1. Hi dyondza yini eka Eklesiasta 3:1, 7?

 VAN’WANA va hina hi rhandza ku vulavula swinene. Kambe van’wana va rhandza ku tshama va miyerile. Hilaha tsalwa ra nhlokomhaka leyi ri vulaka hakona, ku ni nkarhi wa ku vulavula ni nkarhi wa ku miyela. (Hlaya Eklesiasta 3:1, 7.) Nkarhi wun’wana hi nga navela onge loko vamakwerhu a va vulavula ngopfu. Kasi van’wana hi nga navela onge loko a va nga vulavuli ngopfu.

2. I mani loyi a nga ni mfanelo yo veka milawu ya leswaku hi fanele hi vulavula rini naswona njhani?

² Ku vulavula i nyiko leyi humaka eka Yehovha. (Eks. 4:10, 11; Nhlav. 4:11) Hi ku tirhisa Rito rakwe, wa hi pfuna leswaku hi tiva ndlela leyinene yo tirhisa nyiko yoleyo. Eka nhlokomhaka leyi, hi ta bula hi swikombiso swa le Matsalweni leswi nga ta hi pfuna hi tiva nkarhi lowunene wo vulavula ni wo miyela. Hi ta tlhela hi vona ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona hileswi hi swi vulaka eka van’wana. A hi sunguleni hi bula hi nkarhi lowunene wo vulavula.

3. Hi ku ya hi Varhoma 10:14, hi fanele hi vulavula rini?

³ Hi fanele hi tshama hi lunghekele ku vulavula hi Yehovha ni hi Mfumo wakwe. (Mat. 24:14; hlaya Varhoma 10:14.) Loko hi endla tano, hi tekelela Yesu. Xin’wana lexi endleke Yesu a ta laha misaveni, a ku ri ku ta byela van’wana ntiyiso hi Tata wakwe. (Yoh. 18:37) Kambe hi fanele hi tsundzuka leswaku ndlela leyi hi vulavulaka ha yona i ya nkoka. Loko hi vulavula ni van’wana hi Yehovha, hi fanele hi endla tano “hi moya wo rhula ni xichavo lexi enteke,” hi kombisa leswaku ha khathala hi ndlela  leyi va titwaka ha yona ni leswi va pfumelaka eka swona. (1 Pet. 3:15) Loko hi endla tano, hi ta kota ku va dyondzisa kahle ni ku fikelela timbilu ta vona.

4. Hi ku ya hi Swivuriso 9:9, ndlela leyi hi vulavulaka ha yona yi nga va pfuna njhani van’wana?

⁴ Vakulu a va fanelanga va tshika ku vulavula loko va vona makwerhu wo karhi a endla xihoxo. Va ta lava nkarhi wa kahle wo vulavula na yena leswaku va nga n’wi khomisi tingana. Swi nga lava leswaku va vulavurisana na yena exihundleni. Mikarhi hinkwayo, vakulu va vulavula hi ndlela leyi xiximekaka loko va vulavurisana ni munhu. Hambiswiritano, a va tshiki ku komba van’wana misinya ya milawu ya Bibele leyi nga va pfunaka leswaku va teka goza lerinene. (Hlaya Swivuriso 9:9.) Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku va ni xivindzi xo vulavula loko swi fanerile? Xiya ku hambana loku nga kona eka swikombiso leswi swimbirhi; xo sungula tatana a fanele a tshinya vana vakwe, kasi eka lexin’wana wansati a boheka ku ya vulavula ni wanuna loyi a ta va hosi enkarhini lowu taka.

5. Hi rini laha Muprista Lonkulu Eli a fanele a vulavule kona kambe a tshikeke ku vulavula?

⁵ Muprista Lonkulu Eli a ri ni vana vambirhi va majaha naswona a va rhandza ngopfu. Vana volavo a va nga n’wi xiximi Yehovha. Leswi a va ri vaprista, a va ri ni vutihlamuleri bya nkoka etabernakeleni. Kambe a va tirhisa vutihlamuleri byebyo hi ndlela yo biha, a va nga swi xiximi switlhavelo leswi a swi endleriwa Yehovha naswona a va tikhome ku biha hi swa masangu. (1 Sam. 2:12-17, 22) Hi ku ya hi Nawu wa Muxe, vana va Eli a va faneriwa hi ku dlayiwa kambe Eli a nga tiyisanga voko loko a va tshinya naswona u va tshike va ya emahlweni va tirha etabernakeleni. (Det. 21:18-21) Xana Yehovha u yi langute njhani ndlela leyi Eli a tameleke mhaka yoleyo ha yona? U byele Eli a ku: ‘Hikwalaho ka yini u tshamela ku xixima vana va wena ku tlula mina.’ Endzhaku Yehovha u endle xiboho xo dlaya vavanuna volavo vambirhi vo homboloka.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Hi dyondza yini eka Eli?

