Eka malembe lama hundzeke ya 100, majaha lama endlaka timiliyoni ma siye makaya ya wona lama sirhelelekeke kutani ma ya enyimpini. Ma endle tano hikwalaho ko rhandza tiko ra rikwavo ku nga moya lowu a wu hangalakile emisaveni hinkwayo. Hi 1914, jaha rin’wana ra le Amerika leri tinyiketeleke evusocheni ri tsale leswi: “Ndzi tsake ngopfu naswona ndzi ma langutele hi mahlo-ngati masiku yo tsakisa lama nga ta landzela.”

Kambe, swi nga si ya kwihi, ntsako wa wona wu hundzeke ku getsela ka meno. Ku hava ni un’we loyi a swi voneke ka ha ri emahlweni leswaku masocha wolawo yo tala a ma ta heta malembe ma ri enyimpini eBelgium ni le Furwa. Hi nkarhi wolowo, vanhu va yi vitane “Nyimpi Leyikulu.” Namuntlha yi vitaniwa nyimpi yo sungula ya misava.

Eka nyimpi yo sungula ya misava ku fe vanhu vo tala naswona va tele lava vavisekeke. Van’wana va ringanyeta leswaku yi dlaye vanhu va kwalomu ka 10 wa timiliyoni kasi va 20 wa timiliyoni va vavisekile swinene. Nakambe yi vangiwe hikwalaho ka swihoxo leswikulu leswi endliweke swa vuphukuphuku. Varhangeri va le Yuropa va tsandzekile ku herisa swiphiqo leswi a swi ri kona eka matiko yo hambana-hambana leswaku swi nga vangi mpfilumpfilu emisaveni hinkwayo. Kambe mhaka hileswaku “Nyimpi Leyikulu” yi onhe misava hilaha ku heleleke. Yi cince misava hi tindlela leti endlaka leswaku swi hi khumba na hina namuntlha.

Nyimpi yo sungula ya misava yi vangiwe hikwalaho ka swiboho leswi hoxeke. Buku leyi nge The Fall of the Dynasties—The Collapse of the Old Order 1905-1922 yi hlamusela leswaku varhangeri va le Yuropa “va endle swiboho swa vuphukuphuku leswi nga endla leswaku ku pfuka nyimpi leyikulu emisaveni hinkwayo hi ximumu xa 1914.”

Ku nga si hela mavhiki ma nga ri mangani, ku dlayiwa ka ndhuna-nkulu ya le Austria ku endle leswaku mimfumo hinkwayo ya matimba ya le Yuropa yi hoxa xandla enyimpini leyi a yi nga lavi ku katseka eka yona. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani nyimpi yoleyo yi sungurile, holobye-nkulu wa le Jarimani u vutisiwe leswi: “Xana swi te njhani leswaku hinkwaswo leswi swi endleka?” U hlamule a ri ni gome a ku: “Loko un’wana a lo swi tiva a swi ta va swi siveriwile.”

Varhangeri lava endleke swiboho leswi vangeke nyimpi a va nga byi tivi vuyelo lebyi a byi ta va kona. Kambe masocha lawa a ma ri enyimpini ma hatle ma xiya xivangelo xa nyimpi. Ma swi xiyile leswaku varhangeri va tipolitiki va tsandzekile ku endla leswi a ma swi languterile eka vona, vafundhisi va wona va ma kanganyisile naswona tindhuna-nkulu ta wona ti ma xengile. Njhani?

Varhangeri va tipolitiki va tshembise leswaku nyimpi a yi ta endla leswaku ku va ni misava leyintshwa yo antswa. Ndhuna-nkulu ya le Jarimani yi te: “Hi lwa hi matimba leswaku ku va ni ku rhula, loku a ku ri kona enkarhini lowu nga hundza loku hi lavaka leswaku ku va kona ni le nkarhini lowu taka.” Presidente wa le Amerika Woodrow Wilson u pfune ku tsala marito lama tivekaka lama tiyisaka nhlana ya leswaku nyimpi a yi ta endla leswaku “misava yi sirheleleka eka xidemokrati.” Kutani le Britain, vanhu a va ehleketa leswaku “nyimpi yoleyo a yi ta herisa tinyimpi leti a ti ri kona.” Kambe hinkwavo ka vona a va hoxisile.

Vafundhisi va seketele nyimpi yoleyo hi ku hiseka. Buku leyi nge The Columbia History of the World yi ri: “Vafundhisi va khutaze vanhu ku ya enyimpini ematshan’weni yo va dyondzisa Bibele. Nyimpi yi endle leswaku rivengo ri hangalaka.” Vafundhisi va hlohlotele rivengo ematshan’weni yo ri herisa. Buku leyi nge A History of Christianity yi vula leswaku “vafundhisi va rhangise rirhandzu leri a va ri na rona hi tiko ra vona lerova va tsandzeka ku tiyimisela ku rhangisa ripfumelo ra vona ra Vukreste. Vafundhisi a va nga ri na matimba naswona a va nga swi tsakeli ku khutaza vanhu ku endla leswi nga swinene. Va khutaze vanhu ku dlayana hi ku tirhisa vito ra Xikwembu.”

Tindhuna-nkulu ta masocha ti tshembise leswaku masocha a ma ta hlula hi ku olova naswona hi xihatla, kambe a swi vanga tano. Swi nga si ya kwihi, mavuthu lama kanetaka ma sungule ku lwisana ni masocha wolawo. Endzhaku ka sweswo, masocha ya timiliyoni ma langutane ni leswi n’wamatimu un’wana a swi hlamuseleke tanihi “tihanyi letikulu leti a ma fanele ma ti tiyisela enyameni ni le moyeni.” Ku nga khathariseki leswi masocha a ma dlayeteriwa, tindhuna-nkulu ta masocha ti hambete ti rhumela masocha ya tona leswaku ma ya laha yi hisaka kona. Hi yona mhaka swi nga hlamarisiki leswi ku veke ni vaxandzuki vo tala.

Xana nyimpi yo sungula ya misava yi va khumbe njhani vanhu? Buku yin’wana ya matimu yi tshahe khale ka socha rin’wana leri nga te: “Nyimpi . . . yi onhe miehleketo ni mahanyelo ya vanhu.” Hikwalaho ka nyimpi yoleyo, mimfumo hinkwayo yi nyamalarile. Mpfilumpfilu wolowo lowukulu wu tikombise wu ri masungulo ya ku dlayiwa ka vanhu vo tala loku nga si tshamaka ku endleka. Ku sungule ku va ni switereka swa le mintirhweni etindhawini leti tolovelekeke.

Ha yini nyimpi yoleyo yi cince misava? Xana hakunene yi vangiwe hikwalaho ka swihoxo leswikulu? Xana tinhlamulo ta kona ti paluxa swin’wana malunghana ni vumundzuku bya hina?