1-2. Hi kambisise yini eka nhlokomhaka leyi nga hundza naswona hi ta kambisisa yini eka nhlokomhaka leyi?

EKA nhlokomhaka leyi nga hundza, hi kambisise tidyondzo ta nkoka leti hi nga ti tirhisaka evuton’wini bya hina leti kumekaka eka buku ya Levhitika ndzima 19. Hi xikombiso, eka ndzimana 3 Yehovha u byele Vaisrayele leswaku va fanele va xixima vatswari va vona. Nakambe hi bule hi ndlela leyi hi nga swi endlaka hayona hi ku pfuna vatswari hi swa timali, ku va khoma xikatla ni ku va pfuna va tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha. Eka ndzimana yoleyo, Vaisrayele va tlhele va tsundzuxiwa hi nkoka wo va va hlayisa Savata. Hi tlhele hi dyondza ku hambileswi hi nga riki ehansi ka nawu wo hlayisa Savata namuntlha kambe leswi hi nga Vakreste, hi fanele hi ti xavela nkarhi wo tiyisa vuxaka bya hina na Yehovha. Loko hi endla tano, hi ta kombisa leswaku hi lava ku kwetsima, hilaha Levhitika 19:2 na 1 Petro 1:15 yi hi tsundzuxaka hakona.

² Eka nhlokomhaka leyi, hi ta ya emahlweni hi bula hi Levhitika ndzima 19. Xana ndzima leyi yi nga hi pfuna njhani leswaku hi anakanyela lava lamaleke, hi tshembeka loko hi ri emitirhweni ya hina ya ku tihanyisa ni ku kombisa vamakwerhu rirhandzu? Hi lava ku kwetsima ku fana ni Xikwembu xa hina kutani a hi voneni ku hi nga swi endla njhani.

3-4. Hi ku ya hi Levhitika 19:14, Vaisrayele a va fanele va va khoma njhani vanhu lava a va nga twi ni mabofu?

³ Hlaya Levhitika 19:14. Yehovha a a lava leswaku vanhu vakwe va va ni musa eka lava lamaleke. Hi xikombiso, Yehovha u byele Vaisrayele leswaku a va fanelanga va rhukana munhu la feke tindleve. Sweswo a swi katsa ku n’wi xungeta kumbe ku vulavula  ku biha hi yena. Lowu i nsele wa lunya lowu a wu nga fanelanga wu endliwa eka yena! Phela a a nga ta swi kota ku tihlamulela hileswi a nga twi.

⁴ Nakambe eka ndzimana 14, hi dyondza leswaku malandza ya Xikwembu a ma nga fanelanga ma “veka nchumu wo karhi emahlweni ka munhu la feke matihlo.” Buku yin’wana yi vula leswi mayelana ni lava a va lamarile: “Enkarhini wa khale, a va nga khomiwi kahle naswona a va xanisiwa.” Mikarhi yin’wana vanhu lava nga ni timbilu to biha a va ta veka nchumu wo karhi emahlweni ka bofu hi xikongomelo xo n’wi wisa ivi va n’wi hleka. Lowu a ku ri nsele lowukulu! Hikwalaho, nawu wa Yehovha a wu kombisa ndlela leyi swi nga swa nkoka hayona ku va vanhu vakwe va kombisa musa eka lava lamaleke.

5. Xana hi nga va komba njhani ntwelavusiwana lava lamaleke?

⁵ Yesu a a va kombisa ntwelavusiwana lava lamaleke. Tsundzuka mahungu lawa a ma rhumeleke Yohane mukhuvuri, u te: ‘Lava a va fe mahlo se va vona, lava a va nga koti ku famba se va famba, lava a va ri ni nhlokonho va horile, lava a va fe tindleve se va twa ni vafi va pfuxiwa.’ Endzhaku ka loko ‘vanhu va vone leswi endlekeke na vona va dzunise Xikwembu.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Swa va tsakisa Vakreste loko va tekelela xikombiso xa Yesu xo va twela vusiwana lava lamaleke. Hikwalaho hi va kombisa musa, ha va anakanyela naswona hi va lehisela mbilu. Ha swi tiva leswaku Yehovha a nga hi nyikanga matimba yo endla masingita. Kambe hi ni nkateko wo twarisa mahungu lamanene eka vanhu hinkwavo ku katsa ni lava lamaleke leswaku eparadeyisini va ta tiphina hi ku va ni rihanyo lerinene ni ku tirhela Yehovha. (Luka 4:18) Mahungu lawa lamanene ma endla leswaku vanhu vo tala va dzunisa Xikwembu.

