1. Yehovha u va chavelele njhani vatukulu va Adamu endzhaku ka ku xandzuka ka le Edeni?

KU SUKELA loko vanhu va endle xidyoho ni ku va lava nga hetisekangiki, Yehovha u tikombise a ri Xikwembu lexi nyikaka nchavelelo. Hi ku hatlisa, endzhaku ka loko Adamu a xandzukile, Yehovha u nyike vatukulu va Adamu xivangelo xo va ni ntshembo. Rixaka ra vanhu a a ri ta va ni ntshembo. Endzhaku ko twisisa vuprofeta lebyi kumekaka eka Genesa 3:15, vanhu a va ta kuma ntshembo wa leswaku eku heteleleni “nyoka ya khale,” ku nga Sathana Diyavulosi ni mitirho yakwe yo biha swi ta herisiwa.—Nhlav. 12:9; 1 Yoh. 3:8.

2. Xana Yehovha u n’wi chavelele njhani Nowa?

² Nowa nandza wa Yehovha, u hanye hi nkarhi lowu vanhu hinkwavo emisaveni a va nga xi xiximi Xikwembu, handle ka swirho  swa ndyangu wakwe ntsena. Leswi a ku tele madzolonga ni ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra masangu, Nowa a nga ha va a hele matimba. (Gen. 6:4, 5, 11; Yudha 6) Kambe Yehovha u n’wi nyike rungula leri n’wi nyikeke xivindzi xo tiyisela loko a ri karhi a “famba ni Xikwembu.” (Gen. 6:9) Yehovha u byele Nowa leswaku u lava ku herisa vanhu vo homboloka naswona u tlhele a n’wi byela leswi a faneleke a swi endla leswaku a ponisa ndyangu wakwe. (Gen. 6:13-18) Hakunene Yehovha u tikombise a ri Xikwembu lexi nyikaka nchavelelo eka Nowa.

3. Hi xihi xikhutazo lexi Yoxuwa a nyikiweke xona? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni.)

³ Endzhakunyana, Yoxuwa u nyikiwe xiavelo xo tika xo kongomisa vanhu va Xikwembu leswaku va nghena eTikweni ra Xitshembiso. Leswi a swi katsa ku hlula matiko lama nga ni matimba lama a ma tshama etikweni rero ra xitshembiso. Yoxuwa a ri ni xivangelo lexi twalaka xo chava. Hikwalaho, Yehovha u lerise Muxe leswaku a khutaza Yoxuwa. Xikwembu xi te: “Kutani lerisa Yoxuwa, u n’wi khutaza naswona u n’wi tiyisa, hikuva hi yena la nga ta pela emahlweni ka vanhu lava, hi yena la nga ta va endla leswaku va dya ndzhaka ya tiko leri u nga ta ri vona.” (Det. 3:28) Loko Yoxuwa a nga si endla ntirho lowu a averiweke wona, Yehovha u n’wi tiyise a ku: “Xana a ndzi ku lerisanga? Vana ni xivindzi, u tiya. U nga rhurhumeli kumbe u chava, hikuva Yehovha Xikwembu xa wena u na wena kun’wana ni kun’wana laha u yaka kona.” (Yox. 1:1, 9) Mawaku xikhutazo lexi tiyisaka!

4, 5. (a) Xana Yehovha u ma khutaze njhani malandza yakwe ya khale? (b) Xana Yehovha u n’wi khutaze njhani N’wana wakwe?

⁴ Yehovha a a nga khutazi munhu un’we ntsena kambe u tlhele a khutaza vanhu vakwe tanihi ntlawa. Hi ku tirhisa marito ya vuprofeta lama a ma ta chavelela Vayuda lava a va ri evuhlongeni eBabilona, Yehovha u te: “U nga chavi, hikuva ndzi na wena. U nga languti ematlhelweni, hikuva mina ndzi Xikwembu xa wena. Ndzi ta ku nyika matimba. Kunene ndzi ta ku pfuna. Kunene ndzi ta ku khoma swi tiya hi voko ra mina ra xinene ra ku lulama.” (Esa. 41:10) Vakreste vo sungula va kume xitiyisekiso lexi fanaka, swi tano ni le ka vanhu va Xikwembu namuntlha.—Hlaya 2 Vakorinto 1:3, 4.

⁵ Yesu hi byakwe u kume xikhutazo eka Tata wakwe. Loko a khuvuriwa, Yesu u twe rito leri humaka etilweni ri ku: “Loyi i N’wananga, la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi amukeleke.” (Mat. 3:17) A swi kanakanisi leswaku marito wolawo ma n’wi tiyisile Yesu hi nkarhi wa vutirheli byakwe bya laha misaveni!

