NDZI velekiwe hi 1923, eHemsworth edorobeni ra Yorkshire eNghilandhi. Ekaya a ho va vana vambirhi mina na Buti Bob. Siku rin’wana loko ndzi ri ni malembe ya kaye, tatana u vuye ni tibuku leti a ti paluxa vukhongeri bya mavunwa tanihi leswi a venga vukanganyisi lebyi a byi endliwa hi vukhongeri. U tsakisiwe hileswi a swi hlayeke. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, hi endzeriwe hi Bob Atkinson naswona u hi tlangele yin’wana ya tinkulumo ta Makwerhu Rutherford hi gramafoni. Endzhaku ko twa nkulumo yoleyo, hi xiye leswaku Bob Atkinson a a ri xirho xa ntlawa lowu endleke tibuku leti tatana a vuyeke na tona. Vatswari va mina va kombele Bob Atkinson, leswaku madyambu man’wana ni man’wana a ta dya na hina, leswaku a ta hlamula swivutiso swa hina swo tala mayelana ni Bibele. Hi rhambiwe ku ya eminhlanganweni ekaya ra makwerhu un’wana laha a ku ri mpfhukanyana. Hi xi amukerile xirhambo xexo naswona ku simekiwe vandlha eHemsworth. Swi nga si ya kwihi, hi sungule ku amukela malandza ya zoni (lawa sweswi ma vitaniwaka valanguteri va miganga) ni ku rhamba maphayona ya le kusuhi leswaku ma ta dya na hina swakudya. Ku tolovelana na vona swi ndzi khutazile swinene.

Hambileswi a hi ri ni bindzu, tatana u byele buti a ku: “Loko u lava ku phayona famba, u nga vileli hi bindzu.” Buti u pfumerile kutani u sungule ku phayona loko a ri ni malembe ya 21. Endzhaku ka malembe mambirhi, loko ndzi ri ni malembe ya 16 ndzi hlawuriwe ku va phayona. Hakanyingi exikarhi ka vhiki a ndzi chumayela ndzi ri ndzexe ndzi tirhisa khadi ra vumbhoni ni gramafoni. Yehovha u ndzi katekisile hi ku kuma dyondzo ya Bibele leyi endleke nhluvuko hi ku hatlisa. Swirho swo tala swa le ndyangwini wa dyondzo yoleyo swi amukele ntiyiso. Hi lembe leri landzeleke mina na Mary Henshall hi hlawuriwe ku va maphayona yo hlawuleka. Hi averiwe ku ya tirha nsimu leyi nga aviwangiki exifundzheni xa Cheshire.

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, vavasati a va sindzisiwa ku ya khathalela masocha. Leswi a hi ri maphayona yo hlawuleka, a hi tibyela leswaku a va nge hi sindzisi ku endla tano tanihi leswi vafundhisi a va nga sindzisiwi. Kambe leswi ndzi aleke ndzi gweviwe ku tshama ekhotsweni masiku ya 31. Hi lembe leri landzeleke loko ndzi ri ni malembe ya 19, ndzi tsarise leswaku ripfalo ra mina a ri ndzi pfumeleli ku ya khathalela  masocha. Ndzi yisiwe ehubyeni kambirhi leswaku ndzi ya tengisiwa kambe a ndzi voniwanga nandzu. Hi nkarhi wolowo wo tika, ndzi swi xiyile leswaku moya lowo kwetsima a wu ndzi seketela naswona Yehovha a a khome voko ra mina leswaku a ndzi tiyisa ni ku ndzi nyika matimba.—Esa. 41:10, 13.

