiringanyeto swi nga ri swingani leswi sekeriweke eka milawu ya Bibele.

Vana muyingiseri lonene

MILAWU YA BIBELE:

“Munhu un’wana ni un’wana u fanele a hatlisa emhakeni yo twa, a nonoka emhakeni yo vulavula.”—YAKOBO 1:19.

‘Xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona, nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wa ku vulavula.’—EKLESIASTA 3:1, 7.

▪ Loko u endzela munghana wa wena la vabyaka, n’wi yingisele hi vukheta naswona u kombisa leswaku u n’wi twela-vusiwana. U nga hatli u n’wi nyika switsundzuxo kumbe u vona onge minkarhi hinkwayo u fanele u n’wi tlhantlhela xiphiqo xakwe. Loko u hatla u vula ndlela leyi u titwaka ha yona, swi nga ha endleka leswaku u vula swo karhi leswi nga ha n’wi khunguvanyisaka, handle ko swi xiya. Swi nga ha endleka leswaku wo lava munhu la nga ta n’wi yingisela swi suka embilwini.

Pfumelela munghana wa wena la vabyaka leswaku a tiphofula handle ko chava. U nga n’wi ngheni enon’wini kumbe u endla a vona onge leswi a swi vulaka a hi swa nkoka. Emílio * u ri: “A ndzi ri ni mfurhe (fungal meningitis), hiloko ndzi hetelela  ndzi fe mahlo. Minkarhi yin’wana a ndzi titwa ndzi hele matimba naswona vanghana va mina va ringete ku ndzi chavelela va ku: ‘A hi wena ntsena la nga ni swiphiqo. Ku ni vanhu lava nga ni swo tlula swa wena.’ Kambe a va nga swi xiyi leswaku leswi va swi vulaka a swi nga ndzi pfuni ha nchumu. Ku ri na sweswo, swi lo ndzi nyanyisela switlhavi.”

Endla leswaku munghana wa wena a tiphofula handle ko chava leswaku u ta n’wi sola-sola. Loko a ku byela leswaku wa chava ku vulavula, twisisa ndlela leyi a titwaka ha yona ematshan’weni yo n’wi byela leswaku a nga chavi. Eliana la nga ni khensa u ri: “Loko ndzi karhateke ngopfu hi xiyimo xa mina kutani ndzi rila, a swi vuli swona leswaku a ndzi xi tshembi Xikwembu.” Ringeta ku twisisa ndlela leyi munghana wa wena a titwaka ha yona, ku nga ri ndlela leyi wena u lavaka leswaku a va ha yona. Tsundzuka leswaku swi nga ha endleka leswaku a hatla a hlundzuka naswona a nge endli swilo hi ndlela leyi u n’wi toloveleke a swi endla ha yona. Kutani n’wi lehisele mbilu. N’wi yingisele, hambiloko a tshamela ku ku byela nchumu wun’we. (1 Tihosi 19:9, 10, 13, 14) Swi nga ha endleka leswaku u navela ku ku byela ndlela leyi a titwaka ha yona.

Kombisa ntwela-vusiwana ni ku anakanyela

MILAWU YA BIBELE:

“Tsakani ni vanhu lava tsakaka; mi rila ni vanhu lava rilaka.”—VARHOMA 12:15.

“Swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.”—MATEWU 7:12.

▪ Tiveke exiyin’weni lexi munghana wa wena a nga eka xona. Loko ku ri leswaku u tilunghiselela ku ya endla vuhandzuri, u fanele a ya tshunguriwa vuvabyi byo karhi kumbe a yimele vuyelo bya swikambelwana swo karhi, sweswo swi nga ha endla leswaku a tshikileleka naswona a nga vulavuli ngopfu. Ringeta ku twisisa swilo swo tanihi sweswo, kutani u pfumelelana ni swiyimo swakwe. Swi nga ha va swinene ku nga vutisi swivutiso swo tala hi nkarhi lowu, ngopfu-ngopfu swa munhu hi yexe.

