Pakuti Danièle wakaŵanikanga luŵiro vinthu, mwaluŵiro wakamanya icho chikachitikanga, ndipo wakaniphwepwerezga mu khutu kuti, “Mwasuzgikirachi na kwimbira ŵapolisi, ŵafika kale.” Tikati talaŵiska kumanyuma, tikawona galimoto yayima kunthazi kwa hotelo. Maminiti ghachoko waka ghakati ghajumphapo, tose tikakakika. Kweni chifukwa chakuti Danièle wakanichenjezga, nkhaŵa na nyengo ya kusungiska vikalata vinyake kwa mubali uyo wakaŵapo.

Apo ŵakatitoleranga ku polisi, nkhawona kuti nkhaŵa na mwaŵi kuŵa na muwoli wakutemwa Yehova kweniso wachikanga. Iyi njimoza mwa nyengo izo ine na Danièle tikachita vinthu mwakukolerana chomene. Lekani nilongosore ivyo vikapangiska kuti tikendere vyaru ivyo mulimo withu ukaŵa wakukanizgika.

Nkhababikira mu Mbumba ya Katolika mu 1930, ku Croix, tawuni yichoko iyo yili kumpoto kwa France. Mbumba yakwithu yikalutanga ku Misa sabata yiliyose, ndipo adada ŵakaŵanga na vyakuchita mu tchalitchi. Kweni apo nkhaŵa na vyaka pafupifupi 14, pakachitika chinthu chinyake icho chikanovwira kumanya upusikizgi wa tchalitchi ili.

Charu cha France chikazingilizgika na ŵasilikari ŵa German pa nyengo ya Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose. Mu maupharazgi ghake, wasembe withu kanandi wakatichiskanga kuti tikhozgere kagulu ka chipani cha Nazi ako kakawusanga tawuni ya Vichy. Ivyo wakayowoya vikatizizika chomene. Nga umo ŵakachitiranga ŵanandi ku France, nase mwakubisirizga tikategherezganga wayilesi ya BBC iyo yikathandazganga nkhani zakukhwaskana na ŵasilikari ŵa vyaru vyakupambanapambana awo ŵakakolerana. Kweni mwamabuchi mu Seputembala 1944, wasembe uyu wakasinthaso na kwamba kukhozgera ŵasilikari ŵa vyaru vyakupambanapambana awo ŵakakolerana kulimbana na charu cha German. Wakanozga visopo vya kuwonga ŵasilikari aŵa. Nkhazizwa chomene na upusikizgi uwu. Nkhamba kuleka kuŵagomezga ŵaliska.

Nyengo yichoko waka yikati yajumphapo kufuma apo nkhondo yikamalira, adada ŵakatayika. Mudumbu wane mulara wakaŵa kuti watengwa kale ndipo wakakhalanga ku Belgium, ntheura nkhaŵa na mulimo wakupwelelera amama. Pamanyuma nkhasanga ntchito yiwemi pa kampani yinyake. Bwana wane na ŵana ŵake ŵakaŵa Ŵakatolika. Nangauli vinthu vikaniyenderanga makora pa kampani yawo, kweni nkhaŵa pafupi kukumana na chiyezgo.

 Mudumbu wane Simone, uyo wakaŵa kuti ni Kaboni, wakiza kuzakatiwona mu 1953. Na Baibolo lake wakavumbura mwaluso visambizgo vyautesi vya Tchalitchi la Katolika nga ntchakuti ŵanthu ŵamuphya ku moto, utatu, na chakuti mzimu ukufwa yayi. Pakwamba nkhasuskanga pakuti wakagwiliskiranga ntchito Baibolo la Katolika yayi, kweni mwaluŵiro nkhakhorwa kuti wakayowoyanga unenesko. Pamanyuma wakaniyeghera magazini ghakale gha Gongwe la Mulinda, ndipo nkhaghaŵazga ghose nausiku ku chipinda chane. Mwaluŵiro nkhamanya kuti uwu ukaŵa unenesko; kweni nkhawopanga kuti para ningamanyikwa kuti ndine Kaboni wa Yehova, mbwenu ntchito yinimalirenge.

Kwa myezi yichoko waka, nkhalutilira kusambira panekha Baibolo na nkhani za mu Gongwe la Mulinda. Pamanyuma nkhaluta ku Nyumba ya Ufumu. Nkhakhwaskika chomene na chitemwa icho ŵakanilongora ku mpingo. Nati nasambira Baibolo kwa myezi 6 na mubali uyo wakaŵa kuti wateŵetera nyengo yitali, nkhabatizika mu Seputembala 1954. Nyengo yichoko waka yikati yajumphapo nkhakondwa chomene kuwona kuti amama na mudumbu wane muchoko nawo ŵaŵa Ŵakaboni.

