Xana A Wu Swi Tiva?

Xana varhangeri va vukhongeri bya Vayuda va le nkarhini wa Yesu a va va languta njhani vanhu lava tolovelekeke?

▪ Hi lembe-xidzana ro sungula C.E., vanhu va swiyimo swa le henhla ni varhangeri va vukhongeri va le Israyele a va va langutela ehansi vanhu lava nga swisiwana ni lava nga dyondzekangiki. Vafarisi va vule marito lama nge: “Ntshungu lowu wu nga wu tiviki Nawu i vanhu lava rhukaniweke.”—Yohane 7:49.

Tibuku tin’wana ta Bibele ti kombisa leswaku vanhu va swiyimo swa le henhla ni varhangeri va vukhongeri a va va tekela ehansi vanhu lava nga dyondzekangiki lerova va va vitana hi vito ro nyefula leri nge ʽam ha·ʼaʹrets, kumbe “vanhu va tiko.” Eku sunguleni, lexi a ku ri xiga lexi kombisaka ku xixima vaaki hinkwavo va le tikweni ro karhi. Xiga lexi a xi nga tirhi ntsena eka swisiwana kambe a xi tirha ni le ka vanhu va swiyimo swa le henhla.—Genesa 23:7; nhlamuselo ya le hansi; 2 Tihosi 23:35; Ezekiyele 22:29.

Hambiswiritano, enkarhini wa Yesu, xiga lexi a xi tirhiseriwa ku hlekula lava a va tekiwa va ri lava honisaka Nawu wa Muxe kumbe lava a va nga yi landzeli milawu ya varhabi. Mishnah (ku nga nhlengeleto wa tibuku ta vafundhisi leti veke masungulo ya Talmud) a yi lemukisa vanhu leswaku va nga tshami emakaya ya vanhu lava vitaniwaka ʽam ha·ʼaʹrets. Hi ku ya hi The Encyclopedia of Talmudic Sages, Rabi Meir la nga xidyondzi xa lembe-xidzana ra vumbirhi, u te: “Loko munhu a catisa n’wana wakwe wanhwana ni munhu la nga dyondzekangiki ku nga am ha’aretz swi fana ni loko a n’wi boha kutani a n’wi veka emahlweni ka nghala leyi nga ta n’wi hlasela yi nga si n’wi dya.” Talmud yi tshahe rabi un’wana a ri karhi a vula leswaku “vanhu lava nga dyondzekangiki a va nge pfuxiwi eku feni.”

Xana ri vula yini vito leri nge Khezari hilaha ri tirhisiweke hakona eBibeleni?

▪ Vito leri nge Khezari a ku ri vito ra le ndyangwini wa Varhoma ra Gayo Yuliyo Khezari, loyi a totiweke ku va mufumi wa Rhoma hi 46 B.C.E. Vafumi vo hlayanyana lava n’wi landzeleke va le Rhoma va hlawule ku vitaniwa hi vito ra Khezari, ku katsa vanharhu lava ku boxiweke mavito ya vona eBibeleni, ku nga Awugusto, Tiberiyo na Klawudiyo.—Luka 2:1; 3:1; Mintirho 11:28.

Hi 14 C.E., Tiberiyo u ve mufumi naswona u fume hi nkarhi wa vutirheli bya Yesu. Xisweswo hi yena Khezari loyi a fuma loko Yesu a hlamula xivutiso malunghana ni ku hakela swibalo, a ku: “Tlheriselani swilo swa Khezari eka Khezari, kambe swilo swa Xikwembu eka Xikwembu.” (Marka 12:17) Entiyisweni, Yesu a nga vuli swona leswaku swibalo swi fanele swi hakeriwa Tiberiyo ntsena. Ematshan’weni ya sweswo, vito leri nge “Khezari” a ri fanekisela vulawuri bya tiko.

Kwalomu ka 58 C.E. loko a ta va a langutane ni nxungeto wo va a avanyisiwa hi ndlela leyi nga lulamangiki, muapostola Pawulo u endle xikombelo eka Khezari lexi a a ri ni mfanelo yo xi endla tanihi leswi a a ri muaka-tiko wa le Rhoma. (Mintirho 25:8-11) Hi ku endla tano, Pawulo u kombele ku avanyisiwa hi huvo leyi tlakukeke ya mfumo, ku nga ri hi Nero, mufumi wa nkarhi wolowo.

Vito leri nge Khezari ra le ndyangwini wa Varhoma ri sungule ku fambisana swinene ni vuhosi bya Hosi leyi lawulaka endzhaku ka mufumi wo hetelela wa ndyangu wa Khezari, vito rero ri hlayisiwe tanihi xithopo xa vuhosi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Denari ya silivhere leyi nga ni xifaniso xa Tiberiyo