1-3. a) Moya wa ku kwetsima wu mu kongomisise ku yini Pawulo ni lava a a yendza na vona? b) I mpsini leswi hi nga ta swi kambisisa?

 NTLAWA wa vavasati wu huma ka doropa la Filipiya aMakedoniya. A wu hlwelanga ku fika ka nambu wawutsongo lowu wu vitaniwaka Gangites. Ku fana ni leswi a va tolovela ku swi yendla masiku man’wani, va tshama kusuhi ni nambu wolowo va sungula ku khongela ka Xikwembu xa Israyele. Naswona Yehovha wa va vona. — 2 Tik. 16:9; Ps. 65:2.

² Hi nkama wolowo wa wun’we, kolomuyani ka 800 wa makilometru hi tlhelo la wuxeni la Filipiya, ntlawa wa vavanuna wu suke ka doropa la Lixtra a sul ka Galatiya. Loko se ku hundze masikunyana, vavanuna volavo va fike ka xitaratu xa Varoma lexi a xi hambiwe hi maribye, lexi a xi famba xi ya ka tlhelo la wupeladlambu na xi ya ka doropa leli a ku ni vanhu va vanyingi ka dixtritu la Aziya. Vavanuna volavo ku nga Pawulo, Silasi na Timotiya, a va swi navela hintamu ku yendza hi xitaratu xolexo leswaku va ya ka doropa la Efeza ni ka madoropa man’wani lomu a ku ni vanhu va vanyingi lava a va fanele va twa mahungu ya ku tsakisa mayelana na Kreste. Kambe na va nga se sungula liyendzo la vona, moya wa ku kwetsima wu va tsimbisile. A swi tiviwi swaku swoleswo swi yendlekise ku yini. Vona va tsimbisiwe ku ya chumayela Aziya. Hi mhaka muni? Hi ku tirhisa moya wa ku kwetsima wa Xikwembu, Yesu a a lava ku yendla swaku vavanuna volavo va hundza hi Aziya Menor, va tlulela Lwandle la Ejewu, va famba anze ka nambu wa Gangites.

³ Ndlela leyi Yesu a nga kongomisa hi yona Pawulo ni vanghanu va yena ka liyendzo lolelo la ku ya Makedoniya yi hi djondzisa swilo swa lisima namuntlha. Swoswi, a hi voneni swin’wani leswi swi nga yendleka ka liyendzo la wumbirhi la Pawulo la wumisiyonariyu, leli li nga sungula kolomuyani ka lembe la 49 E.C.

4, 5. a) Ku yendleke yini hi Pawulo ni vanghanu va yena nkama na va li kusuhi ni Bitiniya? b) Hi xini xiboho lexi va nga xi yendla, naswona ku game ku yendleka yini?

⁴ Leswi Pawulo ni vanghanu va yena va nga tsimbisiwa ku ya chumayela aAziya, va yendze va ya ka tlhelo la norte ka madoropa ya Bitiniya. Leswaku va  fika koseniyani swi nga yendleka va hete masiku ya manyingi na va famba ka switaratu swa misava naswona na va hundza hi ka tindhawu leti a ku nga na vanhu va vanyingi ta doropa la Frijiya ni la Galatiya. Hambileswo, nkama na va li kusuhi ni ku fika aBitiniya, Yesu hi ku tirhisa moya wa ku kwetsima a tlhele a va tsimbisa ku chumayela. (Min. 16:6, 7) Swi nga yendleka ka nkama wolowo vavanuna lava, a va nga swi tivi leswi a va fanele va swi yendla. Phela a va swi tiva leswi a va fanele va swi chumayela ni leswi a va fanele va chumayelisa xiswona, kambe a va nga ku tivi lomu a va fanele va ya chumayela kona. A swi fana ni loko va gongondza ka xipfalu xa Aziya kambe xi nga pfuliwi. Se va ya gongondza ka xipfalu xa Bitiniya, na xona xi nga pfuliwi. Hambileswo, Pawulo a a tinyimiselile ku tama a gongondza anze a kuma xipfalu lexi a xi ta pfuliwa. Vavanuna volavo va yendle xiboho lexi a xi tikomba ingi a xi nga twisiseki. Va fambe ka tlhelo la wupeladlambu kolomuyani ka 550 wa makilometru, na va hundza hi ka madoropa ya manyingi anze va ya fika lomu maboti a ma nyima kona aTrowasi, lani a va ta fika va khwela boti va ya Makedoniya. (Min. 16:8) Loko Pawulo a fika aTrowasi a gongondze xipfalu xa wunharhu lexi xi nga pfuliwa.