Ana Katalifós dokodela wa miehleketo u ri: “Pfumelelani vavabyi leswaku va vulavula hi vuvabyi bya vona hi ndlela leyi va lavaka ha yona. Loko va lava ku vulavula, bulani na vona hi mhaka leyi va lavaka ku bula ha yona. Kambe loko va nga swi lavi, na wena titshamele ntsena u nga vulavuli, kumbexana u nga ha va khoma hi voko. U nga ha kuma leswaku vo lava munhu la nga ta va tshandzisa ntsena.”

U nga vulavuli hi timhaka leti nga xihundla ta munghana wa wena la vabyaka. Mutsari la vuriwaka Rosanne Kalick, la nga tshama a khomiwa hi khensa kambirhi u ri: “Loko u ri karhi u khathalela munghana wa wena la vabyaka, tsundzuka leswaku leswi a ku byelaka swona a wu fanelanga u swi byela van’wana, handle ka loko u komberiwe ku va muvulavuleri wa ndyangu wa ka vona. N’wi vutise leswaku hi swihi leswi a nga tsakelaka leswaku u swi byela vanhu van’wana.” Edson loyi na yena a nga tshama a khomiwa hi khensa u ri: “Munghana wa mina u fambe a byeletela vanhu leswaku ndzi ni khensa naswona ndzi ta fa ku nga ri khale. Hi nkarhi wolowo, a ndza ha ku endliwa vuhandzuri. A ndzi swi tiva leswaku ndzi ni khensa, kambe a ndza ha yimele vuyelo bya swikambelwana swa kona. Xiyimo xa vuvabyi bya mina a xi nga bihanga ku fikela kwalaho, kambe leswi munghana wa mina a nga swi vula swi ndzi twise ku vava. Leswi swi endle leswaku nsati wa mina a tshikileleka swinene naswona vanhu a va tshamela ku n’wi vutisa hi mhaka leyi.”

Loko munghana wa wena a lava ku hlawula vutshunguri lebyi a byi lavaka, u nga rhangeleli kutani u n’wi byela lebyi wena a wu ta byi hlawula loko a wu ri exiyin’weni xakwe. Mutsari la vuriwaka Lori Hope loyi na yena a nga tshama a khomiwa hi khensa u ri: “Loko u nga si komba muvabyi tibuku kumbe ku n’wi byela mahungu lama vulavulaka hi vanhu lava nga tshama va khomiwa hi khensa, swi nga va swinene ku n’wi vutisa loko a ta ma tsakela mahungu yo tano. Hambiloko wo tibyela leswaku u ringeta ku pfuna, swi nga ha endleka leswaku u n’wi khunguvanyisa handle ko swi xiya.” A hi vanhu hinkwavo lava lavaka ku fumbiwa hi rungula leri vulavulaka hi matshungulelo yo hambana-hambana.

Hambiloko a ri munghana wa wena lonkulu, u nga tshami nkarhi wo leha loko u n’wi endzerile. Vukona bya wena i bya nkoka, kambe swi nga ha endleka leswaku u lava ku va yexe hi nkarhi wolowo. Swi nga ha endleka leswaku u karhele naswona a nga na matimba yo vulavula kumbe ku yingisela  nkarhi wo leha. Hi hala tlhelo, u nga endli a vona onge ku na kun’wana laha u lavaka ku tsutsumela kona. Endla leswaku a swi xiya leswaku wa khathala ha yena.

Ku anakanyela swi katsa ku va ni langutelo lerinene ni leri ringaniseriweke. Hi xikombiso, loko u nga si lunghiselela munghana wa wena la vabyaka swakudya u nga ha n’wi vutisa leswi a nga ta swi tsakela. Loko u vabya kumbe u ri ni mukhuhlwana, swi nga ha va swinene leswaku u nga n’wi endzeli kukondza u hola.

Vana la khutazaka

MILAWU YA BIBELE:

“Ririmi ra lavo tlhariha ra horisa.”—SWIVURISO 12:18.

“Marito ya n’wina a ma ve ni nsovo nkarhi hinkwawo, ma lungiwe hi munyu.”—VAKOLOSA 4:6.

