Emindyangwini yin’wana vana va pfuneta hi mitirho ya le kaya naswona va yi endla handle ko gungula. Emindyangwini yin’wana vatswari va tekela vana va vona ehansi naswona sweswo swi endla leswaku va nga tirhi nchumu ekaya naswona vana va tsaka loko va nga tirhi nchumu.

Valavisisi va kume leswaku sweswo swi tala ku endleka ematikweni ya le Vupeladyambu, laha vana va lavaka ku tirheriwa ematshan’weni yo tirha hi ku swi rhandza. Mutswari loyi a vuriwaka Steven, u ri: “Namuntlha vatswari va tshika vana va heta nkarhi wo tala va tlanga mintlango ya tivhidiyo, va tirhisa internet ni ku hlalela thelevhixini, ku ri ni ku va va pfuneta hi mitirho ya le kaya.”

U anakanya yini? Mitirho ya le kaya a hi ya nkoka hileswi yi endlaka kaya ri tshama ri basile ntsena kambe yi tlhela yi pfuna n’wana a va ni vutihlamuleri.

Vatswari van’wana va kanakana ku nyika vana va vona mitirho ya le kaya ngopfungopfu loko va taleriwe hi mitirho ya xikolo ya le kaya ni mintlango. Hambiswiritano, xiya vuyelo lebyinene lebyi vaka kona loko n’wana a endla mitirho ya le kaya.

Mitirho ya le kaya yi endla n’wana a va ni vutihlamuleri. Hakanyingi vana lava endlaka mitirho ya le kaya hi vona va pasaka swinene exikolweni. Loko n’wana a pfuneta ku endla mitirho ya le kaya swi endla a titshemba, a va ni mahanyelo lamanene ni ku n’wi pfuna leswaku a tiyimisela evuton’wini.

Mitirho ya le kaya yi endla vana va lava ku pfuna van’wana. Van’wana va kume leswaku vana lava talaka ku endla mitirho ya le kaya hi vona lava hakanyingi loko va kurile va tirhaka mitirho leyi pfunaka vanhu. Mitirho ya le kaya yi endla va tsakela ku pfuna van’wana ku ri ni ku va ku pfuneka vona ntsena. Steven, loyi a boxiweke eku sunguleni u tlhela a ku: “Loko vana va nga nyikiwi mitirho ekaya, va dyondza leswaku va fanele ku tirheriwa naswona va ta kula va ri ni langutelo rero leri hoxeke hi ntirho ni vutihlamuleri.”

Mitirho ya le kaya yi endla leswaku ku va ni vun’we endyangwini. Ku va vana va pfuneta eka mitirho ya le kaya a swi endli va titwa va ri va nkoka ntsena endyangwini kambe swi tlhela swi endla va titwa va ri ni vutihlamuleri. Timhaka ti onhaka loko vatswari va khutaza vana ku rhangisa ngopfu mintlangu ya le xikolweni ku ri ni ku endla ya le kaya. Tivutise, ‘Xana n’wana wa mina u vuyeriwa hi yini loko a heta nkarhi wo tala a tlanga bolo kambe a nga tshami ekaya?’

N’wi dyondzise a ha ri ntsongo. Van’wana va vula leswaku vatswari va fanele va sungula ku nyika vana mitirho ya le kaya loko va ri ni malembe manharhu. Kasi van’wana va vula leswaku loko va ri ni malembe mambirhi kumbe ya le hansi ka wona. Vana lavatsongo va rhandza ku tirha ni vatswari va vona ni ku va tekelela.—Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: Swivuriso 22:6.

N’wi nyike mitirho leyi n’wi ringaneke. Hi xikombiso, n’wana loyi a nga ni malembe manharhu a nga rhwalela tithoyi, a sula loko a halate swilo kumbe a hoxa mpahla ya thyaka endhawini ya yona. Vana lavakulu va nga basisa yindlu, va hlantswa movha ni ku sweka. U nga byi tekeli ehansi vuswikoti bya n’wana wa wena. Yi nga ha ku hlamarisa ndlela leyi a swi tsakelaka ha yona ku tirha.

Rhangisa mitirho ya le kaya. Sweswo swi nga ha tika loko n’wana wa wena a taleriwa hi mitirho ya xikolo siku ni siku. Buku leyi nge The Price of Privilege, yi vula leswaku ku tshikisa n’wana ku endla mitirho ya le kaya hileswi vatswari va lavaka a pasela ehenhla “swi komba ku tsandzeka ku rhangisa swilo hi ku ya hi nkoka wa swona.” Hilaha swi hlamuseriweke hakona, ku va vana va endla mitirho ya le kaya swi va pfuna leswaku va tlhariha exikolweni. Ku tiva ku endla mitirho ya le kaya swi ta va pfuna loko va kurile naswona va ri ni mindyangu ya vona.—Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: Vafilipiya 1:10.

Xikongomelo i ku tiva ntirho ku nga ri ku karhateka hi vuyelo bya sweswi. N’wana a nga ha teka nkarhi wo leha ku endla ntirho wo karhi. U nga tlhela u xiya leswaku a nga wu endli kahle. Loko swi ri tano, u nga n’wi tshikisi ivi u endla hi wexe. Xikongomelo xa wena a hi ku lava leswaku n’wana wa wena a endla ntirho ku fana ni munhu lonkulu kambe i ku n’wi pfuna leswaku a dyondza mitirho ni ku tiva ndlela leyi swi tsakisaka ha yona ku tiendlela yona.—Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: Eklesiasta 3:22.

U nga n’wi hakeli. Van’wana va vula leswaku ku hakela n’wana loko a tirhile swi n’wi dyondzisa ku va ni vutihlamuleri. Van’wana va ri swi endla vana va tirhela lexi va nga ta nyikiwa xona, ku nga ri ku pfuneta. Nakambe ku vuriwa leswaku n’wana a nga ha ala ku rhumiwa loko a ri ni mali, leswi kombisaka leswaku a nga wu voni nkoka wo endla mitirho ya le kaya. U nga dyondza yini emhakeni leyi? A wu fanelanga u hakela n’wana loko a tirhile.