1, 2. (a) Vutomi a byi ta va njhani loko a hi nga ri na Bibele? (b) I yini lexi nga endlaka hi vuyeriwa swinene hi Rito ra Xikwembu?

XANA u anakanya leswaku vutomi a byi ta va njhani loko a ku nga ri na Bibele? A wu nga ta va na nkongomiso lowu tshembekaka lowu a wu ta ku pfuna eka vutomi bya siku ni siku. A wu nga ta tikuma tinhlamulo leti enerisaka ta swivutiso leswi u nga na swona hi Xikwembu, vutomi ni hi vumundzuku. Nakambe a wu nga ta yi tiva ndlela leyi Yehovha a tirhisaneke ha yona ni vanhu enkarhini lowu hundzeke.

² Ha tsaka leswi hina hi nga riki exiyin’weni xo tano xo biha. Yehovha u hi nyike Rito rakwe ku nga Bibele. Nakambe u hi tiyisekisa leswaku rungula ra yona ri ta tshama hilaha ku nga riki na makumu. Muapostola Petro u tshahe Esaya 40:8. Hambileswi ndzimana leyi, yi nga kombeteliki eka Bibele hi ku kongoma kambe ya tirha ni le ka rungula leri Bibele yi ri tameleke. (Hlaya 1 Petro 1:24, 25.) A swi kanakanisi leswaku hi ta vuyeriwa swinene loko Bibele yi ri kona hi ririmi leri hi ri twisisaka kahle. Lava rhandzaka Rito ra Xikwembu i khale va swi lemuka sweswo. Hambileswi enkarhini lowu hundzeke a swi nga olovi, vanhu van’wana va tirhe hi matimba leswaku va hundzuluxela Bibele ni ku yi hangalasa. Ku navela ka vona a ku fambisana ni ku rhandza ka Xikwembu ka leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa  naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Hi ta kambisisa yini exihlokweni lexi? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

³ Exihlokweni lexi, hi ta kambisisa swikombiso swa ndlela leyi Rito ra Xikwembu ri poneke ha yona eka (1) ku cinca ka ririmi, (2) ku cinca ka mimfumo leyi veke ni nkucetelo eka ririmi leri a ri tirhisiwa ni (3) ku kanetiwa ka vahundzuluxeri va Bibele. Hi ta vuyeriwa njhani eka swikombiso leswi? Swi ta endla leswaku hi ri tlangela swinene Rito ra Xikwembu. Swi ta tlhela swi endla leswaku hi n’wi rhandza swinene Mutsari wa Bibele, loyi a hi nyikeke yona leswaku hi ta vuyeriwa.—Mik. 4:2; Rhom. 15:4.

4. (a) Tindzimi ti cinca njhani loko nkarhi wu ri karhi wu famba? (b) I yini lexi kombisaka leswaku Xikwembu xi rhandza vanhu va tindzimi hinkwato naswona u titwa njhani hi sweswo?

⁴ Loko nkarhi wu ri karhi wu famba tindzimi ta cinca. Marito ni swiga swo karhi swi nga ha cinca swi vula swin’wana. Kumbexana u tsundzuka swikombiso swa ndlela leyi ririmi leri u ri vulavulaka ri cinceke ha yona. Swi tano hi Xiheveru ni Xigriki ku nga tindzimi leti tibuku to tala ta Bibele a ti tsariwe ha tona. Ririmi ra Xiheveru ni ra Xigriki leri tirhisiwaka sweswi ri hambane swinene ni leri a ri tirhisiwa enkarhini wa ku tsariwa ka Bibele. Kutani, un’wana ni un’wana loyi a lavaka ku twisisa Rito ra Xikwembu namuntlha u titshege hi vuhundzuluxeri hambi ku ri lava tivaka Xiheveru ni Xigriki xa manguva lawa. Van’wana va vone swi fanerile leswaku va dyondza Xiheveru na Xigriki xa le nkarhini wa ku tsariwa ka Bibele leswaku va ta kota ku hlaya Bibele hi tindzimi leti a yi tsariwe ha tona eku sunguleni. Hambiswiritano, sweswo a swi nga ta va vuyerisa hilaha a va anakanya hakona. * Ha tsaka leswi namuntlha Bibele kumbe swiphemu swa yona se swi hundzuluxeriweke hi tindzimi ta kwalomu ka 3 000. Swi le rivaleni leswaku Yehovha u lava vanhu va “matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni tindzimi hinkwato,” va vuyeriwa eka Rito rakwe. (Hlaya Nhlavutelo 14:6.) Xana leswi a swi ku endli u lava ku tshinela ekusuhi ni Xikwembu xa hina xa rirhandzu ni lexi nga yiki hi nghohe?—Mint. 10:34.