⁵ Luka lweyi a nga tsala buku la Luka a nghene ka ntlawa wa Pawulo aTrowasi. Yena a hi byela leswi swi nga yendleka, a li: “Ka wusiku lolelo, Pawulo a vone wanuna wa le Makedoniya hi ndlela ya singita na a nyimile a mu kombela a ku: ‘Tani Makedoniya u ta hi pfuna.’ Nkama Pawulo a nga gama ku vona leswo, hi ye aMakedoniya; hi swi twisisile swaku Xikwembu xi lava hi ya va chumayela mahungu ya ku tsakisa.” a (Min. 16:9, 10) Hi wugamu Pawulo se a a swi tiva swaku a a fanele a chumayela kwini. A hi kanakani swaku a tsake hintamu hileswi a kalaka a nga godolanga a tlhela ndleleni! Vavanuna lava va 4 a va ha hlwelanga, va yo vhela va famba va ya Makedoniya.

6, 7. a) Hi nga djondza yini ka leswi swi nga yendlekela Pawulo nkama na a yendza? b) Leswi swi nga yendlekela Pawulo swi hi yendla hi tiyiseka hi yini?

⁶ Hi djondza yini ka mhaka leyi? Pimisa hi leswi: Moya wa ku kwetsima wu kongomise Pawulo nkama a nga ya Aziya, naswona Yesu a mu kongomisile nkama na a li kusuhi ni Bitiniya, funtshi ni nkama Pawulo a nga fika Trowasi, Yesu a mu kongomisile swaku a ya Makedoniya. Ninamuntlha, Yesu lweyi a nga Nhloko ya bandla a nga hi kongomisa hi ndlela ya ku fana. (Kol. 1:18) Hi xikombiso, swi nga yendleka se hi pimise hi ku va vapfuli va ndlela kumbe hi ku ya chumayela lani ku lavekaka hintamu vachumayeli. Kambe moya wa Xikwembu wu ta hi kongomisa ntsena nkama hi nga ta yendla xanchumu swaku hi fikelela leswi hi swi navelaka. Hi mhaka muni? Pimisa hi xikombiso lexi: Lweyi a fambisaka movha a kota ku djikisa movha wa yena wu ya ka tlhelo la xinene kumbe la ximatsi ntsena loko movha wu famba. Hi ku fana, loko hi lava ku yengesela ntirho wa hina, Yesu a to hi kongomisa ntsena loko hi yendla xanchumu swaku hi fikelela leswi hi lavaka ku swi yendla.

⁷ Se hi ta yendla yini loko hi vona swaku ingaku minzamu ya hina a yi pfuni  nchumu? Hi fanele hi godola hi pimisa leswaku moya wa Xikwembu a wu hi kongomisi? Ihim. Khumbuka swaku na yena Pawulo minkama yin’wani a swi nga mu fambeli kahle. Hambileswo a tame a gongondza ka swipfalu anze a ya kuma xipfalu lexi xi nga za xi pfuliwa. A hi tiyisekeni swaku loko hi tama hi tiyisela a ku laveteleni ka ‘xipfalu xaxikulu swaku hi yendla ntirho wa Hosi’ na hina hi ta katekisiwa swinene. — 1 Ko. 16:9.

8. a) Tlhamusela leswi doropa la Filipiya a li tshamise xiswona. b) Ku yendleke yini nkama lowu Pawulo a nga chumayela ka “ndhawu ya ku khongela ka yona”?

