MUTU 14
“Mizinda Yikuru Yikiza kwa Iyo”
1-3. Kasi chikachitika ntchivichi apo ŵapapi ŵakiza na ŵana ŵawo kwa Yesu, ndipo nkhani iyi yikulongora kuti Yesu wakaŵa wuli?
YESU wakamanya kuti umaliro wa umoyo wake pa charu chapasi uli pafupi. Kukakhala masabata ghachoko waka kuti wafwe, ndipo wakaŵa na vinandi vyakuti wachite. Wakapharazganga na ŵapositole ŵake mu Pereya, chigaŵa chakumafumiro gha dazi kwa Mlonga wa Yorodani. Ŵakapharazganga mu nthowa ya kumwera kulazga ku Yerusalemu, uko Yesu wakalutanga kukachita Paska laumaliro kwa iyo.
2 Yesu wati wadumbiskana na ŵalongozgi ŵanyake ŵa chisopa, pakaŵa chinthu chinyake chakutimbanizga. Ŵanthu ŵakizanga na ŵana ŵawo kuti ŵamuwone. Ŵana aŵa ŵakwenera kuti ŵakaŵa ŵa misinkhu yakupambanapambana, chifukwa Mariko wakaŵazunura na lizgu ilo wakazunura pakwamba pakuyowoya za mwana wa vyaka 12, apo Luka wakazunura lizgu ilo lingalembeka kuti “ŵabonda.” (Luka 18:15; Mariko 5:41, 42; 10:13) Nga umo vikuŵira, palipose apo pali ŵana pakuŵa chiwawa. Ŵasambiri ŵa Yesu ŵakakalipira ŵapapi, panji ŵakaghanaghananga kuti Fumu yawo yikatangwanika chomene mwakuti yingachezga yayi na ŵana. Kasi Yesu wakachita vichi?
3 Yesu wati wawona ivyo vikachitika, wakakwiya. Kasi wakakwiyira njani? Ŵana? Ŵapapi? Yayi, wakakwiyira ŵasambiri ŵake. Iyo wakati: “Ŵalekani ŵana ŵachoko ŵize kwa ine. Lekani kuŵakanizga, pakuti Ufumu wa Chiuta ngwa ŵanthu nga ni aŵa. Nadi nkhumuphalirani kuti, waliyose uyo wakupokelera chara Ufumu wa Chiuta nga ni mwana muchoko wazamunjiramo chara.” Kufuma apo, Yesu “wakapakata ŵana na kwamba kuŵatumbika.” (Mariko 10:13-16) Mazgu gha Mariko ghakulongora kuti Yesu wakaŵavumbatira mwachitemwa, ndipo panji ŵana ŵanyake wakaŵapakata. Ichi chikulongora kuti Yesu wakatemwanga nadi ŵana. Ndipouli, apa tikusambirapo chinthu chinyake chakukhwaskana na iyo, chakuti wakaŵa wakufwatuka na ŵanthu.
4, 5. (a) Kasi tikumanya wuli kuti Yesu wakaŵa wakufwatuka na ŵanthu? (b) Kasi ni mafumbo wuli agho tidumbiskanenge mu mutu uwu?
4 Yesu waŵenge mukali, wambura ubwezi, panji wakujikuzga, mphanyi ŵana ŵara ŵakakhumba yayi kwiza kwa iyo, kweniso mphanyi ŵapapi ŵawo ŵakafwatuka yayi kwiza kwa iyo. Apo mukughanaghanira umo vinthu vikaŵira, muŵe nga mukuwona ŵapapi ŵakumwemwetera apo munthu walusungu uyu wakulongora kuti wakutemwa ŵana ŵawo, wakulongora kuti ŵana mbakuzirwa kwa Chiuta, ndipo kufuma apo wakuŵatumbika. Nangauli Yesu wakatangwanikanga na milimo yinyake, kweni wakapaturanga nyengo yakuchezga na ŵanthu. Ivi vikawovwira kuti ŵanthu wafwatukenge kwiza kwa iyo.
5 Kasi mbanjani ŵanyake awo wakafwatukanga kwiza kwa Yesu? Ntchivichi chikapangiska Yesu kuŵa wakufwatuka na ŵanthu? Ndipo ise tingamuyezga wuli Yesu pa nkhani iyi? Tiyeni tiwone.
Mbanjani Ŵakafwatukanga Kwiza kwa Yesu?
