1. Hi kwihi ku cinca loku veke kona etindhawini tin’wana emalembeni ya sweswinyana?

EKA malembe ya magidi lama hundzeke vanhu vo tala a va nghena kereke. Kambe emalembeni ya sweswinyana swilo swi cincile. Vanhu vo tala a va lavi ku twa nchumu hi kereke. Ematikweni man’wana vanhu vo tala va vula leswaku a va ngheni kereke. *—Mat. 24:12.

2. Hi swihi swivangelo swin’wana leswi endlaka van’wana va nga ngheni kereke?

² Hikwalaho ka yini nhlayo ya vanhu lava nga ngheniki kereke yi ya yi kula? * Swi nga ha endleka leswaku van’wana va yengiwa hi ku hlongorisa mintsako kumbe va kavanyetiwa hi swiphiqo. (Luka 8:14) Van’wana a va nghena kereke kambe sweswi a va ha pfumeli leswaku Xikwembu xi kona. Van’wana va swi tiva leswaku Xikwembu xi kona kambe va anakanya leswaku ku nghena kereke swi hundzeriwe hi nkarhi, a swi pfuni nchumu naswona a swi fambisani ni sayense. Va nga ha twa vanghana, vadyondzisi kumbe vanhu lava dumeke va vula leswaku swilo leswi hanyaka swi lo tiendlekela, kambe hakanyingi a va byeriwi swivangelo leswi twalaka leswi nga va pfunaka leswaku va pfumela eka Xikwembu. Van’wana va siringiwa hileswi vafundhisi va rhandzaka mali ni ku rhandza ku lawula. Etindhawini tin’wana mimfumo yi veka milawu leyi sivelaka mitirho yo karhi ya vukhongeri.

3. Hi xihi xikongomelo xa xihloko lexi?

³ Yesu u hi lerise leswaku hi ya “endla vanhu va matiko hinkwawo  va va vadyondzisiwa.” (Mat. 28:19) Hi nga va pfuna njhani vanhu lava nga ngheniki kereke leswaku va rhandza Xikwembu ni ku va vadyondzisiwa va Kreste? Hi fanele hi tsundzuka leswaku ndlela leyi munhu a ri tekaka ha yona rungula ra hina, yi nga ha ya hi ndhawu leyi a kuleleke eka yona. Hi xikombiso, vanhu lava kuleleke eYuropa a va nge anguli hi ndlela leyi fanaka ni ya lava kuleleke eAsia. Hikwalaho ka yini? Vanhu vo tala va le Yuropa va tiva swo karhi hi Bibele naswona va swi tiva leswaku Xikwembu hi xona xi nga tumbuluxa swilo hinkwaswo. Kambe vanhu vo tala va le Asia va tiva switsongo kumbe a va tivi nchumu hi Bibele naswona swi nga endleka va nga pfumeli leswaku ku ni Muvumbi. Xikongomelo xa xihloko lexi i ku hi pfuna leswaku hi fikelela timbilu ta vanhu lava hi hlanganaka na vona ensin’wini, ku nga khathariseki laha va humaka kona kumbe leswaku va pfumela yini.

4. Hikwalaho ka yini hi fanele hi tshama hi ri ni ntshembo?

⁴ Tshama u ri ni ntshembo. Lembe rin’wana ni rin’wana vanhu lava nga ngheniki kereke va hundzuka Timbhoni ta Yehovha. Vo tala a va ri ni mahanyelo lamanene naswona a va nyenyetsiwa hi vukanganyisi bya vukhongeri. Van’wana a va nga ri na mahanyelo lamanene naswona vo tala a va ri ni mikhuva yo biha leyi a va fanele va yi tshika. Hi ku pfuniwa hi Yehovha ha tiyiseka leswaku hi ta kuma vanhu lava nga ni “mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki.”—Mint. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4.

5. Hi swihi leswi hakanyingi swi endlaka vanhu va yingisela rungula ra hina?

⁵ Vana Ni Musa Ni Vuxiyaxiya. Hakanyingi vanhu a va yingiseli rungula ra hina hikwalaho ka leswi hi swi vulaka kambe va ri yingisela hikwalaho ka ndlela leyi hi va chumayelaka ha yona. Va tsaka loko hi va komba musa, hi vulavula hi ndlela ya vutlhari, ni ku va kombisa rirhandzu. A hi va sindzisi leswaku va pfumela leswi hi swi pfumelaka. Ematshan’weni ya sweswo, hi ringeta ku twisisa ndlela leyi va byi tekaka ha yona vukhongeri. Hi xikombiso, hi dyondze leswaku van’wana a va swi rhandzi ku vulavula hi vukhongeri ni vanhu lava nga va tiviki. Van’wana va vona onge a hi mukhuva lowunene ku vutisa munhu mayelana ni Xikwembu. Van’wana va khomiwa hi tingana loko va voniwa va ri karhi va hlaya Bibele, ngopfungopfu loko va yi hlaya ni Timbhoni ta Yehovha. Ku nga khathariseki xivangelo xa kona hi ringeta ku twisisa ndlela leyi va titwaka ha yona.—2 Tim. 2:24.

6. Xana muapostola Pawulo u swi kombise njhani leswaku a a fambisana ni swiyimo naswona hi nga n’wi tekelela njhani?

⁶ U nga endla yini loko munhu a tikomba a nga swi tsakeli loko hi tirhisa marito yo fana na “Bibele,” “ntumbuluko,” “Xikwembu” kumbe “vukhongeri”? Hi nga tekelela muapostola Pawulo kutani hi cinca ndlela leyi hi bulaka na vona ha yona. Loko Pawulo a vulavula ni Vayuda a tirhisa Matsalwa. Hambiswiritano, loko a vulavula ni vativi va filosofi va Magriki eAreyopago, a nga yi tirhisi Bibele hi ku kongoma. (Mint. 17:2, 3, 22-31) Hi nga n’wi tekelela njhani Pawulo? Loko u vulavula ni munhu loyi a nga pfumeliki eBibeleni, swi nga va swinene loko u nga yi tirhisi Bibele hi ku kongoma. Loko u vona leswaku munhu loyi u vulavulaka na yena a nga ntshunxekanga loko vanhu va n’wi vona a hlaya Bibele na wena, ringeta ku n’wi komba matsalwa hi ku tirhisa foni kumbe thebulete.

7. Hi ku ya hi 1 Vakorinto 9:20-23, i yini leswi hi nga swi endlaka leswaku hi fana na Pawulo?

⁷ Twisisa U Tlhela U Rhiya Ndleve. Hi fanele hi ringeta ku xi twisisa kahle xivangelo xa ku va vanhu va titwa hi ndlela yo karhi. (Swiv. 20:5) Hi nga tlhela hi kambisisa xikombiso xa Pawulo. Hambileswi Pawulo a ri Muyuda a swi kanakanisi leswaku a fanele a cinca ndlela leyi a chumayela ha yona loko a chumayela vanhu va Vamatiko lava a va nga tivi nchumu hi Yehovha hambi ku ri Matsalwa. Swi nga ha lava hi endla ndzavisiso kumbe hi vutisa vamakwerhu lava nga ni ntokoto  evandlheni leswaku hi ta kota ku twisisa ndlela leyi vanhu va le nsin’wini ya hina va ehleketaka ni ku titwa ha yona.—Hlaya 1 Vakorinto 9:20-23.

8. Hi yihi ndlela yin’wana leyi hi nga sungulaka bulo ra Bibele ha yona?

⁸ Xikongomelo xa hina i ku kuma lava swi va “fanelaka.” (Mat. 10:11) Leswaku hi kota ku endla tano, hi fanele hi kombela ku twa vonelo ra vona hi tlhela hi rhiya ndleve loko va hlamula. Loko makwerhu un’wana wa le Nghilandhi a bula ni vanhu u kombela ku twa mavonelo ya vona mayelana ni ku va ni ntsako evukatini, ndlela yo kurisa vana ni ku tiyisela swiphiqo. Loko se a twe mavonelo ya vona, u ri, “U ehleketa yini hi xitsundzuxo lexi tsariweke kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke?” U va komba matsalwa lawa a ma hlawuleke efonini yakwe kambe a nga vuli leswaku ma huma “eBibeleni.”

9. Hi nga va pfuna njhani vanhu lava nga laviki ku vulavula hi Xikwembu?

⁹ Hi nga fikelela timbilu ta vanhu lava nga laviki ku vulavula hi Xikwembu hi ku bula na vona hi mhaka leyi va khumbaka. Hi xikombiso, vanhu vo tala va hlamarisiwa hi ntumbuluko. Hi nga ha vula hi ku: “Wa swi tiva leswaku swilo swo tala leswi van’wasayense va swi endleke va swi kopele eka ntumbuluko. Hi xikombiso, vaendli va timicrophone va kopela eka tindleve, kasi vaendli va tikhamera va kopela eka matihlo. I yini lexi u xi ehleketaka loko u vona ntumbuluko? Xana u ehleketa leswaku wo va nchumu wo karhi wo hlamarisa, kumbe wu endliwe hi munhu, kumbe hi xin’wana?” Endzhaku ko twa nhlamulo yakwe, hi nga ha ku: “Loko vanjhiniyara va dyondza ndlela leyi tindleve na matihlo swi endliweke ha yona, hi nga ha tivutisa leswaku kahlekahle va swi dyondza eka mani? Ndzi tsakisiwe hi leswi mutlhokovetseri un’wana wa khale a swi tsaleke, a ku: ‘Xana Loyi a vumbeke ndleve, a nge twi? Kumbe Loyi a vumbeke tihlo, xana a nge voni? . . . Hi loyi a dyondzisaka vanhu vutivi!’ Van’wasayense van’wana va pfumelelana ni marito wolawo.” (Ps. 94:9, 10) Hi nga n’wi komba vhidiyo eka jw.org/ts ehansi ka nhlokomhaka leyi nge “Mimbulavurisano Ni Mintokoto” eka nxaxamelo wa “Leswi Vanhu Va Swi Vulaka Malunghana Ni Laha Vutomi Byi Sunguleke Kona.” (Nghena eka MINKANDZIYISO > TIVHIDIYO.) Kumbe hi nga ha n’wi nyika broxara leyi nge, Xana Swilo Leswi Hanyaka Swi Lo Tumbuluxiwa? kumbe hi nga n’wi nyika leyi nge, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

10. Hi nga ri sungula njhani bulo ni munhu loyi a nga laviki ku vulavula hi Xikwembu?

¹⁰ Vanhu vo tala va lava ku va ni vumundzuku lebyinene. Hambiswiritano, vo tala va chava leswaku misava yi ta lovisiwa yi sala yi nga ha ri na munhu. Mulanguteri wa xifundzha wa le Norway  u vula leswaku vanhu lava nga laviki ku vulavula hi Xikwembu mikarhi yo tala va rhandza ku vulavula hi leswi humelelaka laha misava. Endzhaku ko pfuxela munhu, u ri: “Xana u ehleketa leswaku hi ta kala hi va ni vumundzuku lebyinene? Xana vumundzuku bya hina byi le mavokweni ya van’watipolitiki, van’wasayense kumbe munhu un’wana?” Endzhaku ko n’wi yingisela hi vurhon’wana, u hlaya tsalwa kumbe a hlamusela tsalwa leri vulavulaka hi vumundzuku. Van’wana va tsakisiwa hi xitshembiso lexi kumekaka eBibeleni lexi vulaka leswaku misava yi ta va kona hilaha ku nga riki na makumu naswona vanhu lavanene va ta tshama eka yona hilaha ku nga heriki.—Ps 37:29; Ekl 1:4.

11. Hikwalaho ka yini hi fanele hi ringeta tindlela to hambanahambana loko hi sungula mabulo, naswona hi nga n’wi tekelela njhani Pawulo hilaha swi kombisiweke ha kona eka Varhoma 1:14-16?

¹¹ Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tirhisa tindlela to hambanahambana loko hi sungula mabulo ni vanhu lava hi hlanganaka na vona? Hikuva vanhu a va fani. Lexi tsakisaka un’wana, swi nga ha endleka xi nga n’wi tsakisi munhu un’wana. Van’wana a va na xiphiqo loko u bula na vona hi Bibele kumbe hi Xikwembu, kasi van’wana swi nga ha lava u rhanga u bula na vona hi timhaka tin’wana. Hambiswiritano, hi fanele hi tiyimisela ku vulavula ni vanhu va mixaka hinkwayo. (Hlaya Varhoma 1:14-16.) Kambe hi nga rivali leswaku Yehovha hi yena a mirisaka ntiyiso etimbilwini ta vanhu lava rhandzaka leswinene.—1 Kor. 3:6, 7.

12. I yini leswi hi nga swi endlaka leswaku hi pfuna vanhu va le Asia lava nga si tshamaka va ehleketa leswaku ku ni Muvumbi?

¹² Emisaveni hinkwayo, vahuweleri vo tala va hlangana ni vanhu lava humaka ematikweni ya le Asia, ku katsa ni lava humaka etindhawini leti mfumo wu vekeke milawu leyi sivelaka mitirho yo karhi ya vukhongeri. Ematikweni yo tala ya le Asia, vanhu vo tala a va si tshama va ehleketa leswaku ku ni Muvumbi. Van’wana va rhandza ku tiva naswona va hatla va amukela dyondzo ya Bibele, kambe van’wana a va swi tsakeli ku dyondzisiwa swilo leswintshwa. Hi nga va pfuna njhani? Vahuweleri van’wana lava nga ni ntokoto va vone vuyelo lebyinene loko va sungula mabulo hi ku teka leti na letiya ni ku va ni xinghana, naswona loko swi fanerile va va chumbutela ndlela leyi ndzimana yo karhi ya Bibele yi va pfuneke ha yona.

13. I yini leswi nga endleka leswaku vanhu va tsakela Bibele? (Vona xifaniso xa xifunengeto)

¹³ Vanhu vo tala va sungula ku tsakela loko va vona ndlela leyi Bibele yi pfunaka vanhu ha yona. (Ekl. 7:12) Makwerhu wa xisati wa le New York, loyi a endzelaka vanhu lava vulavulaka Ximandarin u ri: “Ndzi ringeta ku va komba leswaku ndza va rhandza naswona ndzi rhiya ndleve loko va vulavula. Loko ndzi xiya leswaku i vahlapfa, ndzi va vutisa ndzi ku: ‘Xana ma karhi ma byi tolovela vutomi bya tiko leri? Se mi wu kumile ntirho? Va mi khome njhani vanhu va ndhawu leyi?’” Nkarhi wun’wana leswi swi pfula ndlela yo chumayela. Loko swi fanerile, makwerhu loyi u ya emahlweni a ku: “U ehleketa leswaku i yini lexi nga pfunaka vanhu leswaku va hanyisana kahle? Xana ndzi ka ku komba xivuriso xin’wana xa le Bibeleni? Xi ri: ‘Ku sungula ka mholovo ku fana niloko munhu a pfulela mati; hikwalaho loko mholovo yi nga si pfuka, suka.’ Xana u ehleketa leswaku xitsundzuxo lexi, xi nga hi pfuna ku hanyisana ni van’wana?” (Swiv. 17:14) Mabulo yo tano ma nga hi pfuna ku xiya vanhu lava nga tsakelaka leswaku hi tlhela hi vuya hi ta yisa bulo emahlweni.

14. Makwerhu wa le Far East u va pfuna njhani vanhu lava vulaka leswaku a va pfumeli eka Xikwembu?

¹⁴ Hi ta endla yini loko hi hlangana ni vanhu lava vulaka leswaku a va pfumeli eka Xikwembu? Makwerhu loyi a nga ni nkarhi wo leha a ri karhi a chumayela vanhu lava nga ngheniki kereke eFar East u ri: “Hi ntolovelo loko vanhu va laha Taiwan va ku, ‘A hi pfumeli eka Xikwembu,’ va va va vula leswaku a va swi gandzeli swikwembu leswi vanhu va kwalaho va swi gandzelaka. Hikwalaho, ndzi va  byela leswaku swikwembu swo tala swi endliwe hi vanhu naswona a hi swa ntiyiso. Hakanyingi ndzi va hlayela Yeremiya 16:20 leyi nge: ‘Xana munhu wa nyama a nga tiendlela swikwembu kambe swi nga ri swikwembu?’ Kutani ndzi va vutisa ndzi ku: ‘Hi nga swi tiva njhani leswaku hi xihi xikwembu xa ntiyiso?’ Ndzi rhiya ndleve loko va hlamula, kutani ndzi hlaya Esaya 41:23 leyi nge: ‘Vulani swilo leswi nga ta ta endzhaku ka sweswo, hi ta swi tiva leswaku mi swikwembu.’ Endzhaku ka sweswo ndzi bula na vona hi swilo leswi Yehovha a swi profeteke khale ivi endzhaku ka nkarhi swi endleka.”

15. Hi nga dyondza yini eka xikombiso xa makwerhu wa le Vuxeni bya Asia?

¹⁵ Makwerhu un’wana wa le Vuxeni bya Asia u tirhisa ndlela leyi landzelaka loko a endla maendzo yo vuyela. U ri: “Ndzi va komba ndlela leyi ku hanya hi milawu ya Bibele swi pfunaka ha yona, ndzi va hlamusela ni vuprofeta bya le Bibeleni lebyi endlekeke ni milawu leyi lawulaka ntumbuluko. Kutani ndzi va pfuna ku twisisa leswaku leswi hinkwaswo, swi kombisa leswaku ku ni Muvumbi la tlhariheke. Loko munhu a sungula ku swi xiya leswaku ku fanele ku ri ni Xikwembu, ndzi n’wi komba leswi Bibele yi swi vulaka hi Yehovha.”

16. Hi ku ya hi Vaheveru 11:6, hikwalaho ka yini swichudeni swa Bibele swi fanele swi va ni ripfumelo eka Xikwembu swi tlhela swi tshemba Bibele, naswona hi nga swi pfuna njhani?

¹⁶ Loko hi dyondza ni vanhu lava nga ngheniki kereke, hi fanele hi ya emahlweni hi va pfuna leswaku va va ni ripfumelo eka Xikwembu. (Hlaya Vaheveru 11:6.) Nakambe hi fanele hi va pfuna leswaku va tshemba Bibele. Leswi swi nga ha lava leswaku tidyondzo to karhi hi ti phindhaphindha ko tala. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi ri karhi hi dyondza hi nga ha bula hi vumbhoni lebyi kombisaka leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu. Leswi swi nga katsa ku va hi bulanyana hi vuprofeta bya Bibele lebyi hetisekeke, ku pakanisa ka Bibele etimhakeni ta sayense ni ta matimu ni ndlela leyi Bibele yi hi pfunaka ha yona eka vutomi bya siku na siku.

17. Loko hi kombisa van’wana rirhandzu, swi nga va ni vuyelo byihi?

¹⁷ Loko hi komba vanhu rirhandzu hi ta va pfuna leswaku va va vadyondzisiwa va Kreste, ku nga khathariseki leswaku va nghena kereke kumbe a va ngheni. (1 Kor. 13:1) Kahlekahle hi va dyondzisela leswaku va swi tiva leswaku Xikwembu xa hi rhandza naswona xi lava leswaku na hina hi xi rhandza. Lembe ni lembe ku khuvuriwa vanhu vo tala lava a va nga pfumeli eka Xikwembu hikuva se va dyondze ku xi rhandza. Hikwalaho, u nga va heleli mbilu, yana emahlweni u kombisa rirhandzu eka vanhu va mixaka hinkwayo. Va yingisele. Ringeta ku twisisa ndlela leyi va titwaka ha yona. Mahanyelo ya wena ma fanele ma va kombisa leswaku u mudyondzisiwa wa Kreste.