Vutomi eMinkarhini Ya Bibele—Mali

“A tshama ehansi a langutana ni mabokisi ya xuma kutani a xiya ndlela leyi ntshungu a wu hoxa mali ha yona emabokisini ya xuma; naswona vanhu vo tala lava fuweke a va hoxa timali ta nsimbi to tala. Kutani ku ta noni leyi nga xisiwana yi hoxa swimalana swimbirhi swa nsimbi swa ntikelo wa le hansi swinene.”—MARKA 12:41, 42.

MINKARHI yo tala Bibele yi vulavula hi mali. Hi xikombiso, eka tibuku ta Tievhangeli, Yesu u tirhise mali ya nsimbi leyi nga faniki leswaku a dyondzisa milawu ya nkoka. U dyondzise mhaka ya nkoka eka munyikelo wa “swimalana swimbirhi” leswi ku vulavuriweke ha swona laha ehenhla. Siku rin’wana, u vulavule hi mali ya nsimbi leyi vuriwaka denari leswaku a pfuna valandzeri vakwe ku twisisa ndlela leyi va faneleke va byi languta ha yona vulawuri bya hulumendhe. *—Matewu 22:17-21.

Ha yini ku endliwe mali? Xana a yi endliwa njhani eminkarhini ya Bibele? Xana a yi tirhisiwa njhani? I yini leswi hi swi dyondzaka eBibeleni malunghana ni ndlela leyi hi faneleke hi yi languta ha yona?

Ku Suka Eka Endlelo Ro Cincisana Ku Ya Eka Swilo Swa Risima

Emahlweni ko va ku endliwa mali, vanhu a va xava ni ku xavisa hi ku tirhisa endlelo ro cincisana. A va cincisana hi nhundzu kumbe hi ku endla ntirho wo karhi lowu ringanaka ni nchumu wa kona. Minkarhi yin’wana endlelo leri a ri karhatanyana. Leswaku lunghiselelo leri ri tirha, lava va xaviselanaka a va fanele va yi rhandza nhundzu leyi va cincisanaka ha yona. Ku engetela kwalaho, vaxavisi a va fanele va rhwala kumbe va khathalela swilo leswi va swi xavisaka, swo tanihi swifuwo kumbe masaka ya mavele.

Eku heteleleni, vanhu lava xavisaka va vone swi fanerile leswaku ku va ni nchumu wo antswa lowu nga ta tirhisiwa loko munhu a lava ku xava kumbe ku xavisa nchumu wo karhi. Kutani ku tirhisiwe mintsompfu ya risima, yo tanihi nsuku, silivhere ni koporo. Eka xifaniso lexi nga laha, u vona n’wamabindzu la tirhisaka mintsompfu ya risima yo tanihi swin’wetsin’wetsi ni nsuku leswaku a xava nhundzu kumbe ku hakelela mintirho yo karhi. Mintsompfu yoleyo a yi kariwa hi vukheta loko yi nga si tirhisiwa. Hi xikombiso, Abrahama u xave nsimu  yo lahla nsati wakwe Sara loyi a a n’wi rhandza swinene, naswona u pime silivhere leyi a yi laveka.—Genesa 23:14-16.

Hi nkarhi lowu Yehovha a nyikeke Vaisrayele Nawu lowu tsariweke, vaxavisi lava nga ni makwanga a va tirhisa swikalo kumbe mintiko leyi nga riki yinene leswaku va kanganyisa vaxavi. Ku nga tshembeki i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha Xikwembu, kutani u byele vaxavisi va Vaisrayele a ku: “Mi fanele mi va ni swikalo leswi kongomeke, mintiko leyi kongomeke.” (Levhitika 19:36; Swivuriso 11:1) Namuntlha i swinene leswaku vanhu lava xavisaka nhundzu va tsundzuka leswaku langutelo ra Yehovha hi makwanga ni ku nga tshembeki a ri si cinca.—Malakiya 3:6; 1 Vakorinto 6:9, 10.

Ndlela Leyi Mali Ya Nsimbi A Yi Eendliwa Ha Yona Eku Sunguleni

Swi nga ha endleka leswaku mali yo sungula yi endliwe eLydia (laha sweswi ku vuriwaka Turkey), kumbe emahlweni ka 700 B.C.E. Endzhaku ka sweswo, ku endliwe mali yo tala ya nsimbi, naswona vanhu emisaveni hinkwayo ni lava ku vulavuriwaka ha vona eBibeleni va sungule ku yi tirhisa.

Xana mali ya nsimbi a yi endliwa njhani? Mutirhi a a humesa ntsompfu lowu a wu n’okiseke ekheleni ra ndzilo (1) kutani a wu chela eka nchumu wun’wana leswaku a endla ti-disk leti vuriwaka ti-flan (2). Kutani a a ta nghenisa ti-flan exikarhi ka ntsompfu lowu kovotliweke swifaniso (3). Endzhaku ka sweswo, a a ba flan hi hamula leswaku a gandlisa xifaniso (4). Leswi swilo leswi a swi endliwa hi ku hatlisa, minkarhi yin’wana xifaniso a xi tshamela etlhelweni. Vatirhi a va ta yi lulamisa mali yoleyo, va yi kala ku tiyisekisa leswaku yi ni ntikelo, naswona minkarhi yin’wana a va ta susa ntsompfu lowu saleleke (5).