▪ Leswi u swi vulaka ni swiendlo swa wena swi ta swi kombisa loko hakunene u khathala hi munghana wa wena la vabyaka. N’wi teke a ha fana ni le ku sunguleni naswona a ha ri ni timfanelo leti nga endla leswaku a va munghana wa wena. U nga pfumeleli mavabyi leswaku ma ku hambanisa na yena. Ku vulavula na yena onge hiloko u vulavula ni muvabyi la nga riki na mupfuni, swi nga ha endla leswaku a sungula ku tivona hi ndlela yoleyo. Roberta loyi a a ri ni vuvabyi lebyi nga tolovelekangiki bya ku tsana ka marhambu u ri: “Ndzi khome tanihi munhu la hanyeke kahle. Ndzi lamarile kambe ndzi ni mavonelo ni swilo leswi ndzi swi navelaka. U nga ndzi tweli vusiwana. U nga vulavuli na mina onge hiloko ndzi nga pfuni nchumu.”

Tsundzuka leswaku leswi u swi vulaka a hi swona ntsena leswi nga khunguvanyisaka muvabyi kambe ni ndlela leyi u swi vulaka ha yona. Hambi ku ri mpfumawulo wa rito ra wena wu nga ha vula swo karhi. Ernesto u kume riqingho leri humaka eka munghana wakwe la tshamaka endzhandzheni wa malwandle endzhaku ka loko a ha ku khomiwa hi khensa, loyi a nga te: “A ndzi tshembi leswaku u ni khensa!” Ernesto u ri: “Leswi a ndzi byeleke swona swi ndzi hete matimba.”

Mutsari la vuriwaka Lori Hope u ri: “Ku vutisa muvabyi u ku, ‘U titwa njhani?’ swi nga ha vula swo tala eka yena. Rito ra munhu la vutisaka, ndlela leyi nghohe yakwe yi langutekaka ha yona, ndlela leyi munhu yoloye ni muvabyi va tolovelaneke ha yona ni nkarhi lowu a nga vutisa ha wona swi nga ha chavelela muvabyi kumbe swi nyanyisa vuvabyi byakwe kumbe swi n’wi vangela nkelunkelu.”

Munghana la vabyaka u lava ku khathaleriwa, ku twisisiwa ni ku xiximiwa. N’wi tiyisekise leswaku i wa nkoka eka wena nileswaku u ta n’wi pfuna. Rosemary loyi a a ri ni tshumba ra le byongweni u ri: “Lexi ndzi khutazeke a ku ri ku twa vanghana va mina va ndzi byela leswaku va ndzi rhandza naswona va ta ndzi seketela eka hinkwaswo.”—Swivuriso 15:23; 25:11.

Vana la pfunaka

NAWU WA BIBELE:

“A hi veni ni rirhandzu, ku nga ri hi marito kumbe ririmi, kambe hi swiendlo ni ntiyiso.”—1 YOHANE 3:18.

▪ Swilaveko swa munghana wa wena la vabyaka swi ta cinca-cinca loko a ri karhi a kuma vutshunguri. Kambe u ta lava ku pfuniwa enkarhini wolowo hinkwawo. Ematshan’weni yo vula ntsena u ku, “Loko u lava mpfuno u ta ndzi byela,” n’wi byele swilo swo karhi leswi u nga n’wi pfunaka ha swona. Ku tinyiketela ku n’wi pfuna hi mintirho ya siku ni siku yo tanihi ku lunghiselela swakudya, ku basisa, ku hlantswa swiambalo, ku ayina, ku endla mintirho yin’wana ya le ndlwini, ku ya n’wi xavela swo karhi ni ku n’wi heleketa etliniki kumbe exibedlhele leswaku a ya tshunguriwa, i tindlela ti nga ri tingani leti u nga kombisaka ha tona leswaku wa khathala ha yena. Vana la tshembekaka naswona u fika hi nkarhi. Hetisisa switshembiso swa wena.—Matewu 5:37.

