Yesu u te: “Tiko ri ta pfukela tiko rin’wana, ni mfumo wu ta pfukela mfumo wun’wana; ku ta va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava, naswona ku ta va ni mintungu ni ku kayivela ka swakudya.” (Luka 21:10, 11) Swiendlakalo leswi, leswi humelelaka hi nkarhi wun’we a swi ta kombisa leswaku “mfumo wa Xikwembu wu kusuhi.” Xana swiendlakalo sweswo swi humelerile hi nkarhi wun’we emisaveni hinkwayo? Xiya vumbhoni lebyi.

1. TINYIMPI

Hi 1914, ku ve ni nyimpi leyi a yi nga si tshama yi va kona ematin’wini ya vanhu! Hakanyingi van’wamatimu va vula leswaku lembe ra 1914 i nkarhi lowu swilo swi cinceke ha wona ematin’wini hikuva i lembe leri ku sunguleke nyimpi yo sungula leyikulu ya misava. Eka nyimpi yoleyo a ku ri ro sungula ku tirhisiwa matlhari lama nga ni khombo swinene yo tanihi tigandaganda ta nyimpi, tibomo leti lahleriwaka ku suka eka swihahampfhuka, timachini gani, gasi leyi nga ni chefu ni matlhari man’wana lama dlayaka leswaku ku hlaseriwa vanhu vo tala swinene. Yi landzeriwe hi nyimpi ya vumbirhi ya misava, laha eka yona ku tirhisiweke matlhari ya atomo. Ku sukela hi 1914 ku ve ni tinyimpi to tala etindhawini to hambanahambana ematikweni yo tala, naswona ti dlaye timiliyoni ta vanhu.

2. KU TSEKATSEKA KA MISAVA

Britannica Academic yi vula leswaku lembe ni lembe ku ni ku tsekatseka ka misava ka kwalomu ka 100 loku nga kukulu swinene loku vangaka “ku onhaka lokukulu.” Vakamberi va Misava va le United States va vika leswaku “hi ku ya hi tirhekhodo ta nkarhi wo leha (ku sukela kwalomu ka 1900) hi langutele kwalomu ka ku tsekatseka ka misava lokukulu ka 16 hi lembe ro karhi.” Hambileswi van’wana va nga ha ehleketaka leswaku ku ni ku tsekatseka ko tala ka misava sweswi hikwalaho ka leswi ku tsekatseka ka misava ku voniwaka hi ku olova hi michini ya manguva lawa. Kambe, ntiyiso hi leswaku ku tsekatseka lokukulu emisaveni hinkwayo ku endla leswaku vanhu vo tala va xaniseka va tlhela va fa ku tlula khale.

 3. KU KAYIVELA KA SWAKUDYA

Hakanyingi ku kayivela ka swakudya emisaveni hinkwayo ku vangiwa hi nyimpi, vukanganyisi, swiphiqo leswikulu swa ikhonomi, ku va vanhu va nga swi koti kahle ku rima kumbe ku tsandzeka ku lunghekela maxelo yo biha. “Xiviko xa Lembe ra 2018” xa Vandla ra Swakudya swa Misava xi ri: “Emisaveni hinkwayo, vanhu va 821 wa timiliyoni a va na swakudya leswi ringaneke naswona vanhu va 124 wa timiliyoni va sika hi ndlala.” Vana va kwalomu ka 3,1 wa timiliyoni va fa lembe na lembe hikwalaho ko sika hi ndlala. Hi 2011 emisaveni hinkwayo ku fe vana va kwalomu ka 45 wa tiphesente hikwalaho ko sika hi ndlala.

4. MAVABYI NI MINTUNGU

Nkandziyiso wa Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo wu ri: “Hi va-2000 ku ve ni mintungu leyikulu. Mavabyi ya khale yo tanihi kholera, ntungu ni lebyi vuriwaka yellow fever, ma tlhele ma vuya naswona ku tumbuluke ni lamantshwa, SARS [ku nga vuvabyi lebyi endlaka swi tika ku hefemula], ntungu wa mukhuhlwana lowu dlayaka, MERS [vuvabyi lebyi hlaselaka mahahu bya le Middle East], Ebola ni Zika [vuvabyi lebyi yelanaka ni malariya lebyi vangiwaka hi nsuna leyi talaka ku luma ninhlikanhi].” Kasi ntungu wa COVID-19 wa ha ku va kona sweswinyana. Hambileswi vativi va sayense ni madokodela va dyondzeke swo tala mayelana ni mavabyi, a va swi koti ku tshungula mavabyi hinkwawo.

5. NTIRHO WO CHUMAYELA EMISAVENI HINKWAYO

Yesu u vulavule hi xiphemu xin’wana xa xikombiso xexo loko a profeta a ku: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Hambileswi misava yi nga ni swiphiqo leswikulu namuntlha, vanhu vo tlula timiliyoni ta nhungu lava humaka eka matiko hinkwawo va twarisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka vanhu ematikweni ya 240 va tirhisa tindzimi to tlula 1 000. Leswi a swi si tshama swi humelela ematin’wini ya vanhu.

Swiendlakalo leswi vumbaka xikombiso lexi Yesu a vulavuleke ha xona swa humelela namuntlha. Hikwalaho ka yini hi fanele hi yi tekela enhlokweni mhaka yoleyo? Hikuva Yesu u te: “Loko mi vona swilo leswi swi humelela, tivani leswaku mfumo wa Xikwembu wu kusuhi.”—Luka 21:31.

Xikombiso lexi Yesu a hi nyikeke xona swin’we ni tinhlayo leti nga eBibeleni, swi hi pfuna ku vona leswaku Mfumo wa Xikwembu wu simekiwe etilweni hi lembe ra 1914. a Hi nkarhi wolowo u veke Yesu Kreste N’wana wakwe leswaku a va Hosi. (Pisalema 2:2, 4, 6-9) Ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu wu ta fuma misava, wu ta susa mimfumo leyin’wana hinkwayo naswona wu ta endla misava yi va paradeyisi leyi vanhu va nga ta hanya eka yona hilaha ku nga heriki.

Ku nga ri khale, ku ta hetiseka marito ya xikhongelo xa xikombiso lexi Yesu a xi dyondziseke, lama nge: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” (Matewu 6:10) Kambe, i yini leswi Mfumo wu swi endleke ku sukela loko wu sungule ku fuma hi 1914? Hi nga langutela yini loko Mfumo wa le tilweni wu fuma vanhu?