•   Xana u titwa njhani loko u twa van’wana va rhuketela?

  •  A ndzi swi teki ku ri nchumu, ndzi swi toloverile.

  •  Swa ndzi karhata kambe ndzi boheka ku swi amukela.

  •  A swi ndzi khomi kahle.

•   Xana wena u rhuketela kangani?

  •  A ndzi rhuketeli

  •  Minkarhi yin’wana

  •  Nkarhi na nkarhi

•   Hi vonelo ra wena i swa nkoka ku fikela kwihi ku vulavula hi mhaka yo rhuketela?

  •  A hi swa nkoka

  •  I swa nkoka ngopfu

 Xana u yi tekela enhlokweni mhaka ya ku rhuketela? Kumbexana a wu swi voni tano. U nga ha vula leswaku ku ni swilo swa nkoka leswi u faneleke u karhateka ha swona. U nga ha vula u ku vanhu hinkwavo va rhuketela kutani a ku na xivangelo xo karhateka. Xana wolowo i ntiyiso?

 Kahlekahle ku na vanhu vo tala lava nga rhuketeliki. Naswona va ni swivangelo swo endla tano, leswi van’wana va nga swi tiviki. Hi xikombiso:

•  Ku rhuketela swi kombisa leswi u nga xiswona. Leswi u swi vulaka swi kombisa vumunhu bya wena. Loko u vulavula nhlambha, swi kombisa leswaku a wu va anakanyeli vanhu van’wana. Xana hileswi u nga xiswona?

   Bibele yi ri: “Swilo leswi humaka enon’wini swi huma embilwini.”—Matewu 15:18.

•  Loko u rhuketela swi endla vanhu van’wana va ku languta hi ndlela leyi nga riki kahle. Buku leyi nge Cuss Control yi ri: “Ndlela leyi hi vulavulaka ha yona yi nga kombisa leswaku hi lava vanghana va njhani, ndlela leyi vandyangu wa ka hina va nga ta hi xixima ha yona ni vatirhikulobye, ndlela leyi vuxaka bya hina byi nga ta va ha yona, ndlela leyi hi nga va ka xikhutazo ha yona, hambiloko hi kuma ntirho kumbe ku tlakusiwa entirhweni ni ndlela leyi vanhu lava hi nga va tiviki va hi hlamulaka ha yona.” Yi tlhela yi ku: “Tivutise loko vuxaka bya wena a byi ta va byi ve lebyi tsakisaka loko a wu nga rhuketelanga.”

   Bibele yi ri: ‘Mavulavulelo ya nhlambha a ma susiwe eka n’wina.’—Vaefesa 4:31.

•  Ku rhuketela a swi ku endli u va munhu lonene. Ebukwini yakwe, leyi nge How Rude! Nkulukumba Alex Packer u te: “Swa karharisa ku yingisela vanhu lava tshamelaka ku rhuketela.” U tlhele a vula leswaku mavulavulelo ya nhlambha “ma kombisa ku va munhu a nga ri na mahanyelo lamanene, a nga tlharihanga kumbe a nga na ntwelavusiwana. Loko mavulavulelo ya wena ma thyakile, swi ta onha mianakanyo ya wena.”

   Bibele yi ri: “Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina.”—Vaefesa 4:29.

•  Tivekele pakani. Swi nga va njhani loko wo ringeta ku tshika nhlambha ku ringana masiku yo karhi kumbe n’hweti? U nga ha tsala nhluvuko wa wena ehansi. Hambiswiritano, leswaku u namarhela pakani ya wena, u fanele u endla matshalatshala. Hi xikombiso:

•  Papalata swilo leswi nga onhaka mianakanyo ya wena. Bibele yi ri: “Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.” (1 Vakorinto 15:33) “Vunakulobye” a byi katsi vanhu ntsena kambe ni vuhungasi byo tanihi tifilimi, mintlango ya tivhidiyo ni vuyimbeleri. Kenneth, la nga ni malembe ya 17, u ri: “Swa olova ku yimbelela risimu leri u ri rhandzaka kambe u nga yingiseli marito ya rona hileswi u twaka ri ku bela.”

•  Vana la kuleke. Vanhu van’wana va rhuketela hileswi va anakanyaka leswaku swi ta va endla va vonaka va kurile. Sweswo a hi ntiyiso. Bibele yi vula leswaku vanhu lava tlhariheke ‘va letela matimba ya vona ya ku twisisa hi ku ma tirhisa leswaku va hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.’ (Vaheveru 5:14) A va hanyi hi ndlela leyi nga kombisiki xichavo leswaku va “tsakisa” van’wana.

 Marito ya nhlambha ma thyakisa mianakanyo hi swilo swo nyenyetsa. Leswi swi tolovelekile! Buku leyi nge Cuss Control yi ringanyeta leswi: “U nga nyanyisi xiyimo hi ku rhuketela. Endla leswi u nga swi kotaka leswaku u vulavula marito lamanene. U ta titwa u ri wa nkoka naswona vanhu va ta ku xixima.”