⁶ Hi dyondza mhaka ya nkoka eka Eli. Loko xaka kumbe munghana wa hina a tlule nawu wa Xikwembu, hi fanele hi vulavula na yena, hi n’wi tsundzuxa hi milawu ya Yehovha. Hi fanele hi tlhela hi tiyiseka leswaku u kuma mpfuno lowu lavekaka eka vakulu. (Yak. 5:14) A hi swi lavi ku fana na Eli, hi xixima xaka kumbe munghana wa hina ku tlula Yehovha. Swi lava xivindzi ku tsundzuxa munhu kambe vuyelo bya  kona bya tsakisa. Xiya ku hambana exikarhi ka Eli ni wansati wa Muisrayele loyi a vuriwaka Abigayele.

7. I yini lexi endleke Abigayele a ya vulavula na Davhida?

⁷ Abigayele a ri nsati wa xigwili lexi vuriwaka Nabali. Loko Davhida ni malandza yakwe va ri karhi va baleka Hosi Sawulo, va hete nkarhi wo hlayanyana va tshama ni varisi va Nabali ni ku sirhelela swifuwo swakwe eka vaphangi. Xana Nabali u swi khensile leswi va n’wi endleleke swona? Doo! Loko Davhida a kombele swakudya ni mati eka Nabali, Nabali u hlundzukile a tlhela a va rhuketela. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Sweswo swi hlundzukise Davhida lerova a lava ku dlaya vavanuna hinkwavo va ndyangu wa Nabali. (1 Sam. 25:13, 22) Xana khombo rero a ri ta siveriwa njhani? Abigayele u swi xiyile leswaku wolowo a ku ri nkarhi wo vulavula, u kanye xivindzi a ya hlangana ni vavanuna va 400 lava a va khomiwe hi ndlala, va hlundzukile naswona a va hlomile kutani u fike a vulavula na Davhida.

8. Hi dyondza yini eka Abigayele?

⁸ Loko Abigayele a fika eka Davhida, u vulavule hi xivindzi, xichavo ni hi ndlela leyi khorwisaka. Hambileswi Abigayele a ku nga ri yena loyi a endleke swilo swo biha kambe u kombele ku rivaleriwa eka Davhida. U bumabumele Davhida hikwalaho ka vumunhu byakwe lebyinene, a tlhela a kombela mpfuno eka Yehovha. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Ku fana na Abigayele, hi fanele hi va ni xivindzi xo vulavula loko un’wana a endla swilo leswi nga n’wi hoxaka ekhombyeni. (Ps. 141:5) Hi fanele hi va ni xichavo kambe hi hala tlhelo hi fanele hi va ni xivindzi. Loko hi tshinya munhu hi rirhandzu, hi kombisa leswaku hi vanghana va ntiyiso.—Swiv. 27:17.

9-10. I yini leswi vakulu va faneleke va swi tsundzuka loko va tshinya van’wana?

⁹ Vakulu va fanele va va ni xivindzi xo vulavula  ni vamakwerhu lava tekaka goza leri hoxeke. (Gal. 6:1) Vakulu va swi tiva leswaku a va hetisekanga naswona siku rin’wana swi nga lava leswaku va nyikiwa ndzayo. Kambe a va swi pfumeleli sweswo swi va sivela ku tshinya lava faneriwaka hi ku tshinyiwa. (2 Tim. 4:2; Tito 1:9) Loko va tshinya munhu, va tirhisa nyiko ya vona yo vulavula hi vutlhari leswaku va n’wi dyondzisa ni ku n’wi lehisela mbilu. Va rhandza makwavo naswona rirhandzu rero hi rona leri va susumetelaka ku n’wi pfuna. (Swiv. 13:24) Nchumu wa nkoka lowu va karhatekaka ha wona ngopfu, i ku tiyiseka leswaku milawu ya Yehovha ya xiximiwa ni ku sirhelela vandlha.—Mint. 20:28.

¹⁰ Ku ta fikela sweswi, hi bule hi nkarhi lowu faneleke wo vulavula. Kambe ku ni mikarhi leyi hi faneleke hi miyela hi nga vuli nchumu. Hi yihi mintlhontlho leyi hi nga langutanaka na yona eka swiyimo swo tano?