Mutsari la vuriwaka Rosanne Kalick u ri: “Swin’wana ni swin’wana leswi hi swi endlaka, swi nga va swi ri swikulu kumbe swi ri switsongo, swi endla leswaku muvabyi a titwa a antswa.” Sílvia la nga tshama a khomiwa hi khensa kambirhi u yima na yona mhaka leyi, u ri: “Ku va ni vanghana vo hambana-hambana lava a va ndzi famba-fambisa a swi ndzi phyuphyisa ni ku ndzi chavelela! Loko hi ri endleleni a hi vulavula hi timhaka to hambana-hambana naswona nkarhi na nkarhi loko hi vuya exibedlhele a hi nghena exitolo xo xavisa kofi. Leswi swi ndzi pfune leswaku ndzi titwa ndzi antswa.”

Kambe u nga gimeti hileswaku u swi tiva hinkwaswo leswi munghana wa wena a swi lavaka.  Kalick u ri: “Loko u lava ku ndzi pfuna, ndzi vutise. Loko wo endla swo karhi u nga ndzi vutisanga, sweswo a swi nge ndzi khomi kahle. Loko u ndzi alela ku tirha, eka mina swi twala onge u ri a xi kona lexi ndzi nga xi endlaka. Na mina ndzi lava ku tekiwa tanihi munhu la nga ni vuswikoti. A ndzi swi lavi ku tekiwa onge a ndzi pfuni nchumu. Ndzi pfune ndzi endla leswi ndzi nga kotaka ku swi endla.”

Munghana wa wena u lava ku tekiwa tanihi la nga ni vuswikoti. Adilson la nga ni AIDS, u ri: “Loko u vabya a wu swi lavi ku tekiwa onge a wu koti ku endla nchumu. U lava ku pfuneta hi swo karhi, hambiloko swi nga nyawuli. Swa tsakisa ku tiva leswaku swi kona leswi u kotaka ku swi endla! Sweswo swi ku pfuna leswaku u ya emahlweni u hanya. Ndzi tsakela leswaku vanhu va ndzi pfumelela ndzi tiendlela swiboho naswona va swi xixima. Loko hi vabya a swi vuli swona leswaku a hi nge swi koti ku hetisisa vutihlamuleri bya hina bya ku va vatatana, vamanana kumbe swin’wana.”

Tshama u ri ekusuhi na yena

NAWU WA BIBELE:

“Nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.”—SWIVURISO 17:17.

▪ Loko u nga swi koti ku endzela munghana wa wena la vabyaka hikwalaho ka leswi a tshamaka ekule kumbe hikwalaho ka swiyimo swin’wana, u nga ha n’wi bela riqingho, u n’wi tsalela kumbe u n’wi rhumela e-mail. I yini leswi u nga tsalaka ha swona? Alan D. Wolfelt mutsundzuxi wa vanhu lava nga ni gome u ri: “N’wi tsundzuxe hi minkarhi yo tsakisa leyi mi tshameke mi va na yona. N’wi byele leswaku u ta tlhela u n’wi tsalela . . . ku nga ri khale—kutani u endla hilaha u vuleke hakona.”

A wu fanelanga u tshika ku khutaza munghana wa wena la vabyaka hikwalaho ko chava leswaku u nga vula swo karhi leswi nga ta n’wi khunguvanyisa kumbe ku endla swihoxo swo karhi. Vukona bya wena byi endla leswaku a swi xiya leswaku u lava ku n’wi pfuna. Ebukwini yakwe, Lori Hope u te: “Hinkwerhu hi nga vula kumbe hi endla swilo leswi nga khunguvanyisaka munhu un’wana handle ko swi xiya. Sweswo a hi mhaka leyikulu. Timhaka ti biha loko u chava ku endla xihoxo kutani u fambela ekule ni munhu loyi a lavaka mpfuno wa wena.”

Loko munghana wa wena a vabya swinene, hi kona laha a lavaka mpfuno wa wena ku tlula rini na rini. Tikombise u ri “nakulorhi wa ntiyiso.” Matshalatshala ya wena yo n’wi pfuna a ma nge herisi switlhavi leswi a nga na swona, kambe ma nga n’wi pfuna leswaku a kota ku langutana ni xiyimo xakwe hi ku tiva leswaku ku ni loyi a n’wi rhandzaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]