Hi 1946 ndzi hlangane na Arthur Matthews. Endzhaku ko heta tin’hweti tinharhu ekhotsweni hileswi a aleke ku ya enyimpini, u joyine ndzisana yakwe Dennis loyi a a ri phayona ro hlawuleka eHemsworth. Tata wa vona u va dyondzise ntiyiso ku sukela loko va ha ri tincece naswona va khuvuriwe va ha ri vantsongo. Endzhakunyana Dennis u rhumeriwe eIreland ivi a siya buti vakwe Arthur a ri hava munhu wo tirha na yena nsimu. Leswi vatswari va mina va tsakisiweke hi ndlela leyi phayona leri, leri a ri hiseka swinene a ri tikhome ha yona va n’wi rhambe leswaku a ta tshama na vona. Loko ndzi va endzerile, mina na Arthur a hi tsakela ku pfuneta ku hlantswa swibye loko hi heta ku dya. Hi ku famba ka nkarhi hi sungule ku tsalelana. Hi lembe ra 1948, Arthur u tlhele a gweviwa ku tshama tin’hweti tinharhu ekhotsweni. Hi tekane hi January 1949 naswona a hi lava ku ya emahlweni ni ntirho wa nkarhi hinkwawo hilaha swi nga kotekaka hakona. Hi ku pfuniwa hi Yehovha ni ku hlela swilo kahle, hi nkarhi wa hina wo wisa a hi tirha ku kha mihandzu epurasini rin’wana leswaku hi kota ku va ni mali leyi eneleke loko hi ri karhi hi phayona.

Endzhaku ka lembe hi averiwe ku ya tirha eN’walungwini wa Ireland, hi sungule eArmagh ivi endzhaku hi ya eNewry naswona madoroba lawa a ma tele hi vanhu va vukhongeri bya Khatoliki. Leswi a hi tshama hi vekiwe tihlo endhawini yoleyo, a hi fanele hi va ni vuxiyaxiya loko hi chumayela vanhu. Minhlangano a yi khomeriwa ekaya ra makwerhu un’wana laha a swi teka tikhilomitara ta 16 ku ya kona. A hi va kwalomu ka nhungu eminhlanganweni yoleyo. Loko hi rhambiwe leswaku hi ya etlela eka vamakwerhu a hi etlela ehansi kutani nimixo a hi tiphina hi swakudya swo nandziha. Ndza tsaka swinene ku tiva leswaku sweswi ku ni Timbhoni to tala endhawini yoleyo.

Buti wa mina ni nsati wakwe Lottie a va ri maphayona yo hlawuleka eN’walungwini wa Ireland kutani hi lembe ra 1952 hina va mune hi ye enhlengeletanweni ya xifundzha eBelfast. Hi vumune bya hina hi amukeriwe hi musa ekaya ra Makwerhu un’wana swin’we na Pryce Hughes loyi hi nkarhi wolowo a ri nandza wa rhavi ra le Britain. Vusiku byin’wana hi bule hi xibukwana lexi a xa ha ku humesiwa lexi nge God’s Way Is Love, lexi endleriweke vanhu va le Ireland. Makwerhu Hughes u vule leswaku swa tika ku fikelela Makhatoliki eIreland. Vamakwerhu van’wana a va humesiwa emakaya ya vona naswona a va hlaseriwa hi ntshungu wa vapfukeri lowu a wu hlohloteriwa hi vafundhisi. Pryce u te: “Hi lava mimpatswa leyi nga ni mimovha leswaku yi nghenela tsima ro hlawuleka ro hangalasa xibukwana lexi, etikweni hinkwaro.” * Handle ko kanakana hi te: “Sweswo hi ta swi kota!” Hilaha ndzi vuleke ha kona eku sunguleni ka bulo leri.

 Ndhawu yin’we leyi maphayona mikarhi hinkwayo a ma ta tshama eka yona a ku ri eDublin ekaya ra makwerhu wa xisati Ma Rutland loyi a tirheleke Yehovha hi ku tshembeka ku ringana nkarhi wo leha. Loko hi fika kwalaho hi xavise tin’wana ta tinhundzu ta hina kutani hina va mune hi manyane eka xithuthuthu lexi khandziyisaka vanhu vanharhu kutani hi famba hi ya lava movha. Hi kume movha wa kahle kutani leswi hinkwerhu ka hina a hi nga swi koti ku chayela hi kombele munhu loyi a hi xaviseleke wona leswaku a wu tisa laha a hi tshama kona. Arthur a nga etlelanga vusiku byebyo a ri karhi a titoloveta ku chayela emianakanyweni yakwe. Mixo lowu landzeleke loko Arthur a ri karhi a ringeta ku humesa movha egaraji ku fike murhumiwa un’wana la vuriwaka Mildred Willett (Loyi hi ku famba ka nkarhi a tekaneke na John Barr.) Mildred Willett a swi kota ku chayela movha! Naswona u hi dyondzise ku chayela!