5. I yini lexi endleke leswaku Bibele ya King James Version yi tiveka ngopfu?

⁵ Mhaka ya leswaku ririmi ra cinca hi ku famba ka nkarhi yi ve tano ni le eka tindzimi leti Bibele yi hundzuluxeriweke ha tona. Vuhundzuluxeri bya Bibele lebyi a byi twisiseka hi ku olova loko bya ha ku hundzuluxeriwa swi nga ha endleka byi nga ha twisiseki kahle hi ku famba ka nkarhi. Hi xikombiso, anakanya hi vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele ya Xinghezi. Bibele ya King James Version yi humesiwe ro sungula hi 1611. Yi ve vuhundzuluxeri lebyi a byi tiveka swinene naswona yi khumbe ndlela leyi ririmi ra Xinghezi a ri vulavuriwa ha yona. * Hambiswiritano a yi nga ri tirhisi ngopfu vito ra Xikwembu. A yi tirhise vito leri nge “Yehovha” eka tindzimana ti nga ri tingani kasi rito leri nge “HOSI” leri a ri tsariwe hi maletere lamakulu a ri tirhisiwe eka tindzimana letin’wana ta Matsalwa ya Xiheveru laha a ku ri ni vito ra Xikwembu eku sunguleni. Tibibele ta King James Version leti kandziyisiweke hi ku famba ka nkarhi na tona ti tirhise rito leri nge “HOSI” leri a ri tsariwe hi maletere lamakulu eka tindzimana tin’wana ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. Sweswo swi kombisa leswaku vahundzuluxeri va Bibele ya King James Version a va ku tiva laha vito ra Xikwembu a ri fanele ri va kona eka Testamente Leyintshwa.

6. Ha yini hi tsaka hi leswi hi nga ni Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa?

⁶ Hi ku famba ka nkarhi, marito yo tala  lama tirhisiweke eka Bibele ya King James Version ma hundzeriwe hi nkarhi. Swi tano ni hi vuhundzuluxeri byin’wana bya khale bya Bibele bya tindzimi tin’wana. Kutani, xana a hi tsaki leswi hi nga ni Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima lebyi hundzuluxeriweke hi ririmi ra manguva lawa? Vuhundzuluxeri lebyi bya kumeka byi helerile kumbe byi nga helelanga hi tindzimi leti tlulaka 150 leti vulavuriwaka hi vanhu vo tala emisaveni hinkwayo. Marito ya byona lama twisisekaka kahle ma endla leswaku rungula ra Bibele ri kota ku khumba timbilu ta hina. (Ps. 119:97) Nakambe Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi tlherisele vito ra Xikwembu laha a ri kumeka kona eku sunguleni loko Bibele yi tsariwa.

7, 8. (a) Ha yini Vayuda lava hanyeke emalembeni ya va-200 B.C.E. a swi va tikela ku twisisa Matsalwa ya Xiheveru? (b) I yini Septuagint ya Xigriki?

⁷ Mikarhi yin’wana ku cinca ka mimfumo a swi khumba ririmi leri a ri tirhisiwa. Xana Xikwembu xi endle yini leswaku sweswo swi nga siveli vanhu ku twisisa Rito ra xona? Nhlamulo hi yi kuma eka xikombiso xa le nkarhini wa khale. Tibuku to sungula ta Bibele ta 39 a ti tsariwe hi Vaisrayele kumbe Vayuda. I vanhu vo sungula lava “a va tamerisiwe marito lama hlawulekisiweke ya Xikwembu.” (Rhom. 3:1, 2) Hambiswiritano emalembeni ya va-200 B.C.E., Vayuda vo tala a va nga ha xi twisisi Xiheveru. Ha yini? Hikwalaho ka leswi tindhawu to tala ti veke ehansi ka Mfumo wa Magriki hi nkarhi wa ku fuma ka Alekzanda Lonkulu. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Hikwalaho ka sweswo, vanhu lava a va tshama etindhawini leti a ti fumiwa hi mfumo wolowo ku katsa ni Vayuda a va tirhisa ririmi ra Xigriki tanihi leswi a ku ri rona ntsena ririmi ra le nawini. Leswi Vayuda vo tala se a va vulavula Xigriki a swi va tikela ku twisisa Matsalwa ya Xiheveru. I yini leswi a swi ta va pfuna?