6. Xana Levhitika ndzima 19 yi hi pfuna njhani leswaku hi twisisa Milawu ya Khume hi vuenti?

⁶ Tindzimana tin’wana leti kumekaka ebukwini ya Levhitika ndzima 19, ti yi hlamusela hi vuenti Milawu ya Khume leyi a yi nyikiwe Vaisrayele. Hi xikombiso, nawu wa vunhungu wu vule leswi: “U nga tshuki u yiva.” (Eks. 20:15) Swi nga endleka van’wana va tibyela ku ku yiva i ku  teka leswi nga riki swa vona ntsena. Kambe va nga ha va na rintiho hi tindlela tin’wana.

7. Xana muxavisi a nga swi kombisa njhani leswaku a nga wu yingisi nawu wa vunhungu mayelana ni ku yiva?

⁷ Muxavisi a nga ha tibuma hileswaku a nga yivi hileswi a nga si tshamaka a teka leswi nga riki swa yena. Kambe, xana wa tshembeka eka ndlela leyi a ma fambisaka hayona mabindzu yakwe? Yehovha u vule leswi eka Levhitika 19:35, 36: “Mi nga tshuki mi kanganyisa loko mi pima ku leha, ku tika kumbe swihalaki. Mi fanele mi tirhisa swikalo leswi pimaka kahle, mipimo leyi nga yona ya ku tika, mpimo lowu nga wona wa efa ni mpimo lowu nga wona wa hini.” Hikwalaho, muxavisi loyi a a tirhisa swikalo kumbe mimpimo leyi nga riki yona leswaku a kanganyisa vaxavi vakwe, a swi fana niloko a ri eku yiveni. Tindzimana tin’wana leti kumekaka ebukwini ya Levhitika ti yi hlamusela kahle mhaka leyi.

8. Xana Levhitika 19:11-13 yi va pfune njhani Vayuda leswaku va yingisa nawu wa vunhungu naswona swi nga hi pfuna njhani hina namuntlha?

⁸ Hlaya Levhitika 19:11-13. Marito yo sungula eka Levhitika 19:11, ma vula leswi: “Mi nga tshuki mi yiva.” Ndzimana 13 yi hlamusela ndlela leyi ku yiva swi fanaka hayona ni ku nga tshembeki loku nga kona eka swa mabindzu, yi ri: “U nga tshuki u dyelela munhukuloni.” Hikwalaho, loko munhu a nga tshembeki loko a fambisa mabindzu yakwe, u le ku yiveni. Nawu wa vunhungu a wu vula leswaku ku yiva swi bihile kutani leswi kumekaka ebukwini ya Levhitika a swi ta pfuna Vayuda va vona leswaku va nga wu tirhisa njhani nawu lowu loko va lava ku tshembeka eka swilo hinkwaswo. Na hina hi nga vuyeriwa loko hi anakanyisisa hi ndlela leyi Yehovha a swi vengaka hayona ku nga tshembeki ni ku yiva. Hi nga ha tivutisa leswi: ‘Xana swi kona swin’wana leswi boxiweke eka Levhitika 19:11-13 leswi ndzi faneleke ndzi swi lulamisa evuton’wini bya mina? Xana ndzi fanele ndzi endla ku cinca ko karhi loko swi ta eka ndlela leyi ndzi ma fambisaka hayona mabindzu ya mina kumbe ntirho?’

9. Xana nawu lowu nga eka Levhitika 19:13 a wu va sirhelela njhani vatirhi?

⁹ Ku ni muxaka wun’wana wo kombisa ku tshembeka lowu Mukreste loyi a tholeke vatirhi a faneleke a wu tekela enhlokweni. Levhitika 19:13 yi ri: “A wu fanelanga u tshama vusiku hinkwabyo ku fikela nimixo ni muholo wa munhu loyi a thoriweke.” Enkarhini wa Vaisrayele, lava a va thoriwe ku tirha emasin’wini a va holeriwa siku ni siku loko va hete ntirho wa vona. Loko mutirhi a nga wu kumi muholo wakwe, a a ta pfumala mali yo xavela ndyangu wakwe swakudya swa siku rero. Yehovha u te: “Wa pfumala naswona u hanya hi muholo wolowo.”—Det. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Hi dyondza yini eka Levhitika 19:13?

¹⁰ Namuntlha vatirhi vo tala a va holi siku ni siku kambe va hola kan’we kumbe kambirhi hi n’wheti. Hambiswiritano, nawu lowu kumekaka eka Levhitika 19:13 wa ha tirha ninamuntlha. Vathori van’wana va dyelela vatirhi va vona hi ku va holela mali yitsongo leyi nga fambisaniki ni ntirho lowukulu lowu va wu endlaka. Va swi tiva leswaku vambuyangwana a ku na lexi va nga xi endlaka kambe va ta ya emahlweni va tirha hileswi va lavaka ku kuma xo yisa enon’wini. Sweswo swi kombisa leswaku vathori vo tano va ‘tshama ni muholo wa munhu loyi a thoriweke.’ Mukreste loyi a nga ni vatirhi u fanele a yi tekela enhlokweni mhaka leyi. Sweswi a hi voneni swin’wana leswi hi nga swi dyondzaka eka Levhitika ndzima 19.

11-12. I yini leswi Yesu a swi kandziyiseke loko a tshaha Levhitika 19:17, 18?

¹¹ Ndlela leyinene leyi Xikwembu xi lavaka hi va khoma hayona vanhu van’wana a swi vuli ku  nga va vavisi ntsena. Leswi hi swi vona hileswi vuriweke eka Levhitika 19:17, 18. (Yi hlaye.) Yehovha u swi hlamusele kahle a ku: “U fanele u rhandza munhukuloni hi ndlela leyi u tirhandzaka ha yona.” Mukreste loyi a lavaka ku tsakisa Xikwembu u fanele a endla tano.

¹² Xiya ndlela leyi Yesu a wu hlamuseleke hayona nkoka wo yingisa nawu lowu nga eka Levhitika 19:18. Mufarisi u tshame a vutisa Yesu a ku: “Xana hi wihi nawu lowukulu eka Nawu wa Muxe?” Yesu u n’wi byele leswaku “nawu lowukulu ni wo sungula eka hinkwayo,” i ku rhandza Yehovha hi timbilu ta hina hinkwato, hi vutomi bya hina hinkwabyo ni hi mianakanyo ya hina hinkwayo. Endzhaku u tshahe Levhitika 19:18, u te: “Wa vumbirhi, lowu fanaka na wona, hi lowu nge: ‘U fanele u rhandza warikwenu hi ndlela leyi u tirhandzaka ha yona.’” (Mat. 22:35-40) Ku ni tindlela to tala to kombisa van’wana leswaku ha va rhandza naswona tin’wana ti kumeka eka Levhitika ndzima 19.

13. Xana mhaka leyi ku vulavuriwaka hayona eBibeleni ya Yosefa yi nga hi pfuna njhani leswaku hi yi twisisa kahle Levhitika 19:18?

¹³ Ndlela yin’wana leyi hi nga swi kombisaka hayona leswaku ha va rhandza vanhu van’wana i ku tirhisa leswi hi swi dyondzaka eka Levhitika 19:18. Yi ri: “U nga tshuki u rihisela kumbe u va ni xikhomela.” Vo tala va hina hi tiva vanhu lava veke ni xikhomela ku ringana malembe yo tala eka vatirhikulobye, vadyondzikulobye, maxaka hambi ku ri munhu loyi va tshamaka na yena ekaya! Tsundzuka leswaku xikhomela xi endle vamakwavo va Yosefa leswaku va n’wi venga swinene lerova va kala va teka goza ro n’wi xavisa. (Gen. 37:2-8, 25-28) Kambe Yosefa a nga tlheriselanga! Hambiloko a ri ni matimba yo tlherisela, a nga endlanga tano kambe u hlawule ku va komba tintswalo. A nga vanga na xikhomela. Kambe u endle leswi Levhitika 19:18 yi swi vulaka.—Gen. 50:19-21.

14. I yini leswi kombisaka leswaku milawu leyi kumekaka eka Levhitika 19:18 ya ha tirha ninamuntlha?

¹⁴ Vakreste lava lavaka ku tsakisa Xikwembu va fanele va tekelela xikombiso xa Yosefa loyi a nga vangiki na xikhomela kumbe ku rihisela eka vamakwavo. Sweswo swi fambisana nileswi Yesu a hi khutazeke ku swi endla eka xikhongelo lexi a xi dyondziseke vadyondzisiwa vakwe, ku nga ku rivalela lava hi dyoheleke.  (Mat. 6:9, 12) Hilaha ku fanaka, Muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakrestekulobye a ku: “Varhandziwa, mi nga rihiseli.” (Rhom. 12:19) U tlhele a va khutaza leswi: “Yanani emahlweni mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku tshunxeka hambiloko munhu a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa hi un’wana.” (Kol. 3:13) Milawu ya Yehovha a yi cinci. Nawu lowu kumekaka eka Levhitika 19:18 wa ha tirha ninamuntlha.

15. Hi xihi xikombiso lexi kombisaka xilaveko xo rivalela lava hi twiseke ku vava?

¹⁵ Xiya xikombiso lexi. Loko munhu a twisiwe ku vava hi nga swi fanisa ni xilondza. Swilondza swin’wana swi ni timbanga letikulu kasi swin’wana letitsongo. Hi xikombiso, loko hi pfula mvhilopho hi nga ha tsemiwa hi xiphephana lexi hlontsweke. Hi ta twa ku vava swa xinkarhana. Kambe endzhaku ka siku kumbe mambirhi, a hi nge he tsundzuki ni laha a hi vaviseke kona. Hilaha ku fanaka, loko van’wana va nga hi khomi kahle swi nga hi twisa ku vava swa xinkarhana. Hi xikombiso, swa hi olovela ku rivalela munghana wa hina hi ku hatlisa loko a vule kumbe ku endla swilo leswi hi twisaka ku vava. Kambe loko hi ri ni mbanga leyi kuleke, dokodela a nga ha boheka ku hlantswa xilondza xexo ivi a xi bandicha. Loko ho tshamela ku pfatlanya xilondza xexo, hi ta twa ku vava naswona hi ta hlwela ku hola. Hilaha ku fanaka, xilondza xi vava munwayi. A nga ha tshamela ku ehleketa hi ndlela leyi a twisiweke ku vava hayona. Kambe xikhomela xi endla leswaku ku vaviseka wena n’wini. Hikwalaho, i swa nkoka ku yingisa xitsundzuxo lexi nga eka Levhitika 19:18!

16. Hi ku ya hi Levhitika 19:33, 34, xana munhu wa le tikweni rin’wana a a fanele a khomiwa njhani naswona hi dyondza yini?

¹⁶ Loko Yehovha a lerisa Vaisrayele leswaku va rhandza wa rikwenu, a a nga vuli swona leswaku va fanele va rhandza Vaisrayelekuloni ntsena. A va fanele va rhandza ni valuveri lava tshamaka na vona. Xexo i xileriso lexi nga eka Levhitika 19:33, 34. (Yi hlaye.) Munhu wa le tikweni rin’wana a a fanele a khomiwa ku fana ni “muaki wa tiko” naswona Vaisrayele a va fanele va “n’wi rhandza” hi ndlela leyi va tirhandzaka hayona. Hi xikombiso, Nawu wu byele Vaisrayele leswaku va nga wu tshoveli hinkwawo ntshovelo wa vona, a va fanele va siyela swisiwana ni valuveri. (Lev. 19:9, 10) Nawu wo rhandza vanhu va le matikweni man’wana wa ha tirha ni le ka Vakreste namuntlha. (Luka 10:30-37) Njhani? Ku ni timiliyoni ta vanhu lava humaka ematikweni ya le handle naswona van’wana hi tshama na vona kwala kusuhi. I swa  nkoka ku va komba xichavo ni ku va xixima, swi nga ri na mhaka ku i vavanuna, vavasati kumbe vana.

17-18. (a) Xana Matsalwa ya Levhitika 19:2 na 1 Petro 1:15, ma hi khutaza ku endla yini? (b) Hi wihi ntirho wa nkoka lowu muapostola Petro a hi khutazaka ku wu endla?

¹⁷ Matsalwa ya Levhitika 19:2 na 1 Petro 1:15 ma khutaza vanhu va Xikwembu leswaku va kwetsima. Tindzimana to tala leti kumekaka eka Levhitika ndzima 19, ti nga hi pfuna leswaku hi tiva leswi hi nga swi endlaka loko hi lava ku tsakisa Yehovha. Hi kambisise tindzimana leti hi dyondziseke swilo leswinene leswi hi nga swi endlaka ni leswi hi nga swi papalataka. * Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki ma kombisa ku Yehovha wa ha lava leswaku ninamuntlha hi tirhisa milawu leyi. Kambe ku ni swin’wana leswi muapostola Petro a hi khutazeke swona.

¹⁸ Hambiloko hi tirhela Yehovha nkarhi hinkwawo ni ku endlela van’wana leswinene, ku ni nchumu wun’wana wa nkoka lowu Petro a hi khutaze ku wu endla. Loko a nga se hi khutaza ku va lava kwetsimaka, Petro u te: “Lunghekelani ntirho.” (1 Pet. 1:13, 15) Xana ntirho wolowo wu katsa yini? Petro u vule leswaku Vakreste lava hlawuriweke ku ya hanya etilweni a va ta “‘chumayela etindhawini hinkwato hi mitirho yo hlamarisa’ ya Loyi a [va] vitaneke.” (1 Pet. 2:9) Kahlekahle, Vakreste hinkwavo namuntlha va ni nkateko wo endla ntirho lowu wa nkoka lowu tlulaka mitirho hinkwayo. Mayana nkateko wo tsakisa lowu hi nga na wona tanihi vanhu lava kwetsimaka, wa ku chumayela ni ku endla vadyondzisiwa! (Mar. 13:10) Loko hi endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi yingisa switsundzuxo leswi nga eka Levhitika ndzima 19, hi kombisa ku hi rhandza Xikwembu ni wa rikwenu. Nakambe hi kombisa leswaku hi lava ku “kwetsima” eka swilo hinkwaswo leswi hi swi endlaka.