11. Hi xihi xikombiso lexi Yakobo a xi tirhiseke naswona hikwalaho ka yini xi fanela?

¹¹ A swi olovi ku lawula ndlela leyi hi vulavulaka ha yona. Loko mutsari wa Bibele Yakobo a hlamusela mhaka leyi u tirhise xikombiso. U te: “Loko mani na mani a nga va khunguvanyisi van’wana hi rito, loyi i munhu la hetisekeke, la kotaka ku lawula ni miri wakwe hinkwawo.” (Yak. 3:2, 3) Matomu ma vekeriwa enhlokweni ni le non’wini wa hanci. Loko mugadi a khoma matomu swi tiya, hanci a yi nge hambuki. Kambe loko o debyisa matomu, yi nga hambuka kutani yi tivavisa kumbe yi vavisa mugadi. Hi laha ku fanaka, loko hi tsandzeka ku lawula ndlela leyi hi vulavulaka ha yona, swi nga vanga swiphiqo swo tala. A hi buleni hi swiyimo swin’wana leswi eka swona swi lavaka hi “khoma matomu swi tiya” kutani hi miyela hi nga vuli nchumu.

12. Hi rini laha hi faneleke hi “khoma matomu swi tiya” hi miyela hi nga vuli nchumu?

 ¹² U endla yini loko makwerhu wo karhi a tiva timhaka to karhi leti nga xihundla? Hi xikombiso, loko u hlangana ni makwerhu loyi a tshamaka etikweni leri ntirho wa hina wu yirisiweke eka rona, xana wa n’wi vutisa leswaku ntirho wa hina wu endliwa njhani etikweni ra ka vona? A swi kanakanisi leswaku u va u vutisa hi xikongomelo lexinene. Hi rhandza vamakwerhu naswona ha khathala hi leswi swi va endlekelaka. Hi lava ku boxa swiphiqo leswi va langutanaka na swona hi ku kongoma loko hi va khongelela. Hambiswiritano, lowu i nkarhi wa leswaku hi “khoma matomu swi tiya,” hi miyela hi nga vuli nchumu. Loko hi tlhava munhu loyi a tameleke rungula leri nga xihundla hi swivutiso, hi kombisa leswaku a hi n’wi rhandzi yena swin’we ni vamakwerhu lava titshegeke hi yena leswaku a nga paluxi swihundla swa vona. A hi swi lavi ku tikisela vamakwerhu lava tshamaka ematikweni lawa ntirho wa hina wu yirisiweke eka wona. Hi laha ku fanaka, vamakwerhu lava tshamaka ematikweni wolawo, a va nge byeli munhu ndlela leyi Timbhoni ti wu endlaka ha yona ntirho wa tona ematikweni ya ka vona.

13. Hi ku ya hi Swivuriso 11:13, vakulu va fanele va endla yini naswona hikwalaho ka yini?

¹³ Vakulu va fanele va tirhisa nsinya wa nawu wa Bibele lowu kumekaka eka Swivuriso 11:13, va hlayisa xihundla. (Yi hlaye.) Leswi swi nga va ntlhontlho, ngopfungopfu loko nkulu a tekile. Vatekani va tiyisa vukati bya vona hi ku vulavurisana nkarhi ni nkarhi ni hi ku phofulelana ta le mbilwini. Kambe nkulu wa swi tiva leswaku a nga fanelanga a vulavula hi timhaka leti nga “xihundla” ta vamakwerhu va le vandlheni. Loko o endla tano, vamakwerhu a va nge he n’wi tshembi naswona u ta tionha vito. Lava va byarhisiweke vutihlamuleri evandlheni, a va fanelanga va va ni “marimi mambirhi” kumbe va nga tshembeki. (1 Tim. 3:8) A va fanelanga va va ni vukanganyisi kumbe va hleva. Loko nkulu a rhandza nsati wakwe, a nge n’wi tikiseli hi ku n’wi byela timhaka leti a nga fanelangiki a titiva.

14. Nsati wa nkulu a nga n’wi pfuna njhani nuna wakwe leswaku a tshama a ri ni ndhuma leyinene?

¹⁴ Nsati wa nkulu u ta pfuna nuna wakwe leswaku a tshama a ri ni ndhuma leyinene hi ku ka a nga n’wi sindzisi ku vulavula hi timhaka leti nga xihundla. Loko a endla tano, u kombisa leswaku u seketela nuna wakwe ni ku xixima lava byeleke nuna wakwe timhaka ta vona leti nga xihundla. Xa nkoka swinene, u tsakisa Yehovha hikuva u kondletela ku rhula ni vun’we evandlheni.—Rhom. 14:19.

15. Yehovha u titwe njhani hi vanghana vanharhu va Yobo naswona hikwalaho ka yini?

¹⁵ Hi nga dyondza swo tala eBibeleni eka buku ya Yobo mayelana ni ndlela yo vulavula nileswaku hi fanele hi vulavula rini. Endzhaku ka loko Yobo a weriwe hi maxangu yo hlayanyana, ku te vavanuna va mune va ta n’wi chavelela ni ku n’wi nyika switsundzuxo. Vavanuna volavo va hete nkarhi wo tala va miyerile. Kambe leswi vuriweke hi vavanuna vanharhu, ku nga Elifazi, Bilidadi na Sofara a swi tikombi leswaku va hete nkarhi wolowo va ri karhi va ehleketa hi ndlela leyi va nga n’wi pfunaka ha yona Yobo. Ku ri na sweswo, a va ehleketa hi ndlela leyi va nga n’wi kombaka ha yona Yobo leswaku u dyohe swo karhi. Swin’wana leswi va swi vuleke a swi twala kambe swo tala leswi va swi vuleke hi Yobo na Yehovha a ku nga ri ntiyiso. Va hehle Yobo hi swihehlo swo tala. (Yobo 32:1-3) Yehovha u angule njhani? U karihele vavanuna volavo vanharhu. U va vitane swiphukuphuku a tlhela a  va byela leswaku va ya kombela Yobo a va khongelela.—Yobo 42:7-9.

16. Hi dyondza yini eka xikombiso xo biha lexi vekiweke hi Elifazi, Bilidadi na Sofara?

¹⁶ Hi dyondza swo tala eka xikombiso xo biha lexi vekiweke hi Elifazi, Bilidadi na Sofara. Xo sungula, a hi fanelanga hi avanyisa vamakwerhu. (Mat. 7:1-5) Ku ri na sweswo, hi fanele hi va yingisela kahle hi nga si vulavula. Loko hi endla tano, hi ta xi twisisa kahle xiyimo xa vona. (1 Pet. 3:8) Xa vumbirhi, loko hi vulavula hi fanele hi tiyiseka leswaku a hi va tlhavi hi marito naswona leswi hi swi vulaka i ntiyiso. (Efe. 4:25) Xa vunharhu, Yehovha wa khathala hi leswi hi swi vulaka eka van’wana.

17. Hi dyondza yini eka Elihu?

¹⁷ Wanuna wa vumune loyi a endzeleke Yobo, a ku ri Elihu xaka ra Abrahama. A a rhiye ndleve loko Yobo ni vavanuna lavan’wana vanharhu va ri karhi va vulavula. Leswi swi vonaka kahle eka ndlela ya rirhandzu leyi a tshinyeke Yobo ha yona leswaku a n’wi pfuna a lulamisa langutelo rakwe. (Yobo 33:1, 6, 17) Xa nkoka eka Elihu, a ku ri ku vangamisa Yehovha, ku nga ri yena n’wini kumbe munhu un’wana. (Yobo 32:21, 22; 37:23, 24) Eka Elihu hi dyondza leswaku ku ni nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wo yingisela. (Yak. 1:19) Hi tlhela hi dyondza leswaku loko hi tshinya van’wana, xikongomelo xa hina ku fanele ku va ku vangamisa Yehovha, ku nga ri hina vini.

18. Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha yi tlangela nyiko ya ku vulavula?

¹⁸ Loko hi yingisa xitsundzuxo xa Bibele loko swi ta emhakeni ya ku vulavula, hi kombisa leswaku hi xixima nyiko ya ku vulavula. Hosi yo tlhariha Solomoni u te: “Rito leri vuriweke hi nkarhi wa kona ri fana ni maapula ya nsuku exibyeni xa silivhere.” (Swiv. 25:11) Loko hi rhiya ndleve loko van’wana va vulavula hi tlhela hi ehleketa hi nga si vulavula, marito ya hina ma ta fana ni maapula wolawo ya nsuku, ma ta va lama akaka. Swi nga ri na mhaka leswaku hi rhandza ku vulavula kumbe a hi vulavuli ngopfu, leswi hi swi vulaka swi ta tiyisa van’wana naswona Yehovha u ta tinyungubyisa hi hina. (Swiv. 23:15; Efe. 4:29) Loko hi endla tano, hi kombisa leswaku ha yi tlangela swinene nyiko leyi, leyi humaka eka Xikwembu!