⁸ Emalembeni ya va-250 B.C.E, tibuku to sungula ta Bibele ta ntlhanu ti hundzuluxeriwe ku suka eka Xiheveru ku ya eka Xigriki. Ku hundzuluxeriwa ka tibuku letin’wana ta Xiheveru ku hetiwe emalembeni ya va-100 B.C.E. Loko vuhundzuluxeri lebyi byi helerile byi sungule ku tiveka tanihi Septuagint ya Xigriki. Septuagint i vuhundzuluxeri byo sungula lebyi tivekaka bya tibuku hinkwato ta Matsalwa ya Xiheveru.

9. (a) Septuagint ni vuhundzuluxeri byin’wana bya khale swi va khumbe njhani vahlayi va Rito ra Xikwembu? (b) Hi yihi buku leyi u yi rhandzaka ngopfu ya le Matsalweni ya Xiheveru?

⁹ Septuagint yi pfune Vayuda lava a va vulavula Xigriki ni van’wana leswaku va kota ku hlaya Matsalwa ya Xiheveru hi Xigriki. Anakanya ndlela leyi Vayuda a va tsake ha yona loko va twa kumbe va hlaya Rito ra Xikwembu hi Xigriki ku nga ririmi leri a ri hundzuke ririmi ra manana eka vona. Hi ku famba ka nkarhi tibuku tin’wana ta Bibele ti hundzuluxeriwe hi tindzimi tin’wana to tanihi Xisiriya, Xigoth na Xilatini. A swi kanakanisi leswaku loko vanhu volavo va hlaya Bibele hi ririmi leri va ri twisisaka va hetelele va rhandze buku yo karhi ya Bibele hilaha na hina hi endlaka ha kona namuntlha. (Hlaya Pisalema 119:162-165.) Hakunene Rito ra Xikwembu ri tshame ri ri kona ku nga khathariseki ku cinca ka ririmi.

10. Ha yini vanhu vo tala lava hanyeke hi nkarhi wa John Wycliffe a va nga ri na yona Bibele?

¹⁰ Hi ku famba ka nkarhi, varhangeri lava a va ri ni matimba va endle leswaku vanhu lava nga dyondzekangiki va nga vi na yona Bibele. Hambiswiritano, ku ve ni vanhu van’wana lava hluleke nkaneto wolowo. Hi xikombiso anakanya hi mutivi wa swa vukhongeri loyi a hanyeke emalembeni ya va-1300 C.E ku nga John Wycliffe. A a lava leswaku vanhu hinkwavo va vuyeriwa eRitweni ra Xikwembu. Kambe, enkarhini lowu a hanyeke ha wona vanhu vo tala eNghilandhi a va nga ri na yona Bibele. Ha yini? Vanhu vo tala a va nga ri na mali yo yi xava hikuva tikopi ta yona a ti  tsariwe hi voko naswona a ti durha swinene. Ku engetela kwalaho vo tala va vona a va nga dyondzekanga. Swi nga ha endleka van’wana va vona va tshame va twa tindzimana to karhi ti hlayiwa loko va ye ekerekeni. Hambiswiritano swi nga endleka leswaku a va nga swi twisisi leswi a swi hlayiwa. Ha yini hi vula tano? Hikuva Bibele leyi a yi tirhisiwa eKerekeni (ku nga Vulgate) a yi tsariwe hi Xilatini. Kambe hi nkarhi wolowo, vanhu vo tala a va nga ri tivi ririmi ra Xilatini! I yini lexi a xi ta va pfuna ku twisisa rungula ra nkoka ra le Bibeleni?—Swiv. 2:1-5.

