Leswi Van’wasayense Va Nga Swi Tiviki

TLANGA

Swi vonaka onge van’wasayense va kambisise nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga kona laha misaveni ni le matilweni. Kambe ku ni swivutiso swo tala swa nkoka leswi va tsandzekaka ku swi hlamula.

Xana sayense ya yi hlamusela ndlela leyi misava, matilo ni swilo leswi hanyaka swi veke kona hayona? Nhlamulo i doo! Van’wana va vula leswaku vativi va sayense lava kambisisaka misava ni matilo va nga yi hlamusela ndlela leyi swi veke kona hayona. Hambiswiritano, Marcelo Gleiser, profesa wa ntivotinyeleti eDartmouth College, loyi a nga pfumeliki leswaku Xikwembu xi kona, u ri: “A hi si yi hlamusela ndlela leyi matilo ni misava swi veke kona hayona.”

Nakambe nhlokomhaka leyi nga eka magazini wa Science News yi ri: “Swi nga ha va swi nga koteki ku tiva ndlela leyi swilo leswi hanyaka swi veke kona hayona eka pulanete ya Misava: Maribye yo tala ni masalela leswi a swi ta kombisa leswi humeleleke eka masiku yo sungula ya pulanete ya Misava, swi nyamalale khale.” Marito wolawo ma kombisa leswaku sayense a yi se xi hlamula xivutiso lexi nge: “Matilo, misava ni swilo leswi hanyaka swi ve kona njhani?”

Kambe u nga ha tivutisa leswi: ‘Loko swilo leswi hanyaka emisaveni swi lo tumbuluxiwa, i mani la swi tumbuluxeke?’ Kumbexana u tivutise ni leswi landzelaka: ‘Loko ku ri ni Muvumbi loyi a nga ni rirhandzu ni vutlhari, hikwalahokayini a pfumelela leswaku ku va ni ku xaniseka? Hikwalahokayini a pfumelela leswaku ku va ni vukhongeri byo tala lebyi dyondzisaka tidyondzo to hambanahambana? Hikwalahokayini a pfumelela vagandzeri vakwe va endla swilo swo tala swo biha?’

Sayense a yi nge swi koti ku hlamula swivutiso sweswo. Kambe sweswo a swi vuli swona leswaku a wu nge ti kumi tinhlamulo leti u ti lavaka. Entiyisweni, vanhu vo tala va kume tinhlamulo leti a va ti lava eBibeleni.

Leswaku u vona leswi endleke vativi van’wana va sayense lava dyondzeke Bibele va vula leswaku va pfumela eka Muvumbi, nghena eka jw.org/ts. Secha laha yi nge, “mavonelo yo hambanahambana ya ndlela leyi vutomi byi sunguleke ha yona.”

Va khorwise hi sayense ni Bibele

Georgiy N. Koidan, mukambisisi wa tikhemikhali

“Hakanyingi ntirho wa mina wu katsa ‘ku hlanganisa’ tikhemikhali to hambanahambana leswaku ndzi endla timolekhuli. Swi fana ni ku tlanga chess: u fanele u kunguhata kahle ka ha ri emahlweni magoza lawa u nga ta ma teka. Loko wo rivala ku teka goza rin’we, molekhuli a yi nge humi. Hambileswi ntirho wa mina wu rharhanganeke, wa olova loko wu ringanisiwa ni magidi ya leswi tikhemikhali ti swi endlaka leswi humelelaka endzeni ka tisele leti hanyaka leswaku ti humesa tikhemikhali ta timolekhuli leti rharhanganeke. Sweswo swi endle ndzi tshemba leswaku ku fanele ku ri ni Mutivi Lonkulu wa Tikhemikhali, ku nga Muvumbi.

“Loko ndzi dyondza Bibele, ndzi swi xiyile leswaku a yi fani ni tibuku tin’wana. Bibele yi tsariwe kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke kambe xitsundzuxo xa yona ndzi vona xa ha tirha ninamuntlha. Ya pfuna swinene loko swi ta emhakeni yo lulamisa timholovo endyangwini, entirhweni ni le ka vaakelani va hina. Ndzi gimete hileswaku xitsundzuxo xo tano xo tshembeka xi fanele xi huma eka munhu la tlhariheke ku tlula vanhu.”

Yan-Der Hsuuw, loyi a nga embryologist

“Loko embryo yi ri karhi yi kula, tisele hinkwato ti fanele ti tirhisana leswaku ti hundzula tisele tin’wana ti va misiha, marhambu, ngati ni tisele tin’wana ivi eku heteleleni ku vumbeka n’wana. Ni sweswi a hi si yi twisisa kahle ndlela leyi tisele ti vaka embryo hayona. Ndlela leyi vutomi byi nga hayona, byi kombisa leswaku ku ni Muvumbi wo tlhariha.”

“Ndlela leyi embryo yi kulaka hayona embelekweni, hilaha yi hlamuseriweke hakona eBibeleni eka Pisalema 139:15, 16, yi yelana swinene ni leswi vativi va sayense va ha ku swi kumaka eka makume ya malembe lama hundzeke. Swi le rivaleni leswaku nhlamuselo yoleyo leyi nga ntiyiso leyi tsariweke khale swinene, mutsari u paluxeriwe yona hi Muvumbi.”