ELIYA u fambe etlhelo ka Nkova wa Yordani. U hete mavhiki a ri karhi a famba, a kongoma en’walungwini a suka eNtshaveni ya Horebe. Leswi eku heteleleni a vuyeke eIsrayele, u vone ku cinca loku nga kona etikweni ra rikwavo. Vuyelo bya dyandza leri tekeke nkarhi wo leha a byi sungula ku hela. Mpfula ya ximun’wana a yi sungule ku na kutani varimi a va humile leswaku va ya rima masimu ya vona. Swi nga ha va swi n’wi chavelerile muprofeta yoloye ku vona tiko ri ri karhi ri vuyela exiyin’weni xa rona, kambe vanhu hi vona lava a a khathala swinene ha vona. Vanhu a va ri emunyameni hi tlhelo ra moya. Vanhu a va ha tolovele vugandzeri bya Bali kutani Eliya a ri ni ntirho wo tala lowu a a fanele a wu endla. *

Loko a ri ekusuhi ni muti wa Avele-mehola, Eliya u vone vanhu lava endleke tsima lerikulu va ri karhi va rima. A ku ri ni tinkuzi ta 24 leti a ti paniwe hi timbirhi-mbirhi naswona a va ri karhi va rima hi swipani swa 12 leswi a swi fole layini, leswi a swi ri karhi swi endla tiforo leti fanaka emisaveni leyi tsakamaka. Wanuna loyi a rima hi xipani xo hetelela a ku ri yena loyi a laviwa hi Eliya. A ku ri Elixa, wanuna loyi Yehovha a n’wi hlawuleke leswaku a va mutlhandlami wa Eliya. Eliya u tshame a ehleketa leswaku a ko va yena ntsena loyi a tshembekeke eka Xikwembu, kutani a swi kanakanisi leswaku a swi langutele hi mahlo-ngati ku hlangana ni wanuna loyi.—1 Tihosi 18:22; 19:14-19.

Xana Eliya u tlhele a titwa a kanakananyana hikwalaho ko va a avela un’wana byin’wana bya vutihlamuleri lebyi a ri na byona, malunghelo yakwe kumbe a vilerisiwa hileswaku siku rin’wana u ta siviwa hi un’wana? A hi tiyiseki hi sweswo, swi nga ha endleka leswaku a swi n’wi vilerisa. Phela a ri “munhu la nga ni mintlhaveko yo fana ni ya hina.” (Yakobo 5:17) Hambiswiritano, rungula ra Bibele ri ri: “Eliya [u pelele] eka yena, a lahlela nguvu yakwe ya ximfumo ehenhla ka yena.” (1 Tihosi 19:19) Nguvu ya ximfumo ya Eliya—leyi kumbexana a yi endliwe hi dzovo ra nyimpfu kumbe ra mbuti—a yi ambariwa tanihi nkhancu naswona a yi fanekisela ntirho wakwe wo hlawuleka lowu a nyikiweke hi Yehovha. Kutani ku va Eliya a lahlele nguvu yoleyo emakatleni ya Elixa, a ku ri xikombiso xa leswaku a a ta va mutlhandlami wakwe. Hi ku swi rhandza, Eliya u amukele xileriso xa Yehovha xo tota Elixa tanihi mutlhandlami wakwe. Eliya u tshembele eka Xikwembu xakwe naswona u xi yingisile.

Elixa loyi a ha ri jaha, a a swi langutele hi mahlo-ngati ku pfuna muprofeta yoloye loyi a dyuhaleke. Elixa a nga ta va mutlhandlami wa Eliya hi nkarhi wolowo. Ematshan’weni ya sweswo, ku ringana kwalomu ka malembe ya tsevu, hi ku titsongahata u tirhe ni muprofeta yoloye loyi a dyuhaleke a tlhela a n’wi pfuna, laha endzhakunyana a tiviweke tanihi loyi a “chela mati emavokweni ya Eliya.” (2 Tihosi 3:11) Hakunene swi n’wi chavelerile Eliya ku va ni mupfuni wo tano loyi a nga ni vuswikoti! Swi le rivaleni leswaku vavanuna volavo va ve vanghana lavakulu. Ku khutazana ka vona ku va pfunile havumbirhi bya vona leswaku va tiyisela ku nga khathariseki vuhomboloki lebyi se a ku ri tshamela-maxelo etikweni ra ka vona. Vubihi bya hosi Akabu byi ye byi nyanya ku biha.

Xana u tshame u langutana ni vuhomboloki? Vo tala va hina hi langutana na byona emisaveni leyi, leyi onhakeke. Ku kuma munghana loyi a rhandzaka Xikwembu  swi nga ku pfuna leswaku u tiyisela. Nakambe u nga dyondza swo tala eka ripfumelo leri Eliya a veke na rona loko a langutane ni vuhomboloki.

Eliya na Elixa va tirhe hi matimba leswaku va dyondzisa vanhu leswaku va va ni vuxaka ni Xikwembu. Entiyisweni va rhangele entirhweni wo letela vaprofeta van’wana. Kambe hi ku famba ka nkarhi, Eliya u kume xiavelo lexintshwa lexi Yehovha a n’wi nyikeke xona lexi nge: “Suka u yima, u rhelela u ya hlangana na Akabu hosi ya Israyele.” (1 Tihosi 21:18) Xana Akabu u endle yini?

Hosi Akabu se a ri mugwinehi loyi a a homboloke swinene ku tlula tihosi hinkwato ta le Israyele ta le nkarhini wolowo. A a tekane na Yezabele, loyi a endleke leswaku vugandzeri bya Bali byi ya emahlweni etikweni rero. (1 Tihosi 16:31-33) Vugandzeri bya Bali a byi katsa mihivahivani ya vuswikoti bya ku veleka, mihivahivani ya vunghwavava hambi ku ri ku endla magandzelo hi vana. Ku engetela kwalaho, Akabu a ha ku xi bakanyela etlhelo xileriso xa Yehovha xo dlaya Beni-hadadi loyi a a ri Hosi yo homboloka ya le Siriya. Entiyisweni Akabu u arile hikwalaho ka leswi a a lava ku tikumela mali. (1 Tihosi, ndzima 20) Kambe, makwanga, ku hlongorisa rifuwo ni madzolonga ya Akabu na Yezabele swi ye swi nyanya.

Akabu a a ri ni yindlu leyikulu ya vuhosi eSamariya! Nakambe a a ri ni yindlu yin’wana ya vuhosi eYizriyele, laha a swi endla tikhilomitara ta kwalomu ka 37 ku ya kona. Ekusuhi ni yindlu leyi ya vumbirhi ya vuhosi a ku ri ni nsimu ya vhinya. Akabu a a navela nsimu yoleyo ya vhinya leyi a yi ri ya wanuna loyi a vuriwaka Naboti. Akabu u vitane Naboti kutani a n’wi nyika mali leswaku a n’wi xavisela nsimu ya vhinya. Kambe Naboti u te: “A hi swinene eka mina, hi ku ya hi langutelo ra Yehovha leswaku ndzi ku nyika ndzhaka ya vatatana.” (1 Tihosi 21:3) Xana Naboti a a ome nhloko? Kumbe a a nga khathali? Vo tala va nga ehleketa tano. Entiyisweni, a a yingisa Nawu wa Yehovha, lowu a wu alela Vaisrayele ku xavisa ndhawu leyi nga ndzhaka ya ndyangu wa vona. (Levhitika 25:23-28) Naboti a a swi teka swi nga ri swinene ku tlula Nawu wa Xikwembu. A a ri wanuna wa ripfumelo ni xivindzi naswona a swi tiva leswaku a veka vutomi byakwe ekhombyeni hi ku va a lwisana na Akabu.

Akabu a nga ri na mhaka ni Nawu wa Yehovha. U ye ekaya “a hlundzukile naswona a ri ni gome” hikwalaho ka leswi a nga swi kumangiki leswi a a swi lava. Ha hlaya: “A etlela esangwini rakwe xikandza xakwe xi langute ehansi, a nga xi dyanga xinkwa.” (1 Tihosi 21:4) Loko Yezabele a vona leswaku nuna wakwe u hlundzukile, u nambe a endla rhengu ro n’wi kumela leswi a a swi lava hi ku va a herisa ndyangu wolowo wo lulama.

Rhengu rero a ri hombolokile hakunene. Hosi ya xisati Yezabele a a swi tiva leswaku Nawu wa Xikwembu a wu lava mhaka leyi humaka eka timbhoni timbirhi leswaku munhu a gweveriwa rifu. (Deteronoma 19:15) Kutani u tsale mapapila hi vito ra Akabu, lama lerisaka vavanuna lava xiximekaka va Yizriyele leswaku va kuma vavanuna vambirhi lava tiyimiseleke ku phyarheka Naboti hi swihehlo swa mavunwa—ku nga xisandzu lexi a xi ta endla leswaku a gweveriwa rifu. Rhengu rakwe ri tirhile. ‘Vavanuna vambirhi lava nga pfuniki nchumu,’ va tiyisekise vumbhoni bya mavunwa lebyi va hehleke Naboti ha byona naswona sweswo swi endle leswaku a khandliwa hi maribye kukondza a fa. A ku  endlekanga sweswo ntsena—vana va Naboti va majaha va dlayiwile na vona! * (1 Tihosi 21:5-14; Levhitika 24:16; 2 Tihosi 9:26) Akabu u pfumelele nsati wakwe ku endla xin’wana ni xin’wana lexi a a xi lava naswona u dlaye vanhu lava nga riki na nandzu.

Ehleketa ndlela leyi Eliya a titweke ha yona loko Yehovha a n’wi hlavutela leswi Akabu na Yezabele va swi endleke. Swi nga heta matimba loko vanhu vo homboloka va vonaka va ri ni matimba ku tlula vanhu lava nga riki na nandzu. (Pisalema 73:3-5, 12, 13) Namuntlha, hi tala ku vona vuhomboloki lebyikulu byi ri karhi byi endliwa—minkarhi yin’wana hambi ku ri hi vavanuna va matimba lava vulaka leswaku i vayimeri va Xikwembu. Kambe rungula leri ri nga hi chavelela. Bibele yi hi tsundzuxa leswaku a xi kona lexi fihlekeke ematihlweni ya Yehovha. U vona hinkwaswo. (Vaheveru 4:13) Xana u endla yini hi vuhomboloki lebyi a byi vonaka?

Yehovha u rhumele Eliya eka Akabu. U te: “U le nsin’wini ya vhinya ya Naboti.” (1 Tihosi 21:18) Loko Yezabele a byela Akabu leswaku nsimu ya vhinya se a yi ri ya yena, Akabu u nambe a rhelela a ya tiphina ensin’wini yakwe leyintshwa. A a nga swi ehleketi leswaku Yehovha u n’wi langutile. Ehleketa leswi nghohe yakwe a yi langutekisa xiswona loko a ri karhi a famba-famba ensin’wini yoleyo ya vhinya, a ri karhi a anakanya hileswi a ta swi endla entangeni wolowo wo saseka. Kambe hi xitshuketa, ku humelele Eliya! Hiloko ntsako lowu Akabu a a ri na wona wu hela, a tala hi vukarhi ni rivengo, hiloko a ku: ‘Kutani u ndzi kumile, Wena nala wanga!’—1 Tihosi 21:20.

Marito ya Akabu ma kombisa mixaka yimbirhi ya vuphukuphuku. Xo sungula, ku va a byele Eliya a ku, ‘Kutani u ndzi kumile,’ swi kombise leswaku Akabu a a nga ehleketi hi Yehovha. Yehovha ana se a a n’wi “kumile.” U vone ndlela leyi Akabu a yi tirhiseke ha yona nyiko ya ntshunxeko wa ku tihlawulela kutani a tiphina hi vuyelo bya rhengu ro homboloka ra Yezabele. Xikwembu xi vone leswaku Akabu se a ri teka ri ri ra nkoka swinene rifuwo lerova a tshika ku va ni tintswalo, vululami ni ntwela-vusiwana. Xa vumbirhi, hi ku va a byela Eliya a ku, ‘Wena nala wanga!’ Akabu u kombise rivengo leri a a ri na rona eka wanuna yoloye loyi a a ri munghana wa Yehovha Xikwembu loyi a ta va a pfune Akabu ku tshika ndlela yakwe leyi nga ni khombo.

Hi nga dyondza tidyondzo ta nkoka eka vuphukuphuku bya Akabu. Hi fanele hi tsundzuka leswaku Yehovha Xikwembu u vona hinkwaswo. Tanihi Tatana loyi a nga ni rirhandzu, wa swi tiva loko hi hambuka endleleni leyinene naswona u langutele ku hi vona hi hundzuka. Leswaku a hi pfuna, hakanyingi u tirhisa vanghana vakwe—vanhu vo tshembeka lava ku fana na Eliya va  hundziselaka marito ya Xikwembu eka vanhu-kulobye. Hakunene swi ta va swi hoxile ku languta vanghana va Xikwembu tanihi valala va hina!—Pisalema 141:5.

Hi tihlo ra mianakanyo vona Eliya a ri karhi a hlamula Akabu a ku: “Ndzi ku kumile.” A a swi tiva leswaku Akabu a a ri munhu wa muxaka muni—a a ri khamba, mudlayi tlhelo muxandzuki emahlweni ka Yehovha Xikwembu. Wa nga vona xivindzi lexi a veke na xona xo lwisana ni wanuna yoloye wo homboloka! Eliya u ye emahlweni a tivisa Akabu xigwevo lexi Xikwembu xi n’wi gweveke xona. Yehovha u swi xiyile leswi a swi endleka—ndyangu wa Akabu hi wona lowu a wu endla leswaku vuhomboloki byi nyanya ni ku kucetela vanhu. Kutani Eliya u byele Akabu leswaku Xikwembu xi ta wu “herisa hi ku helela” ntlhandlamano wolowo wa vafumi. Yezabele na yena a a ta dlayiwa.—1 Tihosi 21:20-26.

Eliya a a nga swi ehleketi leswaku vanhu va nga tshika vuhomboloki ni ku tikhoma ka vona ko biha. Swi tano ninamuntlha. Rungula leri ra Bibele a ri hi tsundzuxi ntsena leswaku Yehovha Xikwembu u vona leswi endlekaka kambe ni leswaku u ta tisa vuavanyisi hi nkarhi wakwe lowu vekiweke. Rito Rakwe ri hi tiyisekisa leswaku ra ta siku leri ha rona a nga ta byi herisela makumu vuhomboloki hinkwabyo! (Pisalema 37:10, 11) Kambe u nga ha tivutisa leswi: ‘Xana vuavanyisi bya Xikwembu byi katsa nxupulo ntsena? Nakambe xana byi katsa ni tintswalo ta xona?’

Kumbexana Eliya yi n’wi hlamarisile ndlela leyi Akabu a anguleke ha yona eka vuavanyisi bya Xikwembu. Rungula ri hlayekisa xileswi: “Hi ku hatlisa loko Akabu a twa marito lawa, a handzula tinguvu takwe hi le xikarhi, a kapeka nguvu yakwe yo khwaxa ehenhla ka nyama yakwe; a hambeta a titsona swakudya naswona a tshama a etlele engubyeni yo khwaxa, a famba hi mbilu leyi tshovekeke.” (1 Tihosi 21:27) Xana Akabu a a hundzukile eka tindlela takwe?