Endzhaku ka sweswo a hi lava ndhawu yo tshama. A hi lemukisiwe leswaku hi nga tshami ekharavhanini hikuva vakaneti va nga ha hi hisela eka yona, hikwalaho hi fambe hi lava ndhawu yo tshama kambe a hi yi kumanga. Vusiku byebyo hina va mune hi etlele emovheni. Hi siku leri landzeleke, nchumu lowu hi wu kumeke ntsena a ko va kharavhani leyitsongo leyi a yi ri na mibedo yimbirhi ya mapulanga. Kutani yi hundzuke kaya ra hina. Lexi tsakisaka van’wamapurasi, hi musa a va hi pfumelela ku paka kharavhani ya hina emapurasini ya vona. Hi kote ku tirha nsimu leyi ringanaka tikhilomitara ta 16 ku ya fika eka ta 24. Loko hi hetile a hi vuyela endhawini leyi a hi tshama eka yona hi tlhela hi chumayela vanhu va kwalaho.

Hi endzele makaya hinkwawo ya le dzonga-vuxa bya Ireland naswona hi fambise swibukwana swo tlula 20 000 ni ku rhumela mavito ya lava tsakelaka erhavini ra le Britain. Ndza tsaka ku tiva leswaku sweswi ku ni Timbhoni ta madzana endhawini yoleyo!

Hi ku famba ka nkarhi hi averiwe ku ya tirha edzongeni wa London. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani Arthur u kume riqingho leri humaka erhavini ra le Britain va n’wi kombela ku sungula ku tirha tanihi mulanguteri wa muganga! Endzhaku ka vhiki ro leteriwa hi ye eScotland ku ya sungula ntirho wo endzela mavandlha. Arthur a a nga ri na nkarhi lowu eneleke wo lunghiselela tinkulumo kambe ku tshama kakwe a tiyimisele ku amukela swiavelo entirhweni wa Yehovha a swi ndzi khutaza swinene. Hi tiphinile swinene eka xiavelo xa hina xo endzela mavandlha. Ku hambana ni malembe yo tala lama hi ma heteke ensin’wini leyi nga aviwangiki, a ku ri nkateko lowukulu eka hina ku va exikarhi ka vamakwerhu vo tala.

Loko Arthur a kuma xirhambo xo ya eXikolweni xa Giliyadi lexi a xi teka tin’hweti ta khume hi lembe ra 1962 hi boheke ku endla xiboho xo tika. Eku heteleleni hi vone leswaku hambileswi a ndzi ta sala ndzexe a ku ri swinene leswaku Arthur a amukela lunghelo leri. Leswi a ndzi nga ha ri na munhu wo tirha na yena, ndzi rhumeriwe ku tlhelela eHemsworth tanihi phayona ro hlawuleka. Loko Arthur a vuya hi le Giliyadi u averiwe ku va mulanguteri wa xifundzha naswona hi tirhe eScotland, en’walugwini wa Nghilandhi ni le n’walungwini wa Ireland.

Hi lembe ra 1964, Arthur u amukele xiavelo lexintshwa tanihi nandza wa rhavi eIreland. Leswi a hi tiphina hi ntirho wo endzela mavandlha swi endle leswaku ndzi nga swi tsakeli ngopfu ku ya tirha eBethele. Kambe loko ndzi languta endzhaku ndza tsaka swinene ku va ndzi nyikiwe lunghelo ro tirha eBethele. Ndza tiyiseka leswaku loko u amukela xiavelo ku nga khathariseki leswaku a wu nga xi tsakeli hi ku helela Yehovha u ta ku katekisa. Mitirho leyi ndzi yi endleke eBethele yi katsa ntirho wa le hofisini, ku paka tibuku, ku sweka ni ku basisa. Arthur u tlhele a va mulanguteri wa xifundzha ku ringana nkarhinyana naswona hi kote ku tlhela hi vonana ni vamakwerhu va le tindhawini to hambanahambana. Sweswo, ku katsa ni ku vona swichudeni swa hina swi kula eripfumelweni swi endle leswaku hi va ni vuxaka lebyi tiyeke ni vamakwerhu va le Ireland. Leyi i mikateko hakunene!