⁸ Loko se va fikile ka dixtritu la Makedoniya, Pawulo ni lava a a li na vona va yendzile va ya ka doropa la Filipiya. Vanhu va doropa leli a va tibyela hintamu hileswi a va li Varoma. Masonchwa ya Varoma lawa a ma nga ha tirhi, lawa a ma tshama aFilipiya, a ma vona a doropa la Filipiya na li fana ni Italiya. A swo fana ni loko a tiko la Roma a lo va ndzeni ka Makedoniya. Na va li handle ka xipfalu xa doropa, a kusuhi ni nambu wa ku lala, Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona va kume ndhawu leyi a va pimisa swaku i “ndhawu ya ku khongela ka yona.” b Se hi Savata va yile ka ndhawu yoleyo, naswona va kume vavasati va vanyingi na va gandzela Xikwembu. Vadjondzisiwa lava va tshamile va vulavulisana ni vavasati lava. Wansati mun’wani lweyi a vitaniwaka Lidiya “a a yingisela; kutani Yehovha a pfula mbilu ya yena hi ku helela”. Lidiya a tsake hintamu hi leswi a nga swi djondza, naswona yena ni ndjangu wa yena va tsakamisiwile. Lidiya a sindzisile swaku Pawulo  ni vamakwerhu lava a a li na vona va tshama kaya ka yena. c — Min. 16:13-15.

9. Namuntlha vamakwerhu va vanyingi va xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Pawulo, naswona hi yini minkateko leyi va yi kumaka hi ku yendla leswo?

⁹ Pimisa hi leswi Pawulo ni vanghanu va yena va nga tsakisa xiswona nkama lowu Lidiya a nga tsakamisiwa! Leswo swi yendle swaku Pawulo a tsaka hintamu hi ku va a pfumelile ku ya “aMakedoniya” ni ku va Yehovha a mu tirhisile yena ni lava a a li na vona swaku a hlamula swikhongelo swa vavasati lavayani, lava a va chava Xikwembu! Ninamuntlha, vamakwerhu va vanyingi, ku nga ha va majovhem, lava va nga guga, lava va kalaka va nga chadanga ni lava va nga chada va rhurha va ya lomu ku lavekaka hintamu vachumayeli. I ntiyiso swaku va kumana ni swikarhatu, kambe swikarhatu leswo a hi swa nchumu loko swi fanisiwa ni ku tsaka loku va ku kumaka loko va kuma vanhu va ku fana na Lidiya lava va tsakelaka mintiyiso ya Bibele. Ku nga va swaku na wena u nga txintxa xanchumu ka wutomi la wena swaku u ya pfunisa lani ku lavekaka vachumayeli? U ta katekisiwa hintamu loko u yendla leswo. Hi xikombiso, vona leswi nga yendlekela Aaron, makwerhu wa xinuna lweyi a nga ni kolomuyani ka 20 wa malembe lweyi a nga rhurha a ya ka tiko lin’wani la América Central. Leswi a swi vulaka swi kombisa leswi vamakwerhu va vanyingi va titwisaka xiswona, a li: “Ku tirha ka tiko lin’wani swi ni pfuna swaku ni tiyisa wunghanu la mina na Yehovha. Naswona ntirho wa ku chumayela wu tsakisa hintamu. Ni ni 8 wa swidjondzo swa Bibele!”

10. Hi swi tivisa ku yini leswaku madimoni ma seketelile nkama lowu vanhu va nga djikela Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona?

¹⁰ Ha tiyiseka swaku Sathana a kwate swinene hi mhaka ya leswi mahungu ya ku tsakisa ma nga hangalaka ka ndhawu leyi yena ni madimoni a va yi fuma. Naswona a swi hlamalisi leswi madimoni ma nga yendla leswaku Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona va kanetiwa! Na va ha li ka ndhawu leyi a ku khongeliwa ka yona, mutirhi mun’wani wa xisati lweyi a a ngheniwe hi dimoni, naswona a a ganyisa vinyi va yena hileswi a a vhumbata, a sungule ku landzelela Pawulo a huwelela a ku: “Vavanuna lava i vatirheli va Xikwembu Xa Ku Tlakuka Hintamu naswona va mi djondzisa ndlela ya ku ponisiwa.” Swi nga yendleka dimoni leli li yendle swaku mutirhi lweyi a vula marito lawa swaku vanhu va pimisa leswaku leswi a a swi vhumbata ni leswi Pawulo a a swi djondzisa a swi ta hi ka Xikwembu. Leswo a swi ta yendla swaku vanhu va yingisela leswi mutirhi yelweyo a a swi djondzisa, ku nga li leswi a swi djondzisiwa hi valandzeli va ntiyiso va Kreste. Kambe Pawulo a miyetile mutirhi yelweyo hi ku hlongola dimoni. — Min. 16:16-18.