Chachitima ntchakuti amama ŵakafwa kukati kwakhala masabata ghachoko waka kuti ungano wa mitundu yose wa mu 1958 ku New York, uchitike. Ine nkhaluta ku ungano uwu. Nati nawerako, nkhaŵavya udindo wakupwelelera mbumba, ntheura nkhayileka ntchito na kwamba upayiniya. Pa nyengo iyi, nkhaŵa pa chibwezi na mupayiniya wamwamphu, Danièle Delie, uyo tikatorana mu Meyi 1959.

Danièle wakamba upayiniya ku Brittany chigaŵa cha ku mizi icho chikaŵa kutali na kwawo. Wakakhumbikwiranga chikanga kuti wapharazge mu chigaŵa icho ŵanthu ŵanandi ŵakaŵa Ŵakatolika ndiposo kuti wende pa njinga kuluta ku vigaŵa vya ku mizi. Nga ndine, nayo wakawonanga kuti mulimo wakupharazga ukwenera kuchitika mwaluŵiro; ndipo tose tikawonanga kuti umaliro uli pafupi. (Mat. 25:13) Mtima wake wakujipeleka ukatovwira kuti tilutilire uteŵeti wanyengo zose.

Mazuŵa ghachoko waka ghakati ghajumphapo kufuma apo tikatolerana, tikapika mulimo wakwendera dera. Tikazgoŵera kukhala umoyo wambura kukhumba vinandi. Mpingo wakwamba kwendera ukaŵa na ŵapharazgi 14, pakuti ŵabali ŵakaŵa ŵakusoŵerwa chikaŵa chakusuzga kuti ŵatipe malo ghakugona. Ntheura tikagonanga ku pulatifomu mu Nyumba ya Ufumu. Nangauli ghakaŵa malo ghawemi viŵi yayi, kweni tikanyolora misana pakuti tikagonanga pasi.

Nangauli vyakuchita vikaŵa vinandi, kweni Danièle wakawuzgoŵera mulimo wakwendakwenda. Kanandi wakanilindiliranga mu galimoto para nkhuchita ungano wamabuchi na ŵabali ŵalara, kweni wakadandawurangapo yayi. Tikachita mulimo wakwendakwenda kwa vyaka viŵiri, ndipo pa nyengo iyi tikasambira kuti ntchakuzirwa chomene kuti ŵakutorana ŵafwatukiranenge pakudumbiskana na kuchitira lumoza vinthu.—Muph. 4:9.

Mu 1962 tikachemeka kuti tikasambire masambiro gha myezi 10 gha kilasi la nambara 37 la Sukulu ya Giliyadi ku Brooklyn, New York. Pa ŵana ŵa sukulu 100, mbumba zikaŵapo 13, ntheura tikawona kuti ukaŵa mwaŵi kuchitako masambiro agha lumoza. M’paka sono nichali kukumbuka umo tikachezgeranga na ŵabali ŵachipulikano chakukhora, nga ni Frederick Franz, Ulysses Glass, na Alexander H. Macmillan.

Panyengo ya sukulu iyi, tikachiskika kuti tiŵe na luso  lwa kuwoneseska vinthu. Mu mazuŵa ghanyake gha Chisulo kumise para tafuma mu kilasi, masambiro ghithu ghakasazgangapo kuwona malo mu msumba wa New York. Tikamanyanga kuti pa Mande tamulemba ivyo tawona. Kanandi pa Chisulo tikawerangako mise chomene ndipo tikaŵanga kuti tavukirathu, kweni uyo wakatilongozganga kukawona malo mweneuyo wakateŵeteranga pa Beteli, wakatifumbanga mafumbo kuti ghatovwire kukumbuka fundo zikuru izo zizenge pa mayeso. Zuŵa linyake pa Chisulo tikenda mise yose mu msumba. Tikafika pa chinyumba chinyake uko tikasambira vya malibwe ghakuŵala na malibwe ghanyake ghakuru. Malibwe ghose agha ghali kukhonyoka kufuma kuchanya. Ku American Museum of Natural History, tikasambira vya mitundu yakupambanapambana ya ng’wina. Apo tikaweleranga ku Beteli, uyo wakatilongozganga wakatifumba kuti, “Kasi pali mphambano wuli pakati pa malibwe ghakuŵala na malibwe ghanyake ghakuru agho nagho ghali kukhonyoka kuchanya?” Pakuti Danièle wakavuka chomene wakazgora kuti: “Malibwe ghakuru ghakukhonyoka kuchanya ghali na mino ghatali.”