11. Bibele ya Wycliffe yi ve ni vuyelo byihi?

¹¹ Hi 1382, ku humesiwe vuhundzuluxeri bya Bibele ya Xinghezi lebyi a byi vitaniwa Bibele ya Wycliffe. Yi sungule ku tirhisiwa swinene hi ntlawa wakwe lowu a wu vitaniwa Malollard. Leswi ku navela ka vona a ku ri ku pfuna vanhu lava nga dyondzekangiki leswaku va twisisa Rito ra Xikwembu, Malollard a ma famba hi muti ni muti hi milenge eNghilandhi ma ri karhi ma chumayela. Mikarhi yo tala Malollard a ma hlayela vanhu lava a ma hlangana na vona tindzimana to karhi eBibeleni ya Wycliffe ni ku tlhela ma va siyela tikopi ta yona leti a ti tsariwe hi voko. Matshalatshala ya wona ma endle leswaku vanhu vo tala va tsakela ku hlaya Rito ra Xikwembu.

12. Varhangeri va vukhongeri va titwe njhani hi ntirho wa Wycliffe ni ntlawa wakwe?

¹² Varhangeri va vukhongeri va angule njhani emhakeni leyi? Va sungule ku venga Wycliffe, Bibele yakwe ni ntlawa wakwe. Kutani va sungule ku xanisa Malollard. Varhangeri volavo va hlotane ni tikopi ta Bibele ya Wycliffe ni ku herisa hinkwato leti va tikumeke. Hambiloko Wycliffe se a file, varhangeri va vukhongeri va n’wi vitane muxandzuki. Hambileswi swi nga kotekiki ku xanisa munhu la feke kambe vafundhisi volavo va pfukule marhambu ya Wycliffe kutani va ma hisa ivi nkuma wa kona va wu chela enambyeni. Hambiswiritano, Kereke a yi swi kotanga ku herisa ku navela ka vanhu ko lava ku hlaya ni ku twisisa Rito ra Xikwembu. Hi ku famba ka nkarhi, vanhu va le Yuropa ni le matikweni man’wana va sungule ku hundzuluxela Bibele ni ku yi hangalasa leswaku va pfuna vanhu lava nga dyondzekangiki.

13. I yini lexi hi tiyisekaka ha xona naswona sweswo swi wu tiyisa njhani ntshembo wa wena eka switshembiso swa Xikwembu?

¹³ Vakreste namuntlha a va fanelanga va anakanya leswaku ntirho wo hundzuluxela Septuagint, Bibele ya Wycliffe, Bibele ya King James  Version ni vuhundzuluxeri byin’wana wu huhuteriwe hi Xikwembu. Nilokoswiritano, loko hi kambisisa matimu ya vuhundzuluxeri lebyi na byin’wana ha tiyiseka hi marito lawa: Hilaha Yehovha a tshembiseke hakona, Rito rakwe ri ta tshama ri ri kona. Xana sweswo a swi ku tiyisekisi leswaku switshembiso leswin’wana hinkwaswo swa Yehovha na swona swi ta hetiseka?—Yox. 23:14.

14. Xana Bibele yi hi pfuna njhani leswaku hi n’wi rhandza swinene Yehovha?

¹⁴ Ku kambisisa ndlela leyi Bibele yi poneke ha yona a swi tiyisi ripfumelo ra hina ntsena kambe swi tlhela swi endla leswaku hi n’wi rhandza swinene Yehovha. * Kambe ha yini Xikwembu xi hi nyike Bibele? Naswona ha yini xi tiyisekise leswaku yi tshama yi ri kona? Hikuva xa hi rhandza naswona xi lava ku hi dyondzisa leswaku xi hi pfuna. (Hlaya Esaya 48:17, 18.) Leswi Yehovha Xikwembu a hi kombisaka rirhandzu, hi ntumbuluko hi titwa hi susumeteleka ku kombisa leswaku ha n’wi rhandza hi ku yingisa swileriso swakwe.—1 Yoh. 4:19; 5:3.

15. Hi ta kambisisa yini eka xihloko lexi landzelaka?

¹⁵ Swa twala ku gimeta hi leswaku leswi hi tlangelaka Rito ra Xikwembu hi lava ku vuyeriwa hi xitalo eka rona. Hi nga endla yini leswaku hi vuyeriwa hi xitalo eka dyondzo ya munhu hi yexe. Hi nga yi tirhisa njhani Bibele ensin’wini? Lava dyondzisaka evandlheni va nga endla yini ku kombisa leswaku leswi va swi dyondzisaka swi sekeriwe eMatsalweni? Hi ta kambisisa tinhlamulo ta swivutiso sweswo exihlokweni lexi landzelaka.