1-2. Hosi Akabu na hosi Manase a va hambane njhani naswona hi ta bula hi swivutiso swihi?

A HI buleni hi tihosi timbirhi leti hanyeke khale swinene. Yin’wana a yi fuma tinyimba ta khume ta Israyele kasi leyin’wana a yi fuma tinyimba timbirhi ta Yuda. Hambileswi ti nga hanyangiki hi nkarhi lowu fanaka kambe swiendlo swa tona a swi fana. Tihosi leti hatimbirhi ka tona ti xandzukele Yehovha ni ku hambukisa vanhu vakwe. Hinkwavo a va gandzela swifaniso naswona a va ri vadlayi. Kambe ku ni leswi a va hambana hi swona. Un’wana u hanye hi swo biha kukondza a fa kasi loyi un’wana u hundzukile ivi a rivaleriwa swidyoho swakwe. A ku ri vamani vanhu lava?

² Mavito ya vona a ku ri Akabu hosi ya Israyele na Manase hosi ya Yuda. Ku hambana loku a ku ri kona eka vavanuna lavambirhi ku hi dyondzisa dyondzo yin’wana ya nkoka mayelana ni ku hundzuka. (Mit. 17:30; Rhom. 3:23) I yini ku hundzuka naswona hi nga swi kombisa njhani leswaku hi hundzukile? Hi fanele hi swi tiva hikuva hi lava Yehovha a hi rivalela loko hi dyohile. Leswaku hi kuma tinhlamulo ta swivutiso leswi, hi ta bula hi vutomi bya tihosi letimbirhi ivi hi vona leswi hi nga swi dyondzaka eka tona. Endzhaku hi ta bula hileswi Yesu a swi dyondziseke mayelana ni ku hundzuka.

3. Akabu a a ri hosi ya njhani?

³ Akabu a a ri hosi ya vunkombo emfun’weni wa tinyimba ta khume ta Israyele. U tekane na Yezabele n’wana wa hosi ya le Sidoni, ku nga tiko leri a ri fuwile ra le n’walungwini. Ku tekana ka vona swi nga endleka swi fuwise tiko ra Israyele. Kambe sweswo swi onhe vuxaka lebyi tiko ra Israyele a ri ri na byona na Yehovha.  Yezabele a a ri mugandzeri wa swikwembu swa Bali naswona u kucetele Akabu ku hlohlotela vugandzeri lebyi nyenyetsaka lebyi a byi katsa vunghwavava bya le tempeleni ni ku nyikela hi vana leswaku va va magandzelo. Vutomi bya vaprofeta va Yehovha a byi ri ekhombyeni hi nkarhi lowu Yezabele a a ri hosi ya xisati. U dlaye vo tala va vona. (1 Tih. 18:13) Akabu “a a bihe ngopfu emahlweni ka Yehovha ku tlula tihosi hinkwato leti fumeke a nga si fuma.” (1 Tih. 16:30) Yehovha a nga swi banga hi makatla swiendlo swa Akabu na Yezabele. A a swi tiva hinkwaswo leswi a va swi endla. Kambe hi musa Yehovha u rhumele muprofeta Eliya a ya tsundzuxa vanhu Vakwe leswaku va cinca mahanyelo ya vona nkarhi wa ha pfumela. Kambe Akabu na Yezabele va tiendle vamadzingandleve.

4. Yehovha a a ta n’wi xupula njhani Akabu naswona u endle yini?

⁴ Nkarhi wa leswaku Yehovha a teka goza wu hetelele wu fikile. U rhumele Eliya leswaku a ya byela Akabu na Yezabele ndlela leyi a a ta va xupula hayona. Ndyangu wa vona hinkwawo a wu ta dlayiwa. Marito ya Eliya ma tseme Akabu nhlana! Lexi hlamarisaka, wanuna loyi wo oma nhloko u ‘titsongahatile.’—1 Tih. 21:19-29.

5-6. I yini lexi kombisaka leswaku Akabu a a nga hundzukanga?

⁵ Hambileswi Akabu a titsongahateke, leswi a swi endleke endzhaku ka sweswo swi kombise leswaku a a nga hundzukanga. A nga swi susanga swikwembu swa Bali emfun’weni wakwe. Nakambe a nga va khutazanga vanhu leswaku va gandzela Yehovha. U kombise leswaku a nga hundzukanga hi tindlela to tala.

⁶ Hi ku famba ka nkarhi, loko Akabu a rhambe Hosi Yehoxafati wa le Yuda ku ya lwa ni Vasiriya, Yehoxafati u ringanyete leswaku va rhanga va vutisa muprofeta wa Yehovha. Kambe Akabu a nga pfumelanga, u te: “U kona un’we loyi hi nga vutisaka Yehovha ha yena; kambe ndza n’wi venga hikuva a nga ndzi profeteli leswinene, u ndzi profetela swo biha ntsena.” Hambiswiritano, va hetelele va vutise muprofeta Mikaya. Leswi Akabu a swi vuleke swi ve ntiyiso hikuva muprofeta wa Xikwembu u n’wi byele mahungu yo biha! Ematshan’weni yo hundzuka ivi a kombela Yehovha a n’wi rivalela, Akabu wo homboloka u hoxe muprofeta wa Xikwembu ekhotsweni. (1 Tih. 22:7-9, 23, 27) Hambileswi a koteke ku hoxa muprofeta wa Yehovha ekhotsweni kambe a a nga ta byi sivela vuprofeta bya Yehovha leswaku byi endleka hilaha byi boxiweke hakona. Eka nyimpi leyi landzeleke, Akabu u dlayiwile.—1 Tih. 22:34-38.

7. Yehovha u n’wi hlamusele njhani Akabu endzhaku ka loko a file?

⁷ Endzhaku ka loko Akabu a file, Yehovha u hlamusele ndlela leyi a a n’wi teka hayona. Loko Hosi Yehoxafati a vuye ekaya a hlayisekile, Yehovha u rhumele muprofeta Yehu leswaku a ya n’wi byela ndlela leyi a swi bihe hayona ku va a pfune Akabu. Muprofeta wa Yehovha u te: “Xana u fanele u pfuna lavo homboloka naswona xana u fanele u rhandza lava vengaka Yehovha?” (2 Tikr. 19:1, 2) Ehleketa hi mhaka leyi, loko Akabu a a hundzukile hakunene, a a ta va a nga vuriwanga wanuna wo homboloka loyi a vengiwaka hi Yehovha. Swi le rivaleni leswaku hambileswi Akabu a tivoneke nandzu kambe a a nga hundzukanga.

8. Hi nga dyondza yini mayelana ni ku hundzuka eka xikombiso xa Akabu?

⁸ Hi dyondza yini eka xikombiso xa Akabu? Loko Eliya a n’wi byela leswaku ndyangu wakwe a wu ta herisiwa, Akabu u titsongahatile. Wolowo a ku ri nchumu lowunene. Kambe swiendlo swakwe endzhaku ka sweswo swi kombise leswaku a a nga hundzukanga. Ku hundzuka ku katsa ku endla swo tala ku tlula ku tivona nandzu. A hi buleni hi xikombiso xin’wana lexi  nga ta hi pfuna hi twisisa leswi ku hundzuka ka ntiyiso ku katsaka swona.

9. Manase a a ri hosi ya njhani?

⁹ Endzhaku ka malembe ya 200 Akabu a file, Manase u ve hosi ya Yuda. A a homboloke ku tlula Akabu! Ha hlaya: “U endle swilo swo biha swinene emahlweni ka Yehovha leswaku a n’wi hlundzukisa.” (2 Tikr. 33:1-9) Manase u akele swikwembu swa mavunwa tialtari, a veka timhandzi ta Axere leti kumbexana a ti yimela vukhongeri bya vunghwavava emahlweni ka tempele yo kwetsima ya Yehovha! A a endla masalamusi, a hlahluva ni ku endla swa vuloyi. U tlhele “a halata ngati yo tala ngopfu leyi nga riki na nandzu.” U dlaye vanhu vo tala, “a hisa vana vakwe hi ndzilo” hi xikongomelo xo endlela swikwembu swa mavunwa magandzelo.—2 Tih. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yehovha u n’wi tshinye njhani Hosi Manase naswona u angule njhani?

¹⁰ Ku fana na Akabu, Manase u swi be hi makatla switsundzuxo leswi Yehovha a n’wi nyikeke swona hi ku tirhisa vaprofeta Vakwe. Eku heteleleni, “hiloko Yehovha a xupula [Yuda] hi ku tirhisa tindhuna ta vuthu ra hosi ya Asiriya, ti khome Manase hi swiove ti n’wi boha hi tinketana timbirhi ta koporo ti n’wi yisa eBabilona.” Loko a ri ekhotsweni eBabilona, Manase u sungule ku ehleketa hi swiendlo swakwe. Hiloko a “tshamela ku tisola swinene eka Xikwembu xa vakokwa wakwe.” U endle ni swo tlula sweswo. U ‘kombele Yehovha Xikwembu xakwe leswaku a n’wi rivalela.’ Entiyisweni, Manase u ye ‘emahlweni a khongela eka Yena.’ Wanuna yoloye wo homboloka se a a cinca. U sungule ku teka Yehovha tanihi “Xikwembu xakwe” naswona a a khongela eka yena hi ku phindhaphindha.—2 Tikr. 33:10-13.

11. Hi ku ya hi 2 Tikronika 33:15, 16, Manase u swi kombise njhani leswaku a a hundzukile?

¹¹ Hi ku famba ka nkarhi Yehovha u hlamule swikhongelo swa Manase. U swi vonile leswaku hakunene a a hundzukile hikwalaho ka swikhongelo swakwe. Yehovha u yingisele swikhongelo swakwe loko a kombela ku rivaleriwa naswona u tlhele a n’wi pfumelela ku va hosi. Manase u endle hinkwaswo leswi a nga swi kotaka ku kombisa leswaku u hundzukile. U endle nchumu wa nkoka swinene lowu Akabu a nga wu endlangiki. U cince mahanyelo yakwe. U lwisane ni vukhongeri bya mavunwa ivi a khutaza vanhu leswaku va gandzela Yehovha. (Hlaya 2 Tikronika 33:15, 16.) A swi lava xivindzi ni ripfumelo eka Manase hikuva u hete malembe yo tala a ri karhi a kucetela ndyangu wakwe, vanhu va swiyimo swa le henhla ni lava a a va fuma leswaku va endla swo biha. Kambe loko se a dyuharile, Manase u ringete ku lulamisa swihoxo swakwe. Lexi tsakisaka u khutaze ntukulu wakwe Yosiya ku endla leswinene, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke hosi leyinene.—2 Tih. 22:1, 2.

12. Hi dyondza yini mayelana ni ku hundzuka eka xikombiso xa Manase?

 ¹² Hi dyondza yini eka xikombiso xa Manase? U titsongahatile naswona u endle swo tala leswinene. U khongerile a kombela tintswalo ta Yehovha. U cince ni mahanyelo yakwe. U tirhe hi matimba leswaku a lulamisa swihoxo swakwe naswona u tirhele Yehovha ni ku pfuna van’wana leswaku va endla tano. Xikombiso xakwe xi nyika vanhu lava endleke swilo swo biha ntshembo. Xi hi nyika ni vumbhoni bya leswaku Yehovha Xikwembu u ‘lulamile naswona u lunghekele ku rivalela.’ (Ps. 86:5) Yehovha u ta va rivalela lava tiyimiseleke ku hundzuka hi mbilu hinkwayo.

13. Nyika xikombiso lexi hi pfunaka ku twisisa leswaku i swa nkoka ku hundzuka.

¹³ Manase u endle swo tala ku tlula ku vula ntsena leswaku u kombela ku rivaleriwa. Sweswo swi hi dyondzisa dyondzo ya nkoka mayelana ni ku hundzuka. Xiya xikombiso lexi, a hi nge u ya laha va bakaka kona u ya xava khekhe. Kambe ematshan’wini yo ku nyika khekhe, muxavisi u ku nyika tandza. Xana sweswo swi ta ku tsakisa? Nikatsongo! Xana u ta swi twisisa loko muxavisi o ku byela leswaku tandza i ra nkoka loko u baka khekhe? Doo! Hilaha ku fanaka, Yehovha u lava leswaku mudyohi a hundzuka. Loko mudyohi a tisola i swinene. Yoleyo i ndlela yin’wana ya nkoka leyi kombisaka leswaku munhu u hundzukile kambe a swi helelanga kwalaho. Ku laveka yini swin’wana? Hi dyondza swo tala eka xifaniso lexi Yesu a vulavuleke ha xona.

14. N’wana wa vusopfa wa le xifanisweni xa Yesu u swi kombise njhani leswaku u hundzukile?

¹⁴ Yesu u vulavule hi xifaniso lexi khumbaka mbilu xa n’wana wa vusopfa lexi kumekaka eka Luka 15:11-32. Jaha rero ri xandzukele tata wa rona, ri rhurha ekaya ivi ri ya tshama “etikweni ra le kule.” Kwalaho ri fike ri hanya vutomi bya vusopfa. Loko se ri vona leswaku ri ri xele kambirhi, ri sungule ku ti anakanyisisa kahle. Ri sungule ku vona leswaku vutomi a byi tsakisa swinene loko ra ha tshama ni tata wa rona. Hilaha Yesu a vuleke hakona, jaha rero ri “anakanyisise kahle.” Ri teke xiboho xo tlhelela ekaya ri ya kombela ku rivaleriwa eka tata wa rona. A swi ri swa nkoka ku va ri xiya leswaku ri endle swilo swo biha. Kambe xana sweswo a swi enerile? Nikatsongo. A ri fanele ri endla swo karhi!

15. Hi rihi goza leri n’wana wa vusopfa a ri tekeke leri kombisaka leswaku u hundzukile?

¹⁵ N’wana wa vusopfa u kombise leswaku wa tisola eka leswi a swi endleke. U teke goza ro famba mpfhuka wo leha a tlhelela ekaya. Loko a hlangana ni tata wakwe, u te: “Ndzi dyohele Xikwembu etilweni swin’we na wena. A swa ha ndzi faneli ku vuriwa n’wana wa wena.” (Luka 15:21) Marito ya jaha rero lama humaka embilwini a ma kombisa leswaku ri lava ku lulamisa vuxaka bya rona na Yehovha. Ri tlhele ri swi  xiya leswaku swiendlo swa rona swi n’wi vavise ngopfu tata wa rona. Nakambe ri tirhe hi matimba leswaku ri tlhela ri tsakeriwa hi tata wa rona lerova a ri tiyimisele ku khomiwa tanihi mutirhi wakwe. (Luka 15:19) Xifaniso lexi a xo khumba mbilu ntsena. Xi tlhela xi dyondzisa vakulu dyondzo yin’wana ya nkoka leyi va nga yi tirhisaka loko va lava ku vona loko hakunene mudyohi a hundzukile.

16. Hikwalahokayini mikarhi yin’wana vakulu swi nga ha va tikelaka ku vona loko mudyohi a hundzukile hi mbilu hinkwayo?

¹⁶ Mikarhi yin’wana a swi va oloveli vakulu ku vona loko munhu loyi a endleke xidyoho lexikulu a hundzukile hakunene. Hikwalahokayini? Hikuva a va swi koti ku vona timbilu kutani swiendlo swa makwerhu hi swona swi va kombaka loko hakunene a hundzukile. Mikarhi yin’wana munhu a nga endla xidyoho lexikulu lerova swi va tikela ku vona loko hakunene a hundzukile.

17. (a) Hi xihi xikombiso lexi kombisaka leswaku ku va munhu a kombela ku khomeriwa a swi vuli swona ku u hundzuke hi mbilu hinkwayo? (b) Hi ku ya hi 2 Vakorinto 7:11, i yini leswi languteriweke eka munhu la kombisaka ku hundzuka?

¹⁷ Xiya xikombiso lexi. Makwerhu u endle vuoswi ku ringana malembe yo tala. Ematshan’wini yo kombela mpfuno, u tumbeta xidyoho xakwe eka vakulu, vanghana ni nsati wakwe. Eku heteleleni, ximanga xi hume esakeni. Loko vakulu va n’wi byela leswaku va ni vumbhoni bya mhaka leyi, wa pfumela a tlhela a tisola. Xana sweswo swi kombisa leswaku u hundzukile? Vakulu lava tengaka nandzu wolowo va fanele va vona loko hakunene a hundzukile. Wanuna loyi a nga lo endla xidyoho swa siku rin’we kambe u xi endle malembe yo tala. Nakambe a nga lo kombela mpfuno hi yexe kambe ximanga xi lo huma esakeni. Hikwalaho, swi nga ha lava leswaku vakulu va vona vumbhoni lebyi kombisaka ku u cincile eka mahanyelo yakwe. (Hlaya 2 Vakorinto 7:11.) Swi nga ha teka nkarhi wo leha leswaku wanuna loyi a kombisa ku cinca. Swi nga ha endleka a susiwa evandlheni ku ringana nkarhi wo karhi.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Xana munhu la susiweke a nga swi kombisa njhani leswaku u hundzukile naswona endzhaku ka sweswo ku ta humelela yini?

¹⁸ Ku kombisa leswaku munhu la susiweke u hundzukile, u fanele a va kona etinhlengeletanweni ta vandlha nkarhi na nkarhi ni ku tlhela a yingisa xitsundzuxo xa vakulu xo khongela ni ku dyondza Bibele nkarhi na nkarhi. U fanele a tlhela a papalata swilo leswi nga n’wi ringaka ku endla xidyoho. Loko a tirha hi matimba leswaku a lulamisa vuxaka byakwe na Yehovha, u ta tiyiseka leswaku Yehovha u ta n’wi rivalela hi mbilu yakwe hinkwayo naswona vakulu va ta n’wi vuyisela evandlheni. I ntiyiso leswaku loko vakulu va tenga nandzu wa mudyohi va swi xiya leswaku milandzu a yi fani naswona va yi kambisisa hi vukheta.

19. Xana swi vula yini ku va munhu a hundzuke hi mbilu hinkwayo? (Ezekiyele 33:14-16)

 ¹⁹ Hilaha hi dyondzeke hakona, loko munhu a hundzuke hi mbilu hinkwayo swi katsa swo tala ku tlula ku vula ntsena leswaku u kombela ku rivaleriwa. Swi katsa ku cinca ndlela leyi a ehleketaka hayona ivi a endla leswinene. Sweswo swi vula leswaku u fanele a tshika mikhuva yo biha ivi a sungula ku famba hi ndlela ya Yehovha. (Hlaya Ezekiyele 33:14-16.) Nchumu wa nkoka lowu mudyohi a faneleke a wu endla i ku tlhela a pfuxeta vuxaka byakwe na Yehovha.

20-21. Hi nga n’wi pfuna njhani munhu loyi a endleke xidyoho lexikulu?

²⁰ Yesu u boxe ntirho wa nkoka lowu a a tele wona laha misaveni, hi ku vula a ku: “Ndzi tele ku ta vitana vadyohi leswaku va hundzuka.” (Luka 5:32) Na hina hi fanele hi tiyimisela ku endla tano. A hi nge hi twa leswaku munghana wa hina u endle xidyoho lexikulu. Hi fanele hi endla yini?

²¹ Loko hi pfalapfala xidyoho xakwe, hi ta va hi nga n’wi rhandzi. Sweswo a swi nge pfuni nchumu hikuva Yehovha u vona swilo hinkwaswo. (Swiv. 5:21, 22; 28:13) U nga pfuna munghana wa wena hi ku n’wi byela leswaku vakulu va tiyimisele ku n’wi pfuna. Loko a nga swi lavi ku ya eka vona, u nga va tivisa hi mhaka yoleyo ku kombisa leswaku u tiyimiserile ku n’wi pfuna. Vuxaka byakwe na Yehovha byi le khombyeni lerikulu!

22. Hi ta kambisisa yini eka nhlokomhaka leyi landzelaka?

²² A hi nge makwerhu u endle xidyoho lexikulu ku ringana nkarhi wo leha lerova vakulu va hetelela va teke xiboho xo n’wi susa. Xana sweswo swi vula leswaku a va n’wi kombanga tintswalo? Eka nhlokomhaka leyi landzelaka, hi ta kambisisa ndlela leyi Yehovha a swi kombisaka hayona leswaku u ni tintswalo loko a tshinya vadyohi ni ndlela leyi hi nga n’wi tekelelaka hayona.