6. Xana xifaniso xa titalenta xi hi khutaza hi ndlela yihi?

⁶ Yesu u tekelele xikombiso xa Tata wakwe. Xifaniso xa titalenta lexi nga eka vuprofeta bya Yesu malunghana ni masiku ya makumu, xi hi khutaza leswaku hi tshembeka. N’wini u bumabumele rin’wana ni rin’wana ra mahlonga yakwe yo tshembeka a ku: “U endle kahle, hlonga lerinene, ro tshembeka! U tshembekile eka swilo leswitsongo. Ndzi ta ku veka u langutela swilo swo tala. Nghena entsakweni wa n’wini wa wena.” (Mat. 25:21, 23) Mawaku xikhutazo xa matimba lexi hi pfunaka leswaku hi ya emahlweni hi tirhela Yehovha hi ku tshembeka!

7. Hi xihi xikhutazo lexi Yesu a xi nyikeke vaapostola vakwe, ngopfungopfu Petro?

⁷ Mikarhi yo tala vaapostola va Yesu a va kanetana hi leswaku i mani lonkulu exikarhi ka vona kambe hi ku lehisa mbilu Yesu u va khutaze leswaku va titsongahata naswona va tiyimisela ku tirhela van’wana ku nga ri ku va valawuri.  (Luka 22:24-26) Loko ku ri Petro, u khomise Yesu tingana ko hlaya. (Mat. 16:21-23; 26:31-35, 75) Ematshan’weni ya leswaku Yesu a fularhela Petro, u n’wi khutazile a tlhela a n’wi lerisa leswaku a tiyisa vamakwavo.—Yoh. 21:16.

8. Xana Hezekiya u ti khutaze njhani tindhuna ta nyimpi swin’we ni Vayuda hinkwavo?

⁸ Loko N’wana wa Yehovha a nga si ta laha misaveni ni ku hi vekela xikombiso lexi hetisekeke xo khutaza van’wana, malandza ya Yehovha yo tshembeka a ma swi teka swi ri swa nkoka ku khutaza van’wana. Loko va xungetiwe hi Vaasiriya, Hezekiya u hlengelete tindhuna ta nyimpi ni Vayuda hinkwavo leswaku a va khutaza. Kutani “vanhu va sungula ku titshega hi marito ya Hezekiya.”—Hlaya 2 Tikronika 32:6-8.

9. Buku ya Yobo yi hi dyondzisa yini mayelana na ku khutaza van’wana?

⁹ Yobo u dyondzise ‘vachaveleri vakwe lava karhataka’ vanharhu ndlela yo khutaza van’wana hambileswi na yena a lava ku chaveleriwa. U va byele leswaku loko a a ri exiyin’weni xa vona, ‘a ta va tiyisa hi marito ya nomu wakwe, kukondza nchavelelo wa nomu wakwe wu hela.’ (Yobo 16:1-5) Eku heteleleni, Yobo u kume xikhutazo eka Elihu ni le ka Yehovha.—Yobo 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Ha yini n’wana wa Yefta a lava ku khutaziwa? (b) I vamani lava namuntlha va lavaka ku khutaziwa hi ndlela leyi fanaka?

¹⁰ Xikombiso xin’wana xa khale xa munhu loyi a a lava xikhutazo, i xa n’wana wa Yefta wa nhwanyana. Loko a nga si lwa na Vaamoni, Yefta lowa Muavanyisi u hlambanyele Yehovha leswaku loko o hlula enyimpini, munhu wo sungula loyi a nga ta n’wi hlanganisa, u ta n’wi nyiketela eka Yehovha leswaku a n’wi tirhela etabernakeleni. N’wana wakwe wa nhwanyana, loyi a nga yexe, hi yena loyi a n’wi hlanganiseke leswaku a ta tlangela ku hlula kakwe. Sweswo swi n’wi twise ku vava Yefta. Kambe u hetisise xihlambanyo xakwe naswona u yise n’wana wakwe loyi a a ri nhwana eXilo leswaku a ya tirha etabernakeleni vutomi byakwe hinkwabyo.—Vaav. 11:30-35.