11. I mpsini swi nga yendlekela Pawulo na Silasi nkama Pawulo a nga hlongola dimoni?

 ¹¹ Nkama vinyi va mutirhi lweyi va nga vona leswaku a va luzekeliwe hi ndlela ya ku vevuka ya ku kuma male, va kwatile hintamu. Va game va khoma Pawulo na Silasi va va yisa bazara, lani tihosi a ti talisa ku yendla mintlhanganu kona. Vinyi va mutirhi lweli wa xisati va ye ka vayavanyisi lava a va ni xikheto va ya va byela va ku: “Vavanuna lava, va vanga mpfilumpfilu ka doropa la hina. I Vayuda naswona va djondzisa vanhu swihena leswi hina Varoma hi yalisiwaka ku swi yamukela kumbe ku hanya hi swona.” Leswi va nga swi vula swi yendle swaku “vanhu [abazara] va djikela Pawulo na Silasi,” naswona tihosi ti vule swaku a va fanele “va biwa hi tinhonga.” Ndzhaku ka leswo Pawulo na Silasi va khomiwile va pfaleliwa djele. Lweyi a a tirha djele a khome Pawulo na Silasi a va peta djele na va vavisiwile hintamu, a tlhela a va boha minenge hi xigodo. (Min. 16:19-24) Nkama mutirhi wa djele a nga pfala xipfalu, ndhawu leyi a va li ka yona yi sungule ku mphuma hintamu lakakuva swi nga yendleka hambi hi Pawulo na Silasi a va nga ha swi koti ku vonana kambe Yehovha a a va vona. — Ps. 139:12.

12. a) Vadjondzisiwa va Kreste va titwise ku yini nkama va nga hluphiwa, naswona hi mhaka muni? b) I mpsini leswi Sathana ni vanhu va yena va swi yendlaka swaku va hi hlupha namuntlha?

¹² Ka malembenyana lawa ma nga hundza, Yesu a a byele valandzeli va yena a ku: “Va ta mi xanisa.” (Yoh. 15:20) Hi mhaka leyo, nkama Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona va nga ya Makedoniya a va swi tiva swaku a va ta tshuka va hluphiwa. Se nkama va nga sungula ku hluphiwa a va pimisanga swaku Yehovha a a nga ha va tsakeli, kambe va swi vonile swaku ku hluphiwa lokuyani a ku ta hi ka Sathana. Namuntlha vanhu lava tirhisiwaka hi Sathana va yendla swa ku fana ni leswi nga yendleka Filipiya. A xikola ni le mintirhweni, vanhu va vulavula mavunhwa hi hina, lawa ma yendlaka swaku hi nyenyiwa hi tlhela hi hluphiwa. Ka matiko man’wani vafundhisi va hi lumbeta amatribunali, phela swo fana ni loko va ku: ‘Timboni ta Yehovha ti yendla swaku ku va ni mpfilumpfilu hikusa ti djondzisa swilo swa ku a hi fanelanga hi swi pfumela.’ Ka matiko man’wani vamakwerhu va biwa va tlhela va petiwa madjele. Kambe ha swi tiva swaku Yehovha wa va vona. — 1 Pe. 3:12.

13. I mpsini swi nga yendla swaku lweyi a a vonelela Pawulo na Silasi a vutisa a ku: “Ni fanele ni yendla yini swaku ni ponisiwa?”

¹³ Swi nga yendleka Pawulo na Silasi a va lava nkamanyana swaku va hola ka ku vava loku a va ku twa hi mhaka ya leswi va nga biwa hintamu siku leliya. Kambe niwusiku a va nga ha twi ku vava hintamu hikusa Bibele li hi byela swaku “a va li ku khongeleni ni le ku dzuniseni ka Xikwembu hi tinsimu”. Swa kola na kola ku sungule ku tsekatseka misava djele! Lweyi a a va vonelela a pfukile, naswona nkama a nga vona swaku swipfalu swi pfuliwile, a sungule ku chava hikusa a a pimisa swaku Pawulo na Silasi a va balekile. Leswi  a a swi tiva swaku a a ta khatisiwa hi ku va tshika va baleka ‘a tlomule xipada xa yena a lava ku tidlaya’. Kambe Pawulo a huwelelile a ku: “U nga tidlayi, hi kona hinkwerhu!” Lweyi a a va vonelela a va vutise leswi na a chava: “Ni fanele ni yendla yini swaku ni ponisiwa?” Pawulo na Silasi a va nga ta swi kota ku mu ponisa, a a to ponisiwa hi Yesu ntsena. Hi mhaka leyo va mu hlamule va ku: “Pfumela ka Hosi Yesu kutani u ta ponisiwa”. — Min. 16:25-31.

14. a) Pawulo na Silasi va mu pfunise ku yini muvoneleli wa djele? b) Hi yini minkateko leyi Pawulo na Silasi va nga yi kuma hileswi va nga tiyisela ku hluphiwa na va tsakile?

¹⁴ Indjhe xivutiso xa lweyi a a vonelela Pawulo na Silasi a xi huma mbilwini? Pawulo a nga zanga a swi kanakanile leswo. Phela muvoneleli lweyi a a nga li Muyuda, naswona a a nga ma tivi Matsalwa. Leswaku a va Mukreste a a fanele a djondza a tlhela a yamukela mintiyiso ya lisima ya Matsalwa. Hi mhaka leyo, Pawulo na Silasi va tinyike nkama wa leswaku va mu djondzisa hi “rito la Yehovha.” Swi nga yendleka nkama Pawulo na Silasi a va djondzisa wanuna lweyi, va khohlwile swaku a va vavisiwile swinene, kambe muvoneleli lweyi a swi vonile swilondza swaswikulu leswi a va li na swona, naswona a game a swi hlampsa. Wanuna lweyi ni ndjangu wa yena “va vhela va tsakamisiwa.” Phela Pawulo na Silasi va ve ni nkateko lowu wawukulu hileswi va nga tiyisela ku xanisiwa na va tsakile! — Min. 16:32-34.

15. a) Timboni ta Yehovha ti xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Pawulo na Silasi namuntlha? b) Hi mhaka muni hi fanele hi tama hi yendzela vanhu lava hi va chumayelaka?

¹⁵ Ku fana na Pawulo na Silasi, namuntlha Timboni ta Yehovha ta tinyingi ti chumayela mahungu ya ku tsakisa na ti li madjele hi mhaka lipfumelo la tona. Naswona vanhu va vanyingi va ma tsakela mahungu ya ku tsakisa. Hi xikombiso, ka tiko lin’wani lani ntirho wa hina a wu tsimbisiwa ku ve ni nkama lowu kolomuyani ka 40 pursentu wa Timboni ta Yehovha a ti djondze ntiyiso na ti li djele! (Esa. 54:17) Nakambe vona leswaku muvoneleli lwiya wa djele a yo kombela ku pfuniwa loko se ku ve ni ku tsekatseka ka misava adjele. Hi ku fana namuntlha vanhu lava va kalaka va nga se tshama va ma tsakela mahungu ya ku tsakisa, swi nga yendleka va tshuka va ma yamukela loko va kumana ni swikarhatu swaswikulu leswi swi txintxaka wutomi la vona. Se loko hi tama hi chumayela, hi tlhela hi yendzela lava hi va chumayelaka hi nga karhali, leswo swi nga yendla swaku hi va kusuhi na vona loko wutomi la vona li tshuka li txintxa naswona va yamukela mahungu ya ku tsakisa.

16. Xiyimu xi txintxise ku yini hi siku leli nga landzela siku leli Pawulo na Silasi va nga biwa hi lona?

¹⁶ Hi mundzuku ka kona, tihosi ta doropa ti rhumise swaku Pawulo na Silasi va humesiwa djele. Kambe Pawulo a te: “Hambileswi hi nga Varoma, va hi  bile phambheni ka vanhu na hi nga na nandzu va tlhela va hi peta djele. Kambe swoswi va lava ku hi humesa na hi nga voniwi hi munhu. A hi nge swi pfumeli leswo! A va ti vona hi voxe va ta hi humesa.” Nkama tihosi ta doropa ti nga tiva swaku vavanuna lava vambirhi a va li Varoma, “ti sungule ku chava,” hikusa a ti nga yi hloniphanga mfanelo ya vona ya ku va Varoma. d Phela swoswi a mhaka a yi djikile, vadjondzisiwa va biwile na va voniwa hi vanhu, se na tona tihosi ta doropa a ti fanele ti kombela ku rivaleliwa na ti voniwa hi vanhu. Se ti kombele swaku Pawulo na Silasi va huma ka doropa la Filipiya. Hi wumbirhi ka vona va pfumelile, kambe ku sungula va tinyike nkama wa kuva va tiyisa ntlawa wa vadjondzisiwa va nyuwani lowu a wu ya wu kula. Loko se va va tiyisile, hi kona va nga gama va famba.

17. Vadjondzisiwa va nyuwani a va ta djondza yini hi ku vona xikombiso xa ku tiyisela xa Pawulo na Silasi?

¹⁷ Loko timfanelo ta Pawulo na Silasi ta ku va Varoma a ti yo hloniphiwa, swi nga yendleka a va ta va va nga biwanga. (Min. 22:25, 26) Kambe loko leswo a swi yo yendleka, vadjondzisiwa va Filipiya a va ta pimisa swaku vavanuna lavaya va tirhise timfanelo ta vona swaku va baleka ku hluphiwa hi mhaka ya vito la Yesu. Leswo a swi ta li khumbisa ku yini lipfumelo la vadjondzisiwa va Yesu lava a va nga li Varoma? Phela a nawu a wu nga ta va vhikela swaku va nga hluphiwi. Hi mhaka leyo, hi kuva Pawulo na Silasi va tiyisele ku hluphiwa, va va vekele xikombiso xaxinene vadjondzisiwa va nyuwani xa leswaku va nga swi kota ku nyima va tiyile hambiloko va hluphiwa. Handle ka leswo, hi kuva va sindzise leswaku timfanelo ta vona ti hloniphiwa, Pawulo na Silasi va yendle leswaku tihosi ti pfumela phambheni ka vanhu hinkwavu swaku a ti tlule nawu. Hi kuva ti yendle leswo tihosi a ti ta pimisa kambirhi na ti nga se hlupha vadjondzisiwa va nyuwani naswona leswo a swi ta yendla swaku va vhikeliwa ka nkama lowu taka.

18. a) Madoda ma nga mu tekelelisa ku yini Pawulo? b) Hi ma lwelisa ku yini mahungu ya ku tsakisa hi tlhela hi ma tiyisa hi nawu ka masiku ya hina?

¹⁸ Ninamuntlha madoda abandleni ma veka xikombiso xaxinene lexi vamakwerhu va faneleke va xi landzela. Madoda ma tinyimisele ku yendla xin’wani ni xin’wani lexi ma nga nyimela swaku vamakwerhu na vona va xi yendla. Ku fana na Pawulo na hina hi fanele hi kambisisa kahle leswaku hi loko swi te yini naswona nkama muni hi faneleke hi tirhisa nawu leswaku hi tivhikela. Loko swi laveka hi yisa timhaka ta hina ka matribunali yamatsongo ya le tikweni ni ka matribunali yamakulu, leswaku hi kuma mpfumelelo hi ku ya hi nawu leswaku hi tama hi tirhela Yehovha na hi chunsekile. Xikongomelo xa hina a hi ku pfuxa xitereka, kambe i ku ‘lwela mahungu ya ku tsakisa hi tlhela hi ma tiyisa hi nawu,’ ku nga leswi Pawulo a nga swi tsalela bandla la Filipiya loko se ku hundze 10 wa malembe ku sukela nkama lowu a nga pfaleliwa djele ka doropa lolelo. (Filp. 1:7) Hambileswo a ku na mhaka swaku ku yendleka yini amatribunali, hina ku fana na Pawulo ni vamakwerhu lava a  va li na yena, hi tinyimisele ku tama hi chumayela mahungu ya ku tsakisa kun’wani ni kun’wani lani moya wa ku kwetsima wa Xikwembu wu hi kongomisaka ku ya chumayela kona. — Min. 16:10.