Vacincisi Va Mali, Vahakerisi Va Swibalo Ni Vabindzurisi

Hi lembe-xidzana ro sungula C.E., mali ya nsimbi ya le matikweni man’wana yi fike ni le Palestina. Hi xikombiso, vanhu lava a va ya etempeleni eYerusalema a va ta ni mali leyi humaka ematikweni mambe. Kambe lava khathalelaka tempele a va amukela xibalo xa tempele ntsena loko ku tirhisiwa muxaka wo karhi wa mali ya nsimbi. Vacincisi va mali a va va cincela vanhu lava taka ni mali ya le matikweni mambe, kambe a va va hakerisa mali yo tala. Yesu u sole vavanuna volavo va makwanga. Ha yini? Hikuva a va hundzule yindlu ya Yehovha yi va “yindlu ya bindzu” ni “bako ra  swigevenga.”—Yohane 2:13-16; Matewu 21:12, 13.

Nakambe vaaki va le Palestina a va fanele va hakela swibalo swo hambana-hambana. Xin’wana xa swona a ku ri “xibalo xa nhloko,” lexi vakaneti va Yesu va n’wi vutiseke ha xona. (Matewu 22:17) Swin’wana a swi katsa xibalo xa le gondzweni ni xa ku amukela kumbe ku rhumela swilo ematikweni mambe. Vahakerisi va swibalo swa hulumendhe le Palestina a va ri ni vukanganyisi, naswona vanhu a va nga va rhandzi. (Marka 2:16) A va hakerisa vanhu mali yo tala leswaku va ta vuyeriwa. Kambe van’wana va vona, vo tanihi Zakiya, va amukele rungula ra Yesu kutani va tshika mikhuva yoleyo. (Luka 19:1-10) Namuntlha, un’wana ni un’wana loyi a lavaka ku va mulandzeri wa Kreste u fanele a tshembeka eka swilo hinkwaswo, ku katsa ni le timhakeni ta mabindzu.—Vaheveru 13:18.

Vanhu van’wana lava a va tirha hi mali a ku ri vabindzurisi. Ku engetela eka ku cincisela vanhu mali ya le matikweni mambe, a va pfuna vanhu leswaku va hlayisa mali, va va lomba mali ni ku nyika vanhu lava vekiseke mali ya vona ntswalo. Yesu a a vulavula hi vabindzurisi eka xifaniso xa mahlonga lama nyikiweke mali leyi nga ringaniki leswaku ma endla bindzu.—Matewu 25:26, 27.

Langutelo Lerinene Hi Mali

Ematikweni yo tala namuntlha, vanhu va fanele va kuma mali leswaku va ta xava leswi va swi lavaka. Marito lawa Xikwembu xi huhuteleke Hosi Solomoni leswaku a ma tsala eka malembe-xidzana lama hundzeke ma ha tirha ni namuntlha, u te: ‘Mali i xisirhelelo.’ Kambe u tlhele a vula leswaku vutlhari i bya nkoka ku ri ni mali hikuva byi “londzovota vini va byona va hanya.” (Eklesiasta 7:12) Vutlhari byo tano byi kumeka eBibeleni.

Yesu u pfune valandzeri vakwe leswaku va va ni langutelo lerinene hi mali loko a ku: “Hambiloko munhu a ri ni swo tala, vutomi byakwe a byi humi eka swilo leswi a nga na swona.” (Luka 12:15) Ku fana ni vadyondzisiwa va Yesu va lembe-xidzana ro sungula, hi kombisa vutlhari hi ku yi tirhisa kahle mali ni hi ku tshembeka naswona hi papalata ku yi rhandza.—1 Timotiya 6:9, 10.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

 Ntiyiso Malunghana Ni Mali Ya Nsimbi

● Yin’wana ya mali leyitsongo ya nsimbi leyi a yi tirhisiwa hi lembe-xidzana ro sungula ePalestina, a ku ri leyi endliweke hi koporo. Loko mutirhi a tirhe timinete ta 15 a a hola ti-lepta timbirhi. Swi nga ha endlaka leswaku a ku ri ti-lepta timbirhi leti noni yi ti hoxeke ebokisini ra xuma leri a ri ri etempeleni.—Marka 12:42.

● Silivhere ya drakma a ku ri mali ya nsimbi ya le Grikiya leyi mutirhi a yi hola hi siku. (Luka 15:8, 9) Lembe ni lembe Vayuda a va hakela tidrakma timbirhi tanihi xibalo xa tempele.—Matewu 17:24.

● Silivhere ya denari a ku ri mali ya nsimbi ya le Rhoma leyi a yi ri ni xifaniso xa Khezari, a yi tirha tanihi “ndzuvo” lowu Muyuda un’wana ni un’wana a a fanele a wu humesa hi nkarhi wa ku fuma ka Varhoma. (Varhoma 13:7) Muthori a a holela mutirhi denari yin’we loko a tirhe tiawara ta 12.—Matewu 20:2-14.

● Silivhere ya xikele leyi tengisiweke leyi endliweke emutini wa Tiri se a yi tele ePalestina hi nkarhi lowu Yesu a ri laha misaveni. “Swiphemu swa silivhere” swa 30 leswi vaprista lavakulu va hakeleke Yudasi Iskariyota leswaku a xenga Yesu swi nga ha endleka leswaku a ku ri tixikele ta le Tiri.—Matewu 26:14-16.

Mpimo wa mali ya nsimbi