¹¹ Hambileswi a swi nga olovi eka Yefta kambe swi nga ha va swi n’wi tikele swinene n’wana wakwe wa nhwana loyi hi ku tirhandzela a hetisiseke xihlambanyo xa tata wakwe. (Vaav. 11:36, 37) Kutani u lahlekeriwe hi mfanelo yo tekiwa, yo va ni vana ni ku hlayisa vito ni ndzhaka ya ndyangu wa ka vona. A swi kanakanisi leswaku a lava ku chaveleriwa ni ku khutaziwa. Rungula ra Bibele ri ri: “Ku va xileriso eIsrayele: Lembe ni lembe vana va Israyele va vanhwanyana a va famba va ya bumabumela n’wana wa Yefta lowa Mugiliyadi, masiku ya mune hi lembe.” (Vaav. 11:39, 40) A swi kanakanisi leswaku Vakreste lava nga nghenelangiki vukati naswona va rhangisaka “swilo swa Hosi”, na vona va lava ku bumabumeriwa ni ku khutaziwa.—1 Kor. 7:32-35.

12, 13. Xana Petro u va ‘tiyise njhani vamakwavo’?

¹² Hi vusiku byo hetelela a nga si dlayiwa, Yesu u byele muapostola Petro a ku: “Simoni, Simoni, waswivo, Sathana u lava hi matimba leswaku a mi sefa kukotisa koroni. Kambe ndzi ku endlele xikombelo leswaku ripfumelo ra wena ri nga heli; loko wena se u vuyile, tiyisa vamakwenu.”—Luka 22:31, 32.

¹³ Petro a fana ni phuphu eka vandlha ro sungula ra Vukreste. (Gal. 2:9) U khutaze vamakwavo hi xikombiso xakwe xo va ni xivindzi hi Pentekosta ni le ndzhaku ka yona. Loko a ri ekusuhi ni ku heta vutirheli byakwe byo leha, u tsalele Vakreste kulobye a va hlamusela xivangelo xa leswi a swi vuleke u te: “Ndzi mi  tsalele hi marito ma nga ri mangani, leswaku ndzi nyikela xikhutazo ni vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku lowu i musa lowu nga faneriwiki wa ntiyiso wa Xikwembu; yimani mi tiya eka wona.” (1 Pet. 5:12) Mapapila ya Petro lama huhuteriweke ma ye emahlweni ma khutaza Vakreste eka madzana ya malembe lama hundzeke swin’we ni le nkarhini wa hina. Hi wu lava swinene nchavelelo wo tano tanihi leswi hi rindzeleke ku hetiseka ka switshembiso swa Yehovha.—2 Pet. 3:13.

14, 15. Xana rungula leri huhuteriweke ra muapostola Yohane ri va khutaze njhani Vakreste eka madzana ya malembe lama hundzeke ku ta fikela namuntlha?

¹⁴ Muapostola Yohane na yena a ri phuphu evandlheni ro sungula ra Vukreste. Rungula rakwe leri tsakisaka ra Evhangeli ya vutirheli bya Yesu, ri khutaze Vakreste eka madzana ya malembe lama hundzeke naswona ra ha ri tano ninamuntlha. Evhangeli yakwe hi yona ntsena leyi hlayiseke marito ya Yesu ya leswaku rirhandzu i mfungho wa vadyondzisiwa va ntiyiso va Yesu.—Hlaya Yohane 13:34, 35.

¹⁵ Mapapila manharhu ya Yohane ma tamele tidyondzo tin’wana ta ntiyiso. Loko hi titwa hi hele matimba hikwalaho ka xidyoho, xana a hi khutazeki loko hi hlaya leswaku “ngati ya Yesu . . . ya hi basisa eswidyohweni hinkwaswo”? (1 Yoh. 1:7) Loko timbilu ta hina ti ya emahlweni ti hi sola, xana a hi tsaki ni ku tala ku khensa loko hi hlaya leswaku “Xikwembu i xikulu eka timbilu ta hina”? (1 Yoh. 3:20) I Yohane ntsena la tsaleke leswaku “Xikwembu i rirhandzu.” (1 Yoh. 4:8, 16) Eka papila rakwe ra vumbirhi ni ra vunharhu, u bumabumela Vakreste lava yaka emahlweni va “famba entiyisweni.”—2 Yoh. 4; 3 Yoh. 3, 4.

16, 17. Hi xihi xikhutazo lexi muapostola Pawulo a xi nyikeke Vakreste vo sungula?

¹⁶ Swi nga endleka muapostola Pawulo ku ri yena la a va khutazeke ngopfu vamakwavo hi  lembe xidzana ro sungula. Swi tikomba onge leswi endleke leswaku Huvo leyi Fumaka yi va eYerusalema, hi leswi vaapostola vo tala a va tshama kona hi nkarhi wa Vakreste vo sungula. (Mint. 8:14; 15:2) Vakreste va le Yudiya a va chumayela hi Kreste eka vanhu lava a va pfumela eka Xikwembu xin’we, hikwalaho ka leswi a va ri eka vukhongeri bya Xiyuda. Kasi loko ku ri muapostola Pawulo, a a rhumeriwe hi moya lowo kwetsima leswaku a ya chumayela Magriki ni Varhoma lava a va gandzela swikwembu swo tala.—Gal. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Pawulo u famba fambe etindhawini ta le kule, laha sweswi ku vitaniwaka Turkey, swin’we ni le Grikiya ni le Italy a simeka mavandlha ya Vukreste eka vanhu lava nga riki Vayuda. Vanhu lava, lava ha ku hundzukaka Vakreste a va “xanisiwa hi varikwenu” kutani a va lava ku khutaziwa. (1 Tes. 2:14) Kwalomu ka 50 C.E, Pawulo u tsalele vandlha lerintshwa ra le Tesalonika a ku: “Minkarhi hinkwayo hi nkhensa Xikwembu loko hi vulavula malunghana na n’wina hinkwenu eswikhongelweni swa hina, hikuva minkarhi hinkwayo hi tsundzuka ntirho wa n’wina wo tshembeka ni ku tikarhata ka n’wina ka rirhandzu ni ku tiyisela ka n’wina.” (1 Tes. 1:2, 3) U tlhele a va kombela leswaku va tiyisana hi ku vula a ku: “Hambetani mi chavelelana, mi akana.”—1 Tes. 5:11.

18. Xana Huvo leyi Fumaka ya lembexidzana ro sungula yi n’wi tiyise njhani Filipi?

¹⁸ Hi lembexidzana ro sungula, Huvo leyi Fumaka yi khutaze lava rhangelaka swin’we ni Vakreste hinkwavo. Loko Filipi lowa muevhangeli a chumayela hi Kreste eka Vasamariya, u kume nseketelo lowu heleleke eka swirho swa Huvo leyi Fumaka. Va rhume Petro na Yohane lava nga swirho swa Huvo leyi Fumaka va ya khongelela Vakreste lava ha ku hundzukaka leswaku va kuma moya lowo kwetsima. (Mint. 8:5, 14-17) A swi kanakanisi leswaku Filipi ni lava a va ha ku hundzuka va tiyisiwile hi ku seketeriwa hi Huvo leyi Fumaka!

19. Xana papila leri tsariweke hi Huvo leyi Fumaka ri ve ni vuyelo byihi eka Vakreste va lembexidzana ro sungula?

¹⁹ Endzhakunyana, Huvo leyi Fumaka yi komberiwe leswaku yi endla xiboho xa loko swi fanerile leswaku Vakreste lava nga riki Vayuda va yimbisiwa hilaha a swi ri hakona eNawini wa Muxe. (Mint. 15:1, 2) Hi ku kongomisiwa hi moya lowo kwetsima ni le ndzhaku ko kambisisa Matsalwa, vamakwerhu lava va endle xiboho xa leswaku a swi nga bohi leswaku Vakreste volavo va yimbisiwa naswona va tsalele mavandlha xiboho xexo. Vayimeri va Huvo leyi Fumaka va rhumiwe leswaku va yisa papila rolero emavandlheni. Ku ve ni vuyelo byihi? “Loko va ri hlayile, va tsakele xikhutazo xa kona.”—Mint. 15:27-32.

20. (a) Hi xihi xikhutazo lexi Huvo leyi Fumaka yi xi nyikaka Vakreste emisaveni hinkwayo? (b) Hi xihi xivutiso lexi nga ta hlamuriwa exihlokweni lexi landzelaka?

²⁰ Namuntlha Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha yi khutaza swirho swa ndyangu wa Bethele, vamakwerhu lava nga eka ntirho wo hlawuleka wa nkarhi hinkwawo naswona yi tlhela yi khutaza Vakreste hinkwavo va ntiyiso emisaveni hinkwayo. Vuyelo bya kona byi fana ni bya lembe xidzana ro sungula ku nga ku tsakela xikhutazo xa kona! Ku engetela kwalaho, Huvo leyi Fumaka yi humese broxara leyi nge Tlhelela eka Yehovha hi 2015, leyi veke xikhutazo lexikulu eka vanhu vo tala emisaveni hinkwayo. Xana i vanhu lava rhangelaka ntsena lava faneleke va tekelela Yehovha loko va khutaza van’wana? Hi ta kuma nhlamulo ya xivutiso xexo eka xihloko lexi landzelaka.