XANA BYI LO ENDLIWA?
Vuswikoti Bya Tisele Byo Vumba Swirho
Loko u tikiwa u sungule vutomi tanihi sele yin’we leyitsongo leyi vuriwaka zygote, leyi swi tikaka ku yi vona hi matihlo ya nyama. Endzhaku ka tin’hwetinyana, u velekiwe u ri n’wana loyi a heleleke. Sele yoleyo yin’we yi andzile yi tlhela yi cinca yi va mixaka ya 200 yo hambanahambana ya tisele leti nga ni swivumbeko, makulele ni mitirho yo hambanahambana.
Anakanya hi leswi: Zygote yi tiendlela kopi ya yona n’wini ya DNA ivi yi ti ava yi va swiphemu swimbirhi. Swiphemu sweswo swa tisele na swona swi endla hilaha ku fanaka hi ku phindhaphindha. Eku sunguleni, tisele hinkwato letintshwa tiva ti ri karhi ti fana. Eka DNA ya tona ti na swiletelo hinkwaswo leswi lavekaka leswaku ti endla sele ya muxaka wun’wana ni wun’wana.
Endzhaku ka vhiki rin’we ra ku tika, tisele ti sungula ku hlawuleka ti va mixaka yimbirhi. Tisele tin’wana ti hundzuka n’wana loyi a nga si velekiwaka kasi letin’wana ti hundzuka ndhawu leyi n’wana a nga ta kulela eka yona ni swinyamana (tissues) leswi endlaka leswaku n’wana yoloye a kula.
Hi vhiki ra vunharhu, tisele ta n’wana yoloye la nga si velekiwaka ti avana ti va mitlawa yinharhu. Leti nga eka ntlawa wo sungula wa le handle, ti hundzuka misiha, byongo, nomu, nhlonge ni ku tlhela ti va tisele tin’wana. Leti nga eka ntlawa wa le xikarhi ti hundzuka ngati, marhambu, tinso, nyama ni swinyamana swin’wana (tissues). Tisele ta le ndzeni ti hundzuka swirho swa le ndzeni swo tanihi mahahu, thundhela ni swirho swo gayela swakudya.
Loko n’wana loyi a nga si velekiwaka a ri karhi a kula, tisele ta andza ti va mixaka yo tlula 200 yo hambanahambana
Tisele tin’wana ta famba ku suka eka swirho swin’wana ku ya eka swin’wana swa n’wana la nga si velekiwaka, ti nga famba hi yin’we yin’we kumbe hi mitlawa ku fikela loko n’wana a velekiwa. Tisele tin’wana ti vumba mitlawa kutani ti va hi xivumbeko xo fana ni xiphepherhele, tin’wana ti vumba mitlawa leyi nga ni xivumbeko xo fana ni thumbu. Leswaku sweswo swi koteka, tisele leti ti fanele ti tirhisana hi ndlela leyikulu. Hi xikombiso, mikarhi yin’wana tisele leti se ti nga swiphepherhele ta swi kota ku ti petsa ti hundzuka mathumbu lamatsongo. Leswi swi endleka hi nkarhi wun’we etindhawini to hambanahambana eka n’wana loyi a nga si velekiwaka. Mathumbu ya sungula ku leha ya humesa marhavi kutani ya hlangana ya endla leswaku ku va ni ku rhendzeleka ka ngati.
Loko n’wana a velekiwa, madzana ya tibiliyoni ya tisele ti va se ti tshamisekile hi muxaka lowu faneleke, endhawini leyi faneleke ni hi nkarhi lowu faneleke.
U ehleketa yini? Xana vuswikoti bya tisele bya ku vumba swirho byi lo tiendlekela? Kumbe byi lo endliwa?
U Nga Ha Tsakela
XALAMUKA!
Vuswikoti Bya DNA Byo Hlayisa Rungula Ro Tala
Swi fanerile leswi DNA yi vuriwaka “nchumu wa xiyimo xa le henhla swinene lowu kotaka ku hlayisa rungula ro tala swonghasi.” Twana leswaku ha yini.
XALAMUKA!
Tisele Ta Miri Ti Ni Rungula Ro Tala Ku Fana Ni Layiburari
I yini lexi nga endlaka leswaku van’wasayense lava xiximekaka va tshika dyondzo ya vona ku tiendlekela ka swilo?
TIVHIDIYO TA TIDYONDZO TA NKOKA LETI HUMAKA EBIBELENI
Xana Vuako Byi Lo Tumbuluxiwa?
Rungula ra le Bibeleni ra ku vulavula hi ku tumbuluxiwa ka swilo, vo tala a va ri twisisi kahle, van’wana va ehleketa leswaku leswi ri swi vulaka ko va ntsheketo. Xana leswi Bibele yi swi vulaka a swi twisiseki?
TIBUKU NI TIBROXARA
Xana Swilo Leswi Hanyaka Swi Lo Tumbuluxiwa?
I swa nkoka leswi u swi pfumelaka malunghana ni masungulo ya vutomi.