A hi swi tivi loko a endle ku cinca kun’wana lokunene eka mahanyelo yakwe. Akabu a a titsongahata, ku nga nchumu lowu hakunene munhu loyi a tikukumuxaka swi nga n’wi tikelaka ku wu endla. Kambe xana a ku ri ku hundzuka ka xiviri? Ku hambana na sweswo, xiya xikombiso xa hosi leyi veke kona endzhakunyana leyi vuhomboloki bya yona a byi tlula ni bya Akabu, ku nga Manase. Loko Yehovha a xupule Manase, u titsongahatile a kombela mpfuno eka Yehovha. U tlhele a endla leswi engetelekeke. U cince vutomi byakwe a herisa swifaniso swa hava leswi a swi endlile, a endla matshalatshala yo tirhela Yehovha hambi ku ri ku khutaza vanhu vakwe ku endla hilaha ku fanaka. (2 Tikronika 33:1-17) Xana Akabu u endle leswi fanaka? Doo!

Xana Yehovha u swi xiyile leswaku Akabu a nga hundzuki swi huma embilwini? Yehovha u byele Eliya a ku: “Xana u yi vonile ndlela leyi Akabu a titsongahateke ha yona eka mina? Hikwalaho ka leswi a titsongahateke eka mina, a ndzi nge ri tisi khombo emasikwini yakwe. Ndzi ta tisa khombo ehenhla ka yindlu yakwe emasikwini ya n’wana wakwe.” (1 Tihosi 21:29) Xana Yehovha u n’wi rivalerile Akabu? Nikatsongo, Xikwembu a xi ta va xi n’wi kombe tintswalo ntsena loko a lo hundzuka hi mbilu hinkwayo. (Ezekiyele 33:14-16) Tanihi leswi Akabu a tisoleke katsongo, hilaha ku fanaka Yehovha na yena u n’wi kombe tintswalo katsongo. Akabu a a ta va a endle leswaku ndyangu wakwe hinkwawo wu pona.

Hambiswiritano, vuavanyisi bya Yehovha hi Akabu a byi nga cincanga. Endzhakunyana Yehovha u kanerisane ni tintsumi takwe malunghana ni ndlela leyinene yo humba Akabu mano leswaku a katseka enyimpini leyi a yi ta endla leswaku a fa. Endzhakunyana, vuavanyisi bya Yehovha hi Akabu byi hetisekile. Hikwalaho ko vavisiwa enyimpini, Akabu u hele ngati emirini kutani a fela ekalichini yakwe. Rungula ri ya emahlweni ri boxa vuxokoxoko lebyi, lebyi nga tsakisiki: Loko kalichi ya le vuhosini yi khukhuriwile, timbyana tin’wana ti nantswele ngati ya hosi. Marito ya Yehovha lawa Eliya a ma byeleke Akabu ma hetisekile: “Laha timbyana ti nantsweleke ngati ya Naboti kona, timbyana ti ta nantswela ngati ya wena.”—1 Tihosi 21:19; 22:19-22, 34-38.

Eka Eliya, Elixa ni vanhu van’wana hinkwavo vo tshembeka va Xikwembu, ku fa ka Akabu ku nyikele xitsundzuxo lexi tiyisekisaka xa leswaku Yehovha a nga xi rivalanga xivindzi ni ripfumelo ra Naboti. Xikwembu lexi nga ni vululami a xi nge pfuki xi tsandzeke ku xupula lavo homboloka, ku nga khathariseki leswaku hi ku hatlisa kumbe endzhakunyana; kumbe xi tsandzeka ku kombisa tintswalo eka vuavanyisi bya xona loko ku ri ni xivangelo xo endla tano. (Tinhlayo 14:18) Hakunene leyi a ku ri dyondzo ya nkoka eka Eliya, loyi a tiyiseleke ku ringana makume ya malembe ehansi ka vulawuri bya hosi yoleyo yo homboloka! Xana u tshame u khomiwa hi ndlela yo biha? Xana u swi langutele hi mahlo-ngati ku vona loko Xikwembu xi lulamisa swilo? U endla kahle loko u tekelela ripfumelo ra Eliya. Yena swin’we na Elixa munghana wakwe wo tshembeka va hambete va huwelela marungula ya Xikwembu, va tiyisela loko va langutane ni vuhomboloki!