6-8. Kasi kanandi Yesu wakaŵanga pamoza na njani, ndipo wakapambananga wuli na ŵalongozgi ŵa chisopa?
6 Apo mukuŵazga nkhani za mu mabuku gha Mateyu, Mariko, Luka, na Yohane, mungazizwa kuwona umo mizinda ya ŵanthu yikafwatukiranga kwiza kwa Yesu. Mwachiyelezgero, kanandi tikuŵazga vya iyo kuti: “Mizinda yikuru yikamulondezga kufuma ku Galileya.” “Mizinda yikuru yikawungana kwa iyo.” “Mizinda yikuru yikiza kwa iyo.” “Mizinda yikuru yikendanga nayo.” (Mateyu 4:25; 13:2; 15:30; Luka 14:25) Enya, kanandi Yesu wakaŵanga na wumba wa ŵanthu.
7 Kanandi awo ŵakendanga na Yesu ŵakaŵa ŵanthu bweka, awo ŵalongozgi ŵa chisopa ŵakaŵanenanga kuti mbanthu ŵapasi. Ŵafarisi na ŵasembe ŵakayowoya pakweru kuti: “Mzinda wa ŵanthu ŵambura kumanya Dango uwu, ngwakutembeka.” (Yohane 7:49) Pamanyuma, ivyo ŵarabi ŵakalemba vikapanikizgira kuti ndimo Ŵafarisi na ŵasembe ŵakachitiranga nadi. Ŵalongozgi ŵanandi ŵa chisopa ŵakawonanga ŵanthu ŵanthena kuŵa ŵapasi, ndipo ŵakakananga kurya nawo, kugura vinthu vyawo, panji kuchezga nawo. Nakuti ŵanyake ŵakayowoyanga kuti kulije chigomezgo cha chiwuka ku ŵanthu aŵa, awo ŵakaghamanyanga yayi malango ghakupangika na ŵanthu. Ŵanthu ŵanandi ŵapasi ŵakakhumbanga yayi kwiza ku ŵalongozgi aŵa kuti ŵapemphe wovwiri panji ulongozgi. Kweni kwa Yesu pera ŵakafwatukanga kwiza nyengo yiliyose iyo ŵakhumbira.
8 Yesu wakachezganga nawo ŵanthu bweka. Wakaryanga nawo, kuŵachizga, kuŵasambizga, na kuŵapa chigomezgo. Kweni Yesu wakaŵa wamahara, wakamanyanga kuti ŵanandi ŵakanenge mwaŵi wa kuteŵetera Yehova. (Mateyu 7:13, 14) Ndipouli, wakawonanga munthu waliyose kuti wangapulikira uthenga wake ndiposo wakawona kuti ŵanandi mbakuti ŵangachita icho ntchakwenelera. Ivi vikupambana chomene na umo ŵakachitiranga ŵasembe na Ŵafarisi, awo ŵakaŵa ŵanonono mtima. Kweni chakuzizika ntchakuti nanga mbasembe na Ŵafarisi ŵakizanga kwa Yesu, ndipo ŵanandi ŵakasintha nthowa zawo na kumulondezga. (Milimo 6:7; 15:5) Nanga mbasambazi na ŵamazaza ŵanyake ŵakawona kuti Yesu ni munthu wakufwatuka na ŵanthu.—Mariko 10:17, 22.
9. Chifukwa wuli ŵanakazi ŵakafwatukanga kwiza kwa Yesu?
9 Ŵanakazi nawo ŵakafwatukanga kwiza kwa Yesu. Kanandi ŵalongozgi ŵa chisopa ŵakwenera kuti ŵakaŵalengeskanga. Ŵarabi ŵakatemwanga kuyuyura awo ŵakasambizganga ŵanakazi. Nakuti ŵanakazi ŵakaŵazomerezganga yayi kupeleka ukaboni pa milandu, ŵakaŵawonanga nga mbakaboni ŵambura kugomezgeka. Ŵarabi ŵakafika pa kupeleka lurombo lwa kuwonga Chiuta chifukwa chakuti ŵakalengeka ŵanakazi yayi. Ndipouli, Yesu wakaŵayuyuranga yayi ŵanakazi. Ŵanandi ŵakizanga kwa iyo, ndipo ŵakaŵa ŵakunozgeka kusambira. Mwachiyelezgero, tikuŵazga kuti Mariya, mudumbu wa Lazaro, wakakhala pafupi na Fumu, wakategherezganga ivyo Yesu wakayowoyanga, apo mukuru wake Marita wakatangwanika na kunozga chakurya. Yesu wakalumba Mariya chifukwa cha kudangizga vinthu vyakukhumbikwa.—Luka 10:39-42.
10. Kasi Yesu wakapambananga wuli na ŵalongozgi ŵa chisopa pa umo wakachitiranga na ŵalwari?
10 Ŵalwari nawo ŵakathilimukiranga kwa Yesu, nangauli kanandi ŵalongozgi ŵa chisopa ŵakaŵawonanga nga mbanthu ŵakutayika. Dango la Mozesi likayowoyapo kuti ŵanthu ŵavyoni ŵakhalenge paŵekha kuti nthenda iyi yileke kwambukira, kweni likakanizga yayi kuŵachitira lusungu. (Levitiko, chaputara 13) Ndipouli, malango agho ŵarabi ŵakazakalemba ghakayowoya kuti ŵavyoni mbakuseruska nga ni mavi. Ŵalongozgi ŵanyake ŵa chisopa ŵakafika pa kuŵapoza na malibwe wuwo kuti ŵakhalenge patali. Ntchakusuzga kughanaghanira usange ŵanthu awo vinthu ivi vikaŵachitikiranga ŵangaŵa na chikanga kwiza kwa msambizgi waliyose. Kweni ŵavyoni ŵakizanga kwa Yesu. Wavyoni yumoza wakayowoya mazgu ghakulongora chipulikano agha, ghakuti: “Fumu, usange mukukhumba, munganitozga.” (Luka 5:12) Mu mutu wakulondezgapo, tizamudumbiskana ivyo Yesu wakazgora. Kweni sono ntchakupulikikwa kuyowoya kuti uwu mbukaboni wakuti Yesu wakaŵa wakufwatuka na ŵanthu.
11. Ntchiyelezgero wuli icho chikulongora kuti ŵanthu ŵakwananga ŵakafwatukanga kwiza kwa Yesu, ndipo chifukwa wuli ichi ntchakuzirwa?
11 Awo ŵakajiwonanga kuti mbanthu ŵapasi kweniso ŵakwananga nawo ŵakafwatukanga kwiza kwa Yesu. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani ivyo vikachitika apo Yesu wakaryanga chakurya mu nyumba ya Mufarisi. Mwanakazi uyo wakamanyikwanga kuti ngwakwananga wakanjira na kujikama pafupi na malundi gha Yesu, ndipo wakaliranga chifukwa cha chitima. Masozi ghake ghakanyeweska malundi gha Yesu, ndipo wakaghapuputa na sisi lake. Mufarisi yura wakakwenyelera na kususka Yesu chifukwa cha kuzomerezga mwanakazi uyu kwiza pafupi, kweni Yesu wakamulumba mwanakazi yura chifukwa cha kulongora mzimu wa kupera ndipo wakamusimikizgira kuti Yehova wamugowokera. (Luka 7:36-50) Mazuŵa ghano, ŵanthu awo ŵachita zakwananga zikuru ŵakwenera kufwatuka kwiza kwa awo ŵangaŵawovwira kuti ŵaŵeso paubwezi na Chiuta. Chifukwa wuli ŵanthu ŵakafwatukanga kwiza kwa Yesu?
Chifukwa Wuli Ŵanthu Ŵakafwatukanga Kwiza kwa Yesu?
12. Chifukwa wuli ntchakuzizika yayi kuti Yesu wakaŵa wakufwatuka na ŵanthu?
12 Kumbukani kuti Yesu wakatolera ndendende Adada ŵake. (Yohane 14:9) Baibolo likutikumbuska kuti Yehova “wali kutali yayi na waliyose wa ise.” (Milimo 17:27) Yehova, uyo ‘ngwakupulika malurombo,’ nyengo zose ngwakunozgeka kutegherezga ku ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka kweniso wose awo ŵakukhumba nadi kumusanga na kumuteŵetera. (Salimo 65:2) Ghanaghanirani waka, munthu uyo ngwankhongono na wakuzirwa chomene mu chilengiwa chose ndiyoso ngwakufwatuka chomene na ŵanthu. Nga Mbadada ŵake, Yesu nayo wakutemwa ŵanthu. Mu mitu yakulondezgapo, tizamudumbiskana chitemwa chikuru chomene icho Yesu wakaŵa nacho. Ivi ndivyo vikapangiska kuti ŵanthu ŵafwatukenge chomene kwiza kwa Yesu. Tiyeni tiwone mikhaliro yinyake ya Yesu iyo yikalongora kuti wakaŵatemwanga.
13. Kasi ŵapapi ŵangayezga wuli Yesu?
13 Ŵanthu ŵakamanyanga kuti Yesu wakaŵaghanaghaniranga. Yesu wakalekanga yayi kughanaghanira ŵanthu nanga wangaŵa kuti watangwanika. Nga umo tawonera kale, ŵapapi ŵati ŵiza na ŵana ŵawo kwa iyo, Yesu wakaŵapokelera, nangauli wakaŵa wakutangwanika. Ili ni sambiro liwemi ku ŵapapi. Ntchipusu yayi kulera ŵana mazuŵa ghano. Ndipouli, ntchakuzirwa kuti ŵana ŵawonenge kuti ŵapapi ŵawo ŵakufwatuka nawo. Usange ndimwe mupapi, mukumanya kuti nyengo zinyake mukutangwanika chomene mwakuti mungachita yayi ivyo mwana winu wakumupemphani. Ndipouli, kasi mungamusimikizgira yayi mwana winu kuti mumovwirenge mwaluŵiro para mwamara ivyo mukuchita? Para mukuchita ivyo mukuyowoya, mwana winu wasambirenge kuti ntchiwemi kuzikira. Kweniso wafwatukenge kumuphalirani masuzgo ghose agho wakukumana nagho.
14-16. (a) Ntchivichi chikapangiska Yesu kuchita munthondwe wakwamba, ndipo chifukwa wuli ichi chikaŵa chakuzizika? (b) Kasi munthondwe uwo Yesu wakachita ku Kana ukuvumburachi za iyo, ndipo ŵapapi ŵakusambirapo vichi?
14 Yesu wakalongora kuti wakapulikiskanga masuzgo gha ŵanthu. Mwachiyelezgero, wonani munthondwe wakwamba uwo Yesu wakachita. Yesu wakaŵa ku chiphikiro cha nthengwa ku Kana, tawuni ya mu Galileya. Pakaŵa suzgo linyake lakulengeska, vinyo likamara. Anyina, a Mariya, ŵakaphalira Yesu icho chikachitika. Kasi Yesu wakachita vichi? Wakaphalira ŵateŵeti kuti ŵazuzge maji mu viŵiya 6 vikuruvikuru vyamalibwe. Ŵati ŵaneghamo na kupeleka kwa mulara wa chiphikiro, iyo wakawona kuti likaŵa vinyo liwemi. Apa wakachita munthondwe ukuru chomene, chifukwa maji “ghakazgoka vinyo.” (Yohane 2:1-11) Ŵanthu ŵali kwamba ni kale chomene kukhumba kuzgora chinthu chinyake kuŵa chinyake. Kwa vyaka vinandi chomene, ŵanthu ŵanyake ŵakayezga kuti ŵazgore muthovu kuŵa golide. Kweni ŵakatondeka, nangauli muthovu na golide vikuyanako. a Wuli pakuyowoya za maji na vinyo? Maji na vinyo vikupambana chomene. Chifukwa wuli Yesu wakachita munthondwe wakuzgora maji kuŵa vinyo pa chiphikiro?
15 Ili likaŵa suzgo likuru chomene kwa mwali na mwenekonthengwa. Kale, ku Middle East, chikaŵa chinthu chakuzirwa chomene kupokelera makora ŵalendo awo mwaŵachema. Umo vinyo likamalira pa chiphikiro cha nthengwa chira, mwali na mwenekonthengwa mphanyi soni zikaŵakora chomene. Ivi vikatenge vipangiskenge zuŵa la ukwati wawo kuŵa lambura kukondweska. Kweniso kuti para ŵakumbuka ivyo vikachitika pa ukwati wawo mbwenu ŵadandawulenge nanga pangaŵa kuti pajumpha nyengo. Yesu nayo wakamanya kuti ili likaŵa suzgo likuru kwa ŵenekonthengwa. Lekani wakachitapo kanthu. Kasi mwawona chifukwa icho ŵanthu ŵakafwatukiranga kwiza na masuzgo ghawo kwa Yesu?
16 Apa napo, ŵapapi ŵangasambirapo chinthu chinyake chakuzirwa. Kasi mungachita wuli usange mwana winu wiza kwa imwe kumuphalirani suzgo lake? Panji mungasurako waka na kuwona nga suzgo lake ndichoko. Panyake mungaseka na kuseka wuwo. Para mukuyaniska na masuzgo ghinu, mungawona nga suzgo la mwana winu nkhanthu yayi. Kweni kumbukani kuti kwa mwana ni suzgo likuru chomene. Usange munthu uyo mukumutemwa wakuwona kuti suzgo lake ndikuru, asi namwe ndimo mukwenera kuliwonera? Para mukulongora mwana winu kuti mukupulikiska masuzgo ghake, muŵenge mupapi muwemi ndipo ŵana ŵinu ŵafwatukenge kwiza kwa imwe.
17. Kasi Yesu wakalongora wuli kuti ngwakuzika, ndipo chifukwa wuli munthu wakuzika ngwankhongono?
17 Nga umo tikasambilira mu Mutu 3, Yesu wakaŵa wakuzika na wakujiyuyura. (Mateyu 11:29) Kuzika ni mukhaliro wakuzirwa chomene, mbukaboni wakukwana wakuti munthu ngwakujiyuyura mu mtima. Ngumoza mwa vipambi vya mzimu utuŵa wa Chiuta ndipo vikwendera lumoza na vinjeru vyakufuma kwa Chiuta. (Ŵagalatiya 5:22, 23; Yakobe 3:13) Nanga ni apo ŵanthu ŵakamwavya chomene, Yesu wakaŵa wakujikora. Kuzika uko wakalongora kukaŵa kulopwa yayi. Nkhwantha yinyake yikayowoya za kuzika kuti: “Apo pali kuzika pali nkhongono.” Nadi, pakukhumbikwira kuyezgayezga kuti tijiwezge ku ukali na kuchita vinthu na ŵanji mwakuzika. Yehova wangatovwira kuti nase tiŵe ŵakuzika nga ni Yesu, ndipo ichi chiwovwirenge kuti ŵanthu ŵafwatukenge kwiza kwa ise.
18. Ntchiyelezgero wuli icho chikulongora kuti Yesu wakachitanga vinthu mwamahara, ndipo chifukwa wuli mukhaliro uwu ukaŵa wakovwira kuti ŵanthu ŵafwatukenge kwiza kwa iyo?
18 Yesu wakachitanga vinthu mwamahara. Apo Yesu wakaŵa ku Ture, mwanakazi munyake wakiza kwa iyo chifukwa mwana wake msungwana ‘wakasuzgikanga uheni chomene na chiŵanda.’ Katatu kose, Yesu wakalongora kuti wakakhumbanga yayi kumovwira mama yura. Pakwamba, wakakhala waka chete, kachiŵiri, wakamuphalira chifukwa icho wakakhumbiranga yayi kumuchitira ivyo wakapemphanga; kachitatu, wakayowoya chiyelezgero icho chikalongora makora chifukwa icho wakakaniranga kumovwira. Ndipouli, kasi wakayowoyanga mwankhaza? Kasi pakuyowoya wakalongora kuti umo mwanakazi yura wakasuskiranga ivyo wakamuphaliranga wasangenge suzgo? Yayi, mwanakazi yura wakajipulikanga kuti wakuyowoya na munthu muwemi. Wakapempha kuti wamovwire, kweniso wakakosera nangauli Yesu wakalongora kuti wakukhumba yayi kumovwira. Yesu wakawona chipulikano chapadera icho chikamovwira mama yura kukosera, ndipo wakamuchizgira mwana wake. (Mateyu 15:22-28) Nadi, Yesu wakachitanga vinthu mwamahara, kutegherezga mwakupwelelera na kusintha usange mphakukhumbikwa. Ivi ndivyo vikapangiskanga ŵanthu kuti ŵafwatukenge kwiza kwa iyo.
Kasi Namwe Ŵanthu Ŵakufwatuka Kwiza kwa Imwe?
19. Kasi tingamanya wuli usange ŵanthu ŵakufwatuka nase?
19 Ŵanthu ŵakutemwa kughanaghana kuti mbakufwatuka na ŵanyawo. Mwachiyelezgero, ŵanyake awo ŵali na mazaza ŵakutemwa kuyowoya kuti mulyango ngwakujulika kwa iwo, mwakuti ŵanthu awo ŵali pasi pawo mbakupokelereka nyengo yiliyose iyo ŵakukhumba kuyowoya nawo. Ndipouli, Baibolo likuchenjezga kuti: “Ŵanthu ŵanandi ŵakupharazga lusungu lwawo, kweni ni njani wangasanga munthu wakugomezgeka?” (Zintharika 20:6) Ntchipusu kuyowoya kuti ŵanthu ŵakufwatuka nase, kweni kasi tikuyezga nadi Yesu mwakugomezgeka pa chigaŵa ichi? Zgoro likuthemba pa umo tikujiwonera taŵene yayi, kweni pa umo ŵanji ŵakutiwonera. Paulosi wakati: “Mahara ghinu ghamanyikwe ku ŵanthu wose.” (Ŵafilipi 4:5) Waliyose wa ise wangachita makora kujifumba kuti: ‘Kasi ŵanji ŵakuniwona wuli? Kasi nili na mbiri wuli?’
20. (a) Chifukwa wuli ntchakuzirwa kuti ŵalara mu mpingo ŵaŵenge ŵakufwatuka na ŵanthu? (b) Chifukwa wuli tikwenera kuŵa ŵamahara pa ivyo tikukhazga ku ŵalara mu mpingo?
20 Ŵalara mu mpingo ndiwo ŵakwenera kuŵa panthazi kufwatuka na ŵanji. Ŵakwenera kuyezgayezga kuchita vinthu mwakuyana na mazgu agho ghali pa Yesaya 32:1, 2, ghakuti: “Waliyose waŵenge nga ni malo ghakubisamamo mphepo, malo ghakujoŵamo chivula, nga nthumilonga twa maji mu charu chambura maji, nga ni mfwiri wa jalawe likuru mu charu chakomira.” Mulara wangavikilira mskambo, kuwusanguluska, na kuwuwovwira pekha para nyengo zose wakuŵa wakufwatuka na ŵanthu. Kweni ntchipusu yayi kuchita nthena nyengo zose, chifukwa ŵalara ŵali na mulimo ukuru mu nyengo zinonono izi. Ndipouli, ŵalara ŵakwenera yayi kupangiska ŵanji kughanaghana kuti mbakutangwanika chomene mwakuti ŵangapwelelera yayi mberere za Yehova. (1 Petrosi 5:2) Ŵabali na ŵadumbu mu mpingo ŵakuyezga kuŵa ŵamahara pa ivyo ŵakukhazga ku ŵanalume ŵakugomezgeka aŵa, ndipo ŵakulongora kujiyuyura ndiposo kukolerana nawo.—Ŵahebere 13:17.
21. Kasi ŵapapi ŵangachita wuli kuti ŵana ŵizenge kwa iwo mwakufwatuka, ndipo mu mutu wakulondezgapo tizamudumbiskana vichi?
21 Ŵapapi ŵakuyezgayezga kuti ŵawovwirenge ŵana ŵawo nyengo zose. Iyi ni nkhani yamaseŵera yayi. Ŵakukhumba kuti ŵana ŵawo ŵamanyenge uwemi wa kuphalira Dada panji Mama vyakusingo. Ntheura, ŵapapi awo Mbakhristu ŵakuyezgayezga kuŵa ŵakuzika ndiposo ŵamahara, ŵakukalipa luŵiro yayi para mwana waŵaphalira chinthu chinyake icho wabuda panji wakulongora kuti wali na maghanoghano ghakubudika. Apo ŵapapi ŵakusambizga ŵana ŵawo mwakuzika, ŵakuyezgayezga kuti iwo na ŵana ŵawo ŵayowoyeskanenge mwakufwatuka. Tose tikukhumba kuti tifwatukenge na ŵanyithu, nga umo wakachitiranga Yesu. Mu mutu wakulondezgapo, tizamudumbiskana za chiwuravi icho Yesu wakalongora, uwo ngumoza mwa mikhaliro iyo yikapangiskanga kuti ŵanthu ŵafwatukenge kwiza kwa Yesu.
a Umo muthovu uliri vikuyanako na golide. Ŵanthu ŵanyake mazuŵa ghano ŵasintha muthovu uchoko waka kuŵa golide, kweni ntchito iyi yikukhumbikwira nkhongono yikuru ya magesi mwakuti ndalama zikulikitika waka.