1, 2. Hi xihi xihiwa xa lisima lexi Yehovha ahi nyikeke xona?

WUTOMI i xihiwa xa lisima lexi Yehovha axi nyikeke vanhu. (Genesa 1:27) A lava leswaku hi va ni wutomi la kahle swinene. Hi mhaka leyo angahi nyika matshinya ya minawu lamahi djondzisaka kuyendla swiboho swa kahle. Hi fanele hi tirhisa matshinya lawa kuva mahi pfuna “kuhlawula” xikarhi ka ‘leswinene ni ka leswobiha.’ (Vaheveru 5:14) Loko hi yendla leswo, hi pfumelela Yehovha ahi djondzisa ndlela yoyi tirhisa kahle miyanakanyu ya hina. Loko hi vona ndlela leyi kuhanya hi matshinya ya minawu ya Xikwembu swihi pfunaka ha yona, hi hetelela hi twisisa ndlela leyi manga ya lisima ha yona.

² Wutomi lingaha tika swinene. Hingaha kumana ni swiyimu leswi kunga liki na nawu wa kukongoma Bibeleni. Hi xikombiso, swingaha lava hi yendla xiboho xa wudahu leli katsaka kutirhisa ngati. Hingaxi yendlisa kuyini xiboho lexingata tsakisa Yehovha? Bibele li ni matshinya ya minawu lamahi pfunaka kuvona wutomi ni ngati hilaha Yehovha aswi vonaka ha kona. Loko hima twisisa kahle matshinya lawa, hitaswi kota kuyendla swiboho leswinene ni kuva ni lipfalu leli baseke. (Swivuriso 2:6-11) Ahi kambisiseni man’wana ya matshinya wolawo.

3, 4. a) Xikwembu xili kombise kuyini vonelo la xona hi ngati? b) Yi nyimela yini ngati?

³ Wutomi i la lisima ka Yehovha. Ka Bibele ahi byela leswaku a ngati ya kwetsima hikusa yi nyimela wutomi. Hi xikombiso, a nkama Kayini anga dlaya makwavu, Yehovha amu byele leswi: “Ngati ya makwenu yi huwelela ka mina kusukela amisaveni.” (Genesa 4:10) Ngati ya Avele ayi nyimela wutomi la yena; loko Kayini amu dlayile, a suse wutomi la Avele.

⁴ Ndzhaku ka Ndhambi ya masikwini ya Nowa, Xikwembu xi vule leswaku vanhu vanga tidlela nyama. Kambe xi te: “Ntsena nyama ni wutomi la yona — kunga ngati — unga tshuki uyi dla.” (Genesa 9:4) Hinkwavu vatukulu va Nowa ava fanele va yingisa xileriso lexi. Swiyo dla, leswaku ka Yehovha, a ngati yi nyimela wutomi. Hi mhaka leyo, na hina hi fanele hiyi vona hi ndlela yoleyo. — Tipisalema 36:9.

5, 6. Nawu wa Moxe awu li kombisa kuyini vonelo la Yehovha hi wutomi ni ngati?

⁵ Ka Nawu lowu Yehovha a nyikeke Moxe, a te: “Loko munhu wihi na wihi . . . o dla ngati ya xivumbiwa xihi na xihi, kunene ngohe ya mina yita lwa ni lweyi a dlaka ngati, naswona nitamu dlaya axikarhi ka vanhu va yena. Hikuva a wutomi la xivumbiwa li le ngatini”. — Levhitika 17:10, 11.

⁶ Nawu wa Moxe awu vula leswaku loko munhu a dlaya xiharhi leswaku a dla, a ngati ya xona ayi fanele hi dibiwa hansi. Leswo aswi kombisa kutlhelisela wutomi la xiharhi ka Yehovha, Muvumbi wa lona. (Deteronoma 12:16; Ezekiyele 18:4) Kambe Yehovha aanga nyimelanga  leswaku vaza va xokola ni leyinga ka marhambu. Kambe loko va susa ngati hilaha vanga kotaka ha kona avata tidlela nyama nava pepile. A kuhlonipha ngati ya xiharhi, aswi kombisa kuhlonipha Yehovha, Munyiki wa wutomi. Nakambe a nawu awu lerisa Vayisrayele kunyikela swiharhi tani hi magandzelo ya kurivaleliwa swidjoho. — Vona Nhlamuselo 19 ni 20.

7. Davhida aswi kombise kuyini leswaku aayi hlonipha ngati?

⁷ Hinga vona lisima la ngati ka leswi Davhida angaswi yendla loko a lwa ni Vafilista. Masonchwa ya yena ma vone leswaku a atwa torha swinene. Kutani ma veke wutomi la wona nghozini hi kuya ka ndhawu ya valala leswaku maya kha mati. Loko ma vuyise mati, Davhida a yalile kuma nwa kutani “ama chululele Yehovha.” A gama a ku: “Oh, we Yehovha, aswive kule na mina kuva niyendla swofana ni leswi! Xana ningaswi kotisa kuyini kuphuza ngati ya vavanuna lava vekeke wutomi la vona anghozini?” Hakunene Davhida aaswi tiva leswaku wutomi ni ngati i swa lisima ka Yehovha. — 2 Samuwele 23:15-17.

8, 9. Vayi vonisa kuyini ngati Vakreste namuntlha?

⁸ Aminkameni ya Vapostola, vanhu va Xikwembu avangaha nyikeli magandzelo ya swiharhi. Kambe ava fanele va lulamisa vonelo la vona hi ngati. ‘Kutshika . . . kudla ngati’ aku li yin’we ya Minawu leyi Yehovha angaha lava leswaku Vakreste vayi tekela nhlokweni. Nawu lowu awu li wa lisima swinene kufana ni kufambela kule ni wutunga kumbe kugandzela swifaniso. — Mintirho 15:28, 29.

⁹ Swaha li tanu ni namuntlha ka Vakreste. Haswi tiva leswaku Yehovha i Xihlovo xa wutomi ni leswaku wutomi hinkwalu i lakwe. Haswi tiva leswaku ngati ya kwetsima ni leswaku yi nyimela wutomi. Hi mhaka leyo, hi  fanele hi kambisisa matshinya ya minawu ya Bibele loko hi lava kuyendla xiboho lexi fambelanaka ni wudahu leli katsaka kutirhisa ngati.

10, 11. a) Hi lihi vonelo la Timboni ta Yehovha hi kucheliwa ngati kumbe kutirhisa 4 wa swiyengenkulu swa ngati? b) Hi swihi swiboho leswi Mukreste mun’wana ni mun’wana a faneleke aswi yendla?

¹⁰ Timboni ta Yehovha taswi tiva leswaku ‘kutshika . . . kudla ngati’ aswi vuli ntsena kutshika kuyi dla hi nomo kumbe kuyi nwa. Swi vula kunga pfumeli kucheliwa ngati ka miri wa hina, kunyikela ngati ya hina leswaku yi cheliwa van’wana ni kuvekisa ngati ya hina leswaku hiyi tirhisa hi nkama wun’wana. Nakambe swi vula kunga pfumeli kucheliwa 4 wa swiyengenkulu swa ngati: glóbulos vermelhos, glóbulos brancos, plaquetas ni plasma.

¹¹ A 4 wa swiyengenkulu leswi swa ngati swinga yaviwa hi swiyenge swa switsongo leswi vitiwaka swiyenge leswitsongo swa ngati. Mukreste a fanele a tiyendlela xiboho hi yexe xa kuyala kumbe kupfumela swiyenge leswitsongo swa ngati. Leswo swi tirha ni ka wudahu leli tirhisaka ngati ya wena n’winyi. Mun’wana ni mun’wana a fanele a yendla xiboho xa leswi faneleke swi yendliwa ni leswinga faneliki swi yendliwa hi ngati ya yena loko vadokodela va li karhi vamu yendla wuhandzuli, swikambelo kumbe kumu daha. — Vona Nhlamuselo 21.

12. a) Hi mhaka muni Yehovha a li ni mhaka ni swiboho swa hina leswi katsaka lipfalu? b) Hingaswi yendlisa kuyini swiboho leswinene loko swita ka ta wudahu?

¹² Kunga va leswaku Yehovha a ni mhaka ni swiboho swa hina leswi katsaka lipfalu? Ina, hikuva ani mhaka ni leswi hiswi pimisaka ni leswinga mbilwini ya hina. (Lerha Swivuriso 17:3; 24:12.) Hi mhaka leyo, loko hi  yendla xiboho lexi fambelanaka ni wudahu, hi fanele hi kombela nkongomiso wa Yehovha hi xikhongelo, hi yendla nkambisiso hi wudahu lolelo hi tlhela hi tirhisa lipfalu la hina leli djondzisiweke hi Bibele kuva hi yendla xiboho. Ahi lavi kuvutisela van’wana leswi avataswi yendla ka xiyimu xa hina. Nakambe van’wana ava fanelanga va zama kukucetela xiboho xa hina. Mukreste mun’wana ni mun’wana “atarhwala ndzhwalu wa yena.” — Vagalatiya 6:5; Varhoma 14:12.

13. A minawu ni matshinya ya minawu hi ngati swihi djondzisa yini hi Yehovha?

¹³ Hinkwaswu leswi Yehovha ahi kombelaka kuswi yendla swi pfuna hina. Leswo swi kombisa leswaku wahi rhandza. (Tipisalema 19:7-11) Ahimu yingisi ntsena hi leswi hi pfunekaka hi swileriso swa yena. Kambe hiswi yendla hikusa hamu rhandza. Lirhandzu lelo lihi pfuna kuyala kucheliwa ngati. (Mintirho 15:20) Leswo swi tlhela swi sirhelela ni lihanyu la hina. Vanhu votala namuntlha vayi tiva nghonzi leyinga kona hi kucheliwa ngati naswona vadokotela vaswi tiva leswaku kudaha vanga tirhisanga ngati swi kahle ka lihanyu la muvabyi. Hakunene swa tikomba leswaku Yehovha wahi rhandza naswona minawu ya yena yi pfuna hina. — Lerha Esaya 55:9; Yohane 14:21, 23.

14, 15. a) Hi yihi minawu leyi Yehovha ayi nyikeke vanhu va yena kuva sirhelela? b) Ungama tirhisisa kuyini matshinya ya minawu lama kumekaka ka minawu leyi?

¹⁴ Minawu ya Xikwembu minkama hinkwayu yi pfuna vanhu va xona. A minawu leyi Yehovha ayi nyikeke Vayisrayele ayi va sirhelela ka tinghozi totala. Hi xikombiso,  nawu wun’wana awu vula leswaku n’winyi wa munti a afanele a yaka makhumbi ya swisirhelelo a henhla ka yindlu leswaku kunga wi munhu. (Deteronoma 22:8) Nawu wun’wana awu fambisana ni swiharhi. Loko munhu a ni homu ya tihanyi a afanele kuyi pfalela leswaku yinga hlaseli munhu kumbe kumu dlaya. (Eksoda 21:28, 29) Loko Muyisrayele ayi ba hi makatla minawu leyi ivi kufa munhu, a arhwexiwa nandzu.

¹⁵ Minawu leyi yi kombisa leswaku wutomi i la lisima ka Yehovha. Hi djondza yini ka leswo? Hi fanele hi hlonipha wutomi. Hingaswi kombisa hi ndlela leyi hi hlayisaka munti ni movha wa hina, ndlela leyi hi fambisaka hi yona ni kulanga vuhungasi. Vanhu votala va yendla swilo leswi vekaka wutomi la vona nghozini na va tibyela leswaku avangata humeleliwa hi minchumu ya kubiha; ngopfungopfu vampsha. Kambe leswo swamu nyenyentsa Yehovha. Hikusa a lava leswaku hi li nyika lisima wutomi la hina ni la van’wana. — Eklesiasta 11:9, 10.

16. Hi lihi vonelo la Yehovha hi kuxixa nyimba?

¹⁶ Wutomi la vanhu hinkwavu i la lisima ka Yehovha kupatsa ni wutomi la xin’wanana lexinga khwirhini la mamana wa xona. Ka nawu wa Moxe, loko munhu o tshuka a vavisa wansati lweyi anga ni nyimba kutani a fa kumbe kufa xin’wanana, ka Yehovha munhu yelweyo a ani nandzu wa ngati. Hambileswi angayo phazama, kambe se a adlaye munhu naswona Yehovha a alava leswaku wutomi lolelo li hakeliwa. (Lerha Eksoda 21:22, 23.) Ka Xikwembu, xin’wanana lexinga khwirhini se i munhu. Se kuvuliwa yini loko munhu a xixa nyimba? Xikwembu xi titwisa kuyini hi swivanana swotala leswi dlayeteliwaka lembe ni lembe hi kuxixiwa ka tinyimba?

17. I yini leswinga chavelelaka wansati lweyi a xixeke nyimba na angese djondza hi Yehovha?

 ¹⁷ Ahinge wansati a xixe nyimba na angese djondza vonelo la Yehovha hi mhaka leyo. Anga tiyiseka leswaku Yehovha angamu rivalela hikusa Yesu a fe hi mhaka ya swidjoho swa hina. (Luka 5:32; Vaefesa 1:7) Loko wansati lweyi anga xixa nyimba a tisolile hi mbilu hinkwayu hi mhaka ya swona, anga fanelanga aha titwa nandzu. “Yehovha a ni timpsalu naswona wa tsetselela . . . Kukota leswi vuhumadlambu linga kule ni vupeladlambu, minandzu ya hina ayi veke kule na hina.” — Tipisalema 103:8-14.

18. Hi mhaka muni hi fanele hi yendla minzamu ya kutsuvula livengo mbilwini ya hina?

¹⁸ Kuhlonipha wutomi swi sukela mbilwini. Swi katsa leswi hi va vonisaka xiswona van’wana ni ndlela leyi hi titwaka hi yona hi vona. Mupostola Yohane a tsale leswi: “Mani na mani lweyi ahambulaka makwavu i mudlayi.” (1 Yohane 3:15) Loko hinga tivoneli, kunyenya munhu swinga kula mbilwini ya hina. Livengo linga yendla munhu a yeyisa van’wana, ava lumbeta mavunhwa hambi kuva navelela lifu. Yehovha waswi vona leswi hiva tekisaka xiswona van’wana. (Levhitika 19:16; Deteronoma 19:18-21; Matewu 5:22) Loko hi tsumbula leswaku hava nyenya van’wana, hi fanele hi yendla minzamu ya kutsuvula livengo lolelo ambilwini ya hina. — Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Yihi khumbisa kuyini ndlela leyi Yehovha a vonaka tihanyi ha yona?

¹⁹ Ku ni ndlela yin’wana yokombisa kuhlonipha wutomi. Ka Tipisalema 11:5 hi djondza leswaku Yehovha a  “nyenya mun’wana ni mun’wana lweyi a rhandzaka tihanyi.” Loko hi langa vuhungasi la tihanyi, hi kombisa leswaku hi rhandza tihanyi. Ahi lavi kupeta marito, mapimu ni swifaniso swa tihanyi ka miyanakanyu ya hina. Kambe hi lava kutata miyanakanyu ya hina hi swilo leswi baseke ni leswi tengeke. — Lerha Vafilipiya 4:8, 9.

20-22. a) Yehovha ayi vonisa kuyini misava ya Sathana? b) Vanhu va Xikwembu vaswi kombisa kuyini leswaku ‘ahi va misava’ leyi?

²⁰ Misava ya Sathana ayili hloniphi wutomi. Kutani Yehovha ayi teka yi li ni nandzu wa ngati kumbe nandzu wa kudlaya. Kusukela khale swinene, a mintlawa ya politika yi vange lifu la vanhu votala swinene, kupatsa ni malandza yotala ya Yehovha. Ka Bibele, mimfumu leyi yi fanisiwa ni swiharhi swa nhova leswinga ni tihanyi. (Daniyele 8:3, 4, 20-22; Nhlavutelo 13:1, 2, 7, 8) Namuntlha, kuxavisa swibamu i bindzu la likuku swinene. Vanhu votala va kuma male yotala swinene hi kuxavisa swibamu leswi dlayetelaka wutomi la vanhu. Swiyo dla, leswaku “misava hinkwayu yi le ka lweyi wobiha.” — 1 Yohane 5:19.

²¹ Kambe Vakreste va ntiyiso ‘ahi va misava’ leyi. Ava ngheneli ka maguwa ya politika ni ka nyimpi. Leswi vanga dlayiki munhu, avayi seketeli mintlawa leyi dlayaka vanhu. (Yohane 15:19; 17:16) Loko va hluphiwa, ava tlheliseli hi ndlela ya tihanyi. Yesu ahi djondzise kuva hi rhandza valala va hina. — Matewu 5:44; Varhoma 12:17-21.

²² Wukhongeli na lona li ni nandzu ka vanhu votala swinene lava dlayiwaka. Loko Bibele li vulavula hi Babilona Lwenkulu, mufumi wa misava hinkwayu wa  wukhongeli la mavunhwa, li li: “Kukumiwe ngati ya vaprofeta ni ya vahlawuliwa va Xikwembu ni ya hinkwavu lavangadlawa laha misaveni.” Waxi twisisa xivangelo lexi yendlaka Yehovha ahi nyika xileriso lexi: “N’wina vanhu va mina, humani mimusiya”? Lava gandzelaka Yehovha ava katseki nikatsongo ka wukhongeli la mavunhwa. — Nhlavutelo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Swi vula yini ‘kuhuma’ ka Babilona Lwenkulu?

²³ Leswaku munhu a ‘huma’ ka Babilona Lwenkulu a fanele a tiyisekisa leswaku angaha lumbi wukhongeli la mavunhwa. Hi xikombiso, leswo swi katsa kuya timisa vitu la wena ka wukhongeli lolelo. Kambe kaha katseka swin’wana swotala. Hi fanele hi nyenya minchumu ya kubiha leyi wukhongeli la mavunhwa liyi yendlaka. Wukhongeli la mavunhwa li pfumelela ni kuseketela leswaku vanhu va yendla wuntunga, va nghenela politika ni kulwela kuganya hi ndlela yihi na yihi. (Lerha Tipisalema 97:10; Nhlavutelo 18:7, 9, 11-17) Hi mhaka leyo, kuringana malembe yotala vanhu votala swinene se va luzekeliwe hi wutomi.

24, 25. Hi pfuneka hi yini hi kutiva Yehovha?

²⁴ Hi ndlela yokarhi hinkwerhu ka hina ahi seketela minchumu ya kubiha leyi yendliwaka hi misava ya Sathana loko hingese djondza hi Yehovha. Kambe se hi cincile. Hi ve ni lipfumelo ka nkutsulu ni kutlhela hi nyiketela wutomi la hina ka Xikwembu. Hi tikhorisa hi ‘minkama ya kupepa . . . leyi taka hi ka Yehovha hi yexe’, leswinge hi ni kurhula ni lipfalu leli baseke hi kutiva leswaku hi tsakisa Xikwembu. — Mintirho 3:19; Esaya 1:18.

²⁵ Hambi loko swiku ahi lumba nhlengeletanu ya vanhu lavangali hloniphiki wutomi, Yehovha angahi rivalela  hi kutirhisa nkutsulu. Hakunene haxi tlangela hi mbilu hinkwayu xihiwa xa Yehovha xa wutomi. Hi kombisa kutlangela ka hina hi kulwela kupfuna van’wana leswaku va djondza hi Yehovha, va huma ka misava ya Sathana ni kutikhorisa hi wunghanu lotsakisa ni Xikwembu. — 2 Vakorinto 6:1, 2.

26-28. a) Hi wihi ntirho wa lisima lowu Yehovha awu nyikeke Ezekiyele? b) I yini leswi Yehovha ahi kombelaka kuswi yendla namuntlha?

²⁶ Aminkameni ya Vayisrayele, Yehovha a rhume muprofeta Ezekiyele kutivisa vanhu leswaku kungali khale Yerusalema aata lovisiwa ni kuva byela leswi ava fanele vaswi yendla leswaku va pona. Ezekiyele aata va ni nandzu wa ngati ka Yehovha loko aangaswi yedlanga leswo. (Ezekiyele 33:7-9) Ezekiyele a kombise kuhlonipha wutomi hi kuyendla minzamu hinkwayu kuva a byela vanhu hi rungula lolelo la lisima.

²⁷ Na hina Yehovha ahi nyike ntirho wa kutivisa vanhu leswaku kungali khale misava ya Sathana yita lovisiwa ni kuva pfuna kutiva Yehovha leswaku vata kota kunghena ka misava leyimpsha. (Esaya 61:2; Matewu 24:14) Hi lava kuyendla minzamu hinkwayu kuva hi tivisa van’wana hi rungula leli. Onge hinga vula hilaha Pawulo anga vula hi kona a ku: ‘Anina nandzu loko mun’we wa n’wina aya kuloveni, hikuva animifihlelanga makungu ya Xikwembu kambe ni mitivisile wona hinkwawu.’ — Mintirho 20:26, 27.

²⁸ Ka ndzima leyi landzelaka, hita kambisisa swiyenge swin’wana leswi hinga kombisaka kuva vanhu lava baseke ka swona.