Nhlengeletano yo sungula ya matiko hinkwawo eIreland a yi khomeriwe eDublin hi 1965. * Hambileswi ku veke ni nkaneto lowukulu kambe nhlengeletano yoleyo yi ve leyi humelelaka. Lava veke kona enhlengeletanweni a va ri 3 948 naswona ku khuvuriwe vanhu va 65. Lava va amukeleke vapfhumba vo huma ematikweni mambe emakaya ya vona va amukele mapapila yo va khensa. Hi hala tlhelo na vona va tsakisiwe swinene hi matikhomelo ya vapfhumba volavo. Leyi ku ve nhlengeletano ya matiko hinkwawo yo sungula ni leyi a yi tsakisa swinene eIreland.

Hi lembe ra 1966, n’walungu ni dzonga wa Ireland swi sungule ku languteriwa hi rhavi ra le Dublin ku nga tindhawu leti hi nkarhi wolowo a ti hambanisiwa hi tipolitiki ni vukhongeri. A hi tsake swinene ku vona Makhatoliki yo tala ma amukela ntiyiso ni ku tirha swin’we ni vamakwerhu lava khale a va ri Maprotestente.

Hi 2011 vutomi bya hina byi cince hi ku helela loko rhavi ra le Britain ni ra le Ireland ma hlanganisiwa naswona hi averiwe ku ya tirha eBethele ya le London. Hi kume xiavelo lexi hi nkarhi lowu Arthur a vabya. A khomiwe hi vuvabyi bya Parkinson (ku nga vuvabyi lebyi endlaka leswaku munhu a nga koti ku famba kahle.) Hi ti 20 ta May 2015, nuna wa mina loyi hi heteke malembe ya 66 hi tekanile u lovile.

Eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke a ndzi twa ku vava swinene, a ndzi tshikilelekile naswona a ndzi ri ni gome. Loko a ha ri kona, Arthur a ndzi khathalela. Ndza n’wi tsundzuka swinene! Kambe loko u langutana ni swiyimo swo tano vuxaka bya wena na Yehovha bya tiya. Swa ndzi chavelela ku tiva leswaku Arthur a a rhandzeka. Ndzi kume mapapila yo huma eka vanghana va le Ireland, Britain ni le United States. Swikhutazo leswi humaka eka buti wa Arthur, Dennis ni nsati wakwe Mavis ni vana va vona ku nga Ruth na Judy swi ndzi pfune ngopfu.

Tsalwa leri ndzi khutazeke swinene i ra Esaya 30:18 leyi nge: “Hikokwalaho Yehovha u ta tshama a langutele ku mi komba tintswalo, kutani u ta suka a yima a mi komba tintswalo. Hikuva Yehovha i Xikwembu xa vuavanyisi. Va tsaka hinkwavo lava tshamaka va n’wi languterile.” Swa ndzi chavelela ku tiva leswaku Yehovha u swi rindzele hi mahlongati ku cinca misava leyi ni ku hi nyika swiavelo leswi tsakisaka emisaveni leyintshwa.

Loko ndzi languta endzhaku, ndzi vona ndlela leyi Yehovha a hi kongomiseke ha yona a tlhela a katekisa ntirho wakwe eIreland! Ndzi swi teka ku ri lunghelo ku va ndzi katsekile eka ntirho wo chumayela lowu endleke leswaku ku va ni Timbhoni to tala etikweni rero. A swi kanakanisi leswaku ku endla ku rhandza ka xikwembu mikarhi hinkwayo swi tisa mikateko.