Tikazizwa chomene kuti tikatumika ku ofesi ya munthavi ya France, uko tikateŵetera lumoza vyaka vyakujumpha 53. Mu 1976, nkhimikika kuŵa mulaŵiliri wa milimo ya Komiti ya Munthavi ndiposo nkhapika mulimo wakwendera vyaru vya ku Africa na Middle East uko mulimo withu ukaŵa wakukanizgika. Mulimo uwu ndiwo ukatipangiska kuti tilute ku Gabon, uko tikakumana na ivyo nayowoya pakwamba. Kuyowoya unenesko nkhajiwonanga wambura kwenelera kuchita milimo yikuruyikuru iyi. Kweni Danièle wakanovwiranga, ndipo nkhawonanga kuti ningachita mulimo uliwose uwo ningapika.

Kufuma waka pakwamba, tikawutemwanga umoyo wa pa Beteli. Danièle, uyo wakasambira Chingelezi mu myezi yinkhondi pera pambere tindalute ku Giliyadi, wakawumanyanga makora mulimo wakung’anamura mabuku ghithu. Mulimo wa pa Beteli ukatikhorweskanga, kweni tikaŵangaso ŵakukondwa chomene chifukwa cha milimo iyo tikachitanga ku mpingo. Nkhukumbuka tikapharazganga na Danièle usiku ku malo ghakukwelera sitima ku Paris uko kukasangikanga ŵanthu ŵanandi. Nangauli tikavukanga kweni tikaŵanga ŵakukondwa chomene chifukwa cha kusambizga ŵanthu Baibolo ndipo ŵakakuranga mwauzimu. Nangauli vikaŵa nthena, kweni Danièle wakalwara mwamabuchi ndipo wakatondekanga kuchita vinandi nga umo wakakhumbiranga.

Mu 1993 wakakoleka na kansa ya ku bele. Wovwiri uwo wakapika ukaŵa wakuŵinya chomene, ŵakamuchita opareshoni kweniso wakapika munkhwala ukali wa kansa. Vyaka 15 vikati vyajumphapo, wakakolekaso na kansa yakofya chomene. Nangauli vikaŵa nthena, kweni wakazirwiskanga chomene mulimo wakung’anamura mabuku uwo wakachitanga mwakuti para waliko makora wakagwiranga.

Nangauli Danièle wakaŵa mulwari chomene, kweni tikaghanaghanapo yayi vya kuleka uteŵeti wa pa Beteli. Para wamunthu walwara pa Beteli pakuŵa masuzgo, chomenechomene para ŵanji ŵakumanya yayi umo ulwari wako uliri. (Zinth. 14:13) Nanga ni apo Danièle wakaŵa na vyaka vya m’ma 70, wakawonekanga nga ni mulwari yayi chifukwa cha umo chisko chake chikawonekeranga kweniso kujipwelelera. Wakakhaliranga waka kudandawura yayi. Kweni wakaŵika mtima pa kovwira ŵanji. Wakamanya kuti awo ŵali na masuzgo ŵangawovwirika chomene para wangaŵategherezga. (Zinth. 17:17) Danièle wakajiwonanga kuti ngwakupeleka fundo yayi; kweni chifukwa chakuti nayo wakaŵa na kansa wakawovwira ŵadumbu ŵanandi kuti ŵaleke kopa kansa.

 Kweniso tikazizipizga masuzgo ghanyake. Apo Danièle wakaŵa kuti wakutondekerathu kugwira ntchito nyengo yitali chifukwa cha ulwari, wakaŵika mtima pa kovwira ine. Wakachita vinandi kuti umoyo wane uŵe upusu, ndipo vikanovwira kuti nilutilire kuteŵetera nga ni mulaŵiliri wa milimo ya Komiti ya Munthavi kwa vyaka 37. Mwachiyelezgero, wakanozgerangathu vyose mwakuti zuŵa lililose chakurya cha muhanya tikalyeranga lumoza ku chipinda chithu na kuchezgapo pachoko.—Zinth. 18:22.

Danièle wakagomezganga kuti vinthu vizamuŵa makora munthazi. Pamanyuma wakakolekaso na kansa kachitatu. Nkhongono zikatimalira. Chifukwa cha munkhwala uwo ŵakamupanga kweniso wovwiri unyake wa nthenda ya kansa vikapangiska kuti nkhongono zicheperethu ndipo wakasuzgikiranga kwenda. Nkhaŵanga wachitima chomene para muwoli wane wakutemweka, uyo wakayimanyanga makora ntchito yakung’anamura, wakusuzgika kuyowoya.

Nangauli nkhongono zikatimalira kweni tikakosera mu lurombo, ndipo tikakhorwa kuti Yehova wazomerezgenge yayi kuti tisuzgike na kutondeka kuzizipizga. (1 Kor. 10:13) Nyengo zose tikawonganga wovwiri uwo Yehova wakatipanga kwizira mu Mazgu ghake, awo ŵakateŵeteranga ku dipