Siku ni siku miri wa wena wu lwisana ni switsongwatsongwana leswi nga ni khombo. Tibaktheriya ni switsongwatsongwana swi nga ku vangela mavabyi lama nga ni khombo swinene. * Swi nga ha endleka u nga swi xiyi sweswo hikwalaho ka leswi masocha ya wena ya miri ma dlayaka switsongwatsongwana swo tala swi nga si sungula ku ku vabyisa. Kambe minkarhi yin’wana switsongwatsongwana leswi swi hlula masocha ya miri ivi swi ku vangela mavabyi. Loko swi ri tano, swi nga ha lava leswaku u tirhisa vutshunguri byo karhi leswaku miri wa wena wu ta kota ku lwisana na swona.

Ku ringana malembe ya magidi vanhu a va nga tivi swo tala hi makhombo lama vangiwaka hi switsongwatsongwana ni tibaktheriya. Hambiswiritano, hi va 1800, vativi va sayense va kume leswaku switsongwatsongwana ni tibaktheriya hi swona swi vangaka mavabyi yo tala naswona va hetelele va kume tindlela leti nga pfunaka leswaku hi tisirhelela eka mavabyi. Sweswo swi endle leswaku madokodela ma kuma tindlela to herisa kumbe ku hunguta ni ku papalata mavabyi lama tlulelaka, yo tanihi mpondzo ni vuvabyi byo khwanyana swirho. Hambiswiritano, sweswinyana mavabyi man’wana yo tanihi yellow fever ni malariya ma tlhele ma vuya. Hikokwalaho ka yini ma vuyile? Xiya swivangelo leswi landzelaka:

• Lembe ni lembe, vanhu va timiliyoni va vhakela ematikweni man’wana, sweswo hakanyingi swi endla leswaku va hangalasa switsongwatsongwana ni tibaktheriya leti vangaka mavabyi. Buku leyi nge Clinical Infectious Diseases yi vula leswaku vanhu lava endzelaka ematikweni man’wana va nga hangalasa “mavabyi lama nga ni khombo naswona ma tlulelaka.”

• Maphilisi ni mirhi yin’wana a swa ha swi koti ku tshungula mavabyi man’wana. Nhlangano wa Rihanyo wa Misava Hinkwayo wu vule leswaku: “Misava yi langutane ni khombo ro hlaseriwa hi mavabyi lawa khale a swi koteka ku ma tshungula.”

• Ku vangiwa ka hasahasa etikweni ni vusweti hakanyingi swi endla leswaku matshalatshala ya mfumo yo sivela ku hangalaka ka mavabyi ma nga humeleli.

• Vanhu vo tala va pfumala vutivi bya ndlela leyi va nga papalataka vuvabyi ha yona.

Ku nga khathariseki swiyimo leswi, swi tele leswi u nga swi endlaka leswaku u tisirhelela wena ni ndyangu wa wena. Xihloko lexi landzelaka xi vulavula hi swilo leswi u nga swi endlaka leswaku u tisirhelela eka mavabyi lawa tlulelaka hambiloko u tshama ematikweni lawa ha hluvukaka.