1. Hi xihi xitsundzuxo lexi muapostola Petro a xi nyikeke Vakrestekulobye naswona hikwalahokayini a swi vonaka swi tika ku xi yingisa?

HAMBILOKO hi ri ni ntshembo wo ya hanya etilweni kumbe laha misaveni, hi nga vuyeriwa loko hi kambisisa xitsundzuxo lexi muapostola Petro a xi nyikeke Vakreste va le nkarhini wa Vaapostola lava a va hlawuriwe ku ya hanya etilweni. Petro u te: “Ku fana ni Mukwetsimi loyi a mi vitaneke, na n’wina kwetsimani emahanyelweni ya n’wina hinkwawo, hikuva ku tsariwile: ‘Mi fanele mi kwetsima, hikuva mina ndza kwetsima.’” (1 Pet. 1:15, 16) Marito lawa ma hi dyondzisa ku tekelela Yehovha loyi ku nga yena xikombiso lexinene xa ku kwetsima. Hi fanele hi kwetsima naswona swa koteka. Swi nga ha vonaka swi nga koteki hikuva hi velekiwe ni xidyoho. Petro na yena u endle swihoxo swo tala kambe xikombiso xakwe xi hi dyondzisa leswaku na hina hi nga swi kota ku “kwetsima.”

2. Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa eka nhlokomhaka leyi?

² Eka nhlokomhaka leyi, hi ta kambisisa swivutiso leswi landzelaka: I yini ku kwetsima? Bibele yi hi dyondzisa yini hi ku kwetsima ka Yehovha? Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha kwetsima emahanyelweni ya hina? Vuxaka bya hina na Xikwembu byi fambisana njhani ni ku kwetsima?

3. Vanhu vo tala va n’wi teka njhani munhu loyi a kwetsimaka naswona xana Bibele yi ri yini hi mhaka leyi?

³ Loko vanhu va ehleketa hi munhu loyi a kwetsimaka va ehleketa hi loyi a nga n’wayiteliki, loyi a tshamaka a ambale tiphurhaphurha ta vukhongeri naswona u tshama a bohanile exikandzeni. Kambe sweswo a hi ntiyiso. Yehovha loyi a kwetsimaka u hlamuseriwa tanihi “Xikwembu lexi tsakeke.” (1 Tim. 1:11)  Lava n’wi gandzelaka va vitaniwa lava ‘tsakeke.’ (Ps. 144:15) Yesu u sole lava ambalaka swiambalo leswi va hambanisaka ni van’wana naswona va tiendla onge va lulamile. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Leswi hi nga Vakreste, ha swi tiva leswi Bibele yi hi dyondzisaka swona mayelana ni ku kwetsima. Ha swi tiva leswaku Xikwembu xa hina lexi kwetsimaka xa hi rhandza naswona a xi nge pfuki xi hi byele ku endla leswi hi nga tsandzekaka ku swi endla. Hikwalaho, loko Xikwembu xi hi byela leswaku: ‘Hi fanele hi kwetsima,’ ha tiyiseka leswaku hi ta swi kota. Loko hi nga se tikarhatela ku va lava kwetsimaka emahanyelweni ya hina, hi fanele hi rhanga hi tiva leswaku swi vula yini ku kwetsima.

4. Xana rito leri nge “kwetsima” ri vula yini?

⁴ I yini ku kwetsima? EBibeleni, rito leri nge “kwetsima” ri vula mahanyelo lamanene ni ku gandzela hi ndlela leyi tengeke. Nakambe ri nga ha vula ku va munhu a hlawulekile leswaku a ta tirhela Xikwembu. Hi marito man’wana, hi ta vuriwa ntsena lava kwetsimaka loko hi ri ni mahanyelo lamanene, hi gandzela Yehovha hi ndlela leyi amukelekaka ni ku va ni vuxaka lebyinene na yena. Swa hi hlamarisa ku tiva leswaku hambileswi hi velekiweke ni xidyoho, Yehovha u lava ku va vanghana va hina hambileswi a kwetsimaka.

5. Tintsumi to tshembeka ti hi dyondzisa yini hi Yehovha?

⁵ Yehovha wa kwetsima hi tindlela hinkwato. Hi tiva leswi hikwalaho ka leswi vuriweke hi tiserafi leti tshamaka ekusuhi ni xiluvelo xakwe. Tin’wana ta tona ti te: “Wa kwetsima, wa kwetsima, wa kwetsima Yehovha wa mavuthu.” (Esa. 6:3) Hikwalaho, leswaku ti va ni vuxaka lebyinene na Xikwembu lexi kwetsimaka, tintsumi ti fanele ti kwetsima naswona entiyisweni ta kwetsima. Hi yona mhaka loko tintsumi ti tisa mahungu laha misaveni, ndhawu leyi a ti ri eka yona a yi kwetsima. A swi ri tano hi Muxe loko a ri exikarhi ka xihlahla xa mitwa lexi a xi pfurha.—Eks. 3:2-5; Yox. 5:15.

6-7. (a) Hi ku ya hi Eksoda 15:1, 11, muxe u swi kombise njhani leswaku Xikwembu xa kwetsima? (b) I yini lexi a xi tsundzuxa Vaisrayele leswaku Xikwembu xa kwetsima? (Vona xifaniso lexi nga eka xifunengeto.)

⁶ Endzhaku ka loko Muxe a rhangele Vaisrayele va tsemakanya elwandle ro tshwuka, u yi vule hi ku phindhaphindha mhaka ya leswaku Yehovha Xikwembu xa vona wa kwetsima. (Hlaya Eksoda 15:1, 11.) Ndlela leyi vagandzeri va swikwembu swa Egipta a va tikhome hayona, a yi hambane ekule ni ku kwetsima. A swi ri tano ni hi lava a va gandzela swikwembu swa Vakanana. Ndlela leyi a va gandzela hayona a yi katsa ku hisa vana va vona hi ndzilo ni ku tikhoma ku biha hi swa masangu. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Det. 18:9, 10) Ku hambana ni sweswo, Yehovha a nge ma byeli malandza yakwe ku endla swilo leswi nga basangiki. Wa kwetsima hi tindlela hinkwato. Leswi a swi vonaka eka marito lawa a ma tsariwe eka xiphepherhele xo hatima xa nsuku lexi a xi ri ehenhla ka duku ra muprista lonkulu. Eka xiphepherhele xexo a ku tsariwe marito lama nge: “Yehovha wa Kwetsima.”—Eks. 28:36-38.

⁷ Marito lawa a ma tsariwe eka xiphepherhele xexo, a ma tiyisekisa un’wana ni un’wana loyi a ma vonaka leswaku Yehovha wa kwetsima. Ku vuriwa yini hi Muisrayele loyi a a tsandzeka ku vona xiphepherhele xexo hileswi a tsandzekaka ku tshinela ekusuhi ni muprista lonkulu? Xana swi vula leswaku a lahlekeriwile? Nikatsongo! A a ta twa marito wolawo loko Nawu wu hlayeriwa vavanuna, vavasati ni vana. (Det. 31:9-12) Loko na wena a wu ri kwalaho, a wu ta twa marito lama nge: “Hi mina Yehovha Xikwembu xa n’wina naswona mi fanele mi . . . kwetsima hikuva mina ndza kwetsima.” “Mi fanele mi kwetsima eka mina hikuva mina Yehovha ndza kwetsima.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Hi dyondza yini eka Levhitika 19:2 na 1 Petro 1:14-16?

 ⁸ Sweswi a hi kambisiseni marito lama nga eka Levhitika 19:2, lawa a ma hlayeriwa vanhu hinkwavo. Yehovha u byele Muxe a ku: “Byela Vaisrayele hinkwavo u ku, ‘Mi fanele mi kwetsima hikuva mina Yehovha Xikwembu xa n’wina ndza kwetsima.’” Swi nga endleka leswaku Petro a a tshaha marito wolawo loko a khutaza Vakreste leswaku va ‘fanele va kwetsima.’ (Hlaya 1 Petro 1:14-16.) I ntiyiso leswaku hina a ha ha ri ehansi ka Nawu wa Muxe. Kambe leswi Petro a swi tsaleke swi kombisa leswi hi swi dyondzaka eka Levhitika 19:2, ku nga leswaku Yehovha wa kwetsima naswona lava n’wi rhandzaka va fanele va tikarhatela ku kwetsima. Sweswo swi tano swi nga ri na mhaka leswaku hi ni ntshembo wo ya hanya etilweni kumbe eparadeyisini laha misaveni.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Hi ta vuyeriwa njhani loko hi kambisisa Levhitika 19?

⁹ Leswi hi lavaka ku tsakisa Xikwembu xa hina lexi kwetsimaka, hi tikarhatela ku dyondza ndlela leyi hi nga kwetsimaka hayona. Yehovha u hi nyika switsundzuxo swa ndlela leyi hi nga swi endlaka hayona. Swi kumeka eka Levhitika ndzima 19. Xidyondzeki xa muheveru lexi vuriwaka Marcus Kalisch xi tsale xi ku: “Leyi swi nga endleka ku ri yona ndzima ya nkoka eka buku ya Levhitika ni le ka tibuku ta ntlhanu to sungula ta Bibele.” A hi xiyeni tindzimana tin’wana eka ndzima leyi leti nga ni tidyondzo ta nkoka leti hi nga ti tirhisaka evuton’wini bya hina. Loko hi ri karhi hi endla tano, tsundzuka leswaku tidyondzo leti ti sungula hi marito lama nge: “Mi fanele mi kwetsima.”

10-11. Xana Levhitika 19:3 yi vula leswaku hi fanele hi endla yini naswona hikwalahokayini swi ri swa nkoka?

¹⁰ Endzhaku ka loko a byele Vaisrayele leswaku va fanele va kwetsima, Yehovha u engete a ku: “Un’wana ni un’wana wa n’wina u fanele a xixima mana wakwe ni tata wakwe . . . Hi mina Yehovha Xikwembu xa n’wina.”—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Swi le rivaleni leswaku hi fanele hi landzela xitsundzuxo xa Xikwembu xo yingisa vatswari va hina. Tsundzuka loko wanuna un’wana a vutisa Yesu a ku: “Ndzi fanele ndzi endla yini leswinene leswaku ndzi kuma vutomi lebyi nga heriki?” Nhlamulo ya Yesu a yi katsa ni mhaka ya leswaku u fanele a xixima Tata wakwe  ni mana wakwe. (Mat. 19:16-19) Yesu u tlhele a sola Vafarisi ni vatsari hileswi a va nga swi lavi ku xixima vatswari va vona. Hikwalaho, va “endle rito ra Xikwembu ri nga pfuni nchumu.” (Mat. 15:3-6) “Rito ra Xikwembu” ri katse ni Nawu wa vuntlhanu eka Milawu ya Khume ku katsa nileswi tsariweke eka Levhitika 19:3. (Eks. 20:12) Nakambe tsundzuka leswaku xitsundzuxo lexi kumekaka eka Levhitika 19:3 xo va munhu a xixima mana wakwe ni tata wakwe, xi kumeka endzhaku ka marito lama nge: “Mi fanele mi kwetsima hikuva mina Yehovha Xikwembu xa n’wina ndza kwetsima.”

12. Hi nga xi yingisa njhani xileriso lexi kumekaka eka Levhitika 19:3?

¹² Loko hi ehleketisisa hi xileriso xa Yehovha xo yingisa vatswari va hina, hi nga ha tivutisa xivutiso lexi: ‘Xana ndza va yingisa vatswari va mina?’ Loko u vona onge a swi ku tikela ku va yingisa, lowu i nkarhi lowunene wo lulamisa xihoxo xexo. A wu nge swi koti ku tlhelela endzhaku u ya lulamisa swihoxo swa wena kambe u nga swi kota sweswi ku endla swo tala ni vatswari va wena. Kumbexana u nga ti xavela nkarhi wo bula na vona. Nakambe u nga ha va xavela swilo leswi va swi pfumalaka, u va pfuna va tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha kumbe u va khutaza loko va hele matimba. Loko u endla tano, u ta va u yingisa xileriso lexi kumekaka eka Levhitika 19:3.

13. (a) Hi xihi xileriso xin’wana lexi kumekaka eka Levhitika 19:3? (b) Hi nga xi tekelela njhani xikombiso xa Yesu lexi kumekaka eka Luka 4:16-18?

¹³ Levhitika 19:3 yi hi dyondzisa swin’wana mayelana ni ku kwetsima. Yi vulavula hi ku hlayisa Savata. Vakreste a va ha ri ehansi ka Nawu, hikwalaho a hi boheki ku hlayisa Savata vhiki ni vhiki. Hambiswiritano, hi nga dyondza swo tala eka ndlela leyi Vaisrayele a va hlayisa Savata hayona ni ndlela leyi va vuyeriweke hayona. Siku ra Savata a ri endleriwe ku wisa eka mitirho hinkwayo ivi ku tirhisiwa nkarhi wolowo ku gandzela Xikwembu. * Hi yona mhaka hi siku ra Savata, Yesu a yeke esinagogeni emutini wa ka vona kutani a fika a hlaya Rito ra Xikwembu. (Eks. 31:12-15; Hlaya Luka 4:16-18.) Xileriso xa Yehovha lexi kumekaka eka Levhitika 19:3 xo “hlayisa tisavata [takwe],” xi fanele xi hi susumetela ku ti xavela nkarhi wo tiyisa vuxaka bya hina ni Xikwembu eka migingiriko ya siku ni siku. Xana u vona onge u fanele u antswisa kun’wana loko swi ta emhakeni yoleyo? Loko u ti vekela etlhelo nkarhi wo tiyisa vuxaka bya wena na Yehovha, swi ta endla u va ni vuxaka lebyinene na yena naswona swi ta ku olovela ku va la kwetsimaka.

14. Hi yihi mhaka yin’wana ya nkoka leyi ku vulavuriwaka ngopfu hi yona eka Levhitika ndzima 19?

¹⁴ Levhitika ndzima 19 yi hi byela mhaka yin’wana leyi nga hi pfunaka leswaku hi tshama hi ri karhi hi kwetsima. Ndzimana 4 yi gimeta hi marito lama nge: “Hi mina Yehovha Xikwembu xa n’wina.” Marito lama fanaka ni wolawo ma kumeka mikarhi ya 16 eka ndzima leyi. Leswi swi hi endla hi tsundzuka Nawu wo sungula lowu nge: “Hi mina Yehovha Xikwembu xa n’wina . . . Mi nga vi ni swikwembu swin’wana handle ka mina.” (Eks. 20:2, 3) Vakreste hinkwavo lava lavaka ku kwetsima, va fanele va tivonela leswaku a va pfumeleli nchumu kumbe munhu wo karhi leswaku a va wa nkoka ku tlula vuxaka bya vona ni Xikwembu. Nakambe leswi hi nga Timbhoni ta Yehovha, hi tiyimisele ku papalata nchumu wihi ni wihi lowu thyakisaka kumbe ku tisa xisandzu evitweni rakwe leri kwetsimaka.—Lev. 19:12; Esa. 57:15.

15. Tindzimana leti kumekaka eka Levhitika 19 leti vulavulaka hi ku nyikela magandzelo, xana ti fanele ti hi susumetela ku endla yini?

 ¹⁵ Leswaku Vaisrayele va teka Yehovha tanihi Xikwembu xa vona, a va fanele va yingisa milawu yakwe. Levhitika 18:4 yi ri: “Mi fanele mi yingisa swiboho swa mina swa vuavanyisi naswona mi fanele mi hlayisa milawu ya mina, mi hanya hi yona. Hi mina Yehovha Xikwembu xa n’wina.” Ndzima 19 yi boxa ni “milawu” yin’wana leyi Vaisrayele a va fanele va yi hlayisa. Hi xikombiso, tindzimana 5-8, 21 na 22, ti vulavula hi ndlela leyi a va fanele va ma nyikela hayona magandzelo ya swiharhi. A va fanele va ma nyikela hi ndlela leyi a yi nga ta ‘nyamisa nchumu wo kwetsima wa Yehovha.’ Ku hlaya tindzimana teto swi fanele swi hi susumetela ku endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi tsakisa Yehovha ni ku nyikela magandzelo yo n’wi dzunisa, hilaha Vaheveru 13:15 yi hi khutazaka hakona.

16. Hi dyondza yini eka Levhitika 19 mayelana ni ku hambana eka lava gandzelaka Xikwembu ni lava nga xi gandzeriki?

¹⁶ Leswaku hi va lava kwetsimaka, hi fanele hi hanya hi ndlela leyi hambaneke ni ya lava nga gandzeriki Xikwembu. Swi nga ha tika ku endla tano. Vadyondzikuloni, vatirhikuloni, maxaka lama nga riki Timbhoni ni van’wana va nga ha hi kucetela ku hanya hi ndlela leyi nga hi sivelaka ku gandzela Yehovha hilaha A lavaka hakona. Loko swi va tano, hi fanele hi teka xiboho xa nkoka. I yini leswi nga hi pfunaka ku endla tano? Xiya nawu wun’wana lowu kumekaka eka Levhitika 19:19, yi ri: “Mi nga tshuki mi ambala xiambalo lexi endliweke hi mixaka yimbirhi ya tiharhani leti pfanganisiweke.” Nawu wolowo a wu hambanisa Vaisrayele eka matiko lawa a va akelane na wona. Leswi hi nga riki ehansi ka Nawu wa Muxe, a swi bihanga ku ambala swiambalo leswi endliweke hi voya kumbe mixaka yin’wana ya swiambalo. Kambe a hi lavi ku fana ni lava hanyaka hi ndlela leyi lwisanaka ni milawu ya Bibele, swi nga ri na mhaka ku i vadyondzikuloni, vatirhikuloni kumbe maxaka ya hina. I ntiyiso leswaku ha ma rhandza maxaka ya hina ni vanhu van’wana. Kambe loko swi ta eka vuxaka bya hina na Yehovha, hi tiyimisele ku yingisa Yena hambiloko sweswo swi ta hi hambanisa ni vanhu van’wana. I swa nkoka hikuva leswaku hi kwetsima, hi fanele hi tikhoma hi ndlela leyi hambaneke ni ya lava nga gandzeriki Xikwembu.—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Hi dyondza yini eka Levhitika 19:23-25?

¹⁷ Marito lama nge “Hi mina Yehovha Xikwembu xa n’wina” ma fanele ma tsundzuxe Vaisrayele ku teka vuxaka bya vona na Yehovha byi ri bya nkoka ku tlula swilo hinkwaswo. Njhani?  Levhitika 19:23-25 yi hi hlamusela mhaka leyi. (Yi hlaye.) Anakanya ndlela leyi sweswo a swi ta vula swona eka Vaisrayele loko va nghene eTikweni Leri Tshembisiweke. Loko va byala mihandzu, a va nga fanelanga va dya mihandzu ya kona ku ringana malembe manharhu. Hi lembe ravumune, mihandzu yoleyo a yi ta vekiwa etlhelo tanihi leyi kwetsimaka eka Xikwembu. Murimi wa yona a ta yi dya hi lembe ravuntlhanu. Nawu lowu wu pfune Vaisrayele leswaku va nga rhangisi swilaveko swa vona. Yehovha a lava va tshemba leswaku loko va rhangisa ku gandzela yena ntsena, a a ta va khathalela. A a ta tiyiseka leswaku va kuma swakudya leswi eneleke. Nakambe Xikwembu a xi langutele ku va nyikela hi swo karhi endhawini leyi kwetsimaka yo gandzela.

¹⁸ Nawu lowu tsariweke eka Levhitika 19:23-25, wu hi tsundzuxa leswi Yesu a swi vuleke eka Dyondzo yakwe ya le Ntshaveni. U te: “Tshikani ku vilela hi . . . leswi mi nga ta swi dya kumbe leswi mi nga ta swi nwa.” U ye emahlweni a ku: “Tata wa n’wina wa le tilweni wa swi tiva leswaku ma swi lava swilo leswi hinkwaswo.” Xikwembu xi ta hi khathalela, hilaha xi swi khathalelaka hakona swinyenyana. (Mat. 6:25, 26, 32) Hi swi tshemba hilaha ku heleleke leswaku Yehovha u ta hi khathalela. Nakambe ha “hanana” leswaku hi pfuna lava pfumalaka. Swi tlhela swi hi tsakisa ku nyikela evandlheni. Yehovha wa swi vona sweswo naswona u ta hi katekisa swinene. (Mat. 6:2-4) Sweswo swi kombisa leswaku ha wu yingisa nawu lowu kumekaka eka Levhitika 19:23-25.

19. Xana u vuyeriwe njhani hi ku hlaya xiphemu xa buku ya Levhitika?

¹⁹ Hi lo tsongola swi nga ri swingani eka Levhitika 19, leswi hi pfuneke ku vona ndlela leyi hi nga kwetsimaka hayona ku fana ni Xikwembu. Loko hi xi tekelela, swi kombisa leswaku hi lava ku ‘kwetsima emahanyelweni ya hina hinkwawo.’ (1 Pet. 1:15) Lava nga n’wi gandzeriki Yehovha va tivonele hi ya vona leswaku vanhu va Xikwembu va tikhoma kahle. Kahlekahle swi susumetele van’wana leswaku va dzunisa Yehovha. (1 Pet. 2:12) Kambe ka ha ri ni swo tala leswi hi nga swi dyondzaka eka Levhitika ndzima 19. Nhlokomhaka leyi landzelaka yi ta hlamusela tindzimana leti engetelekeke ta ndzima leyi, leti nga ta hi pfuna leswaku hi twisisa tindlela tin’wana leti hi nga kwetsimaka hatona hilaha Petro a hi khutazeke hakona a ku: “Mi Fanele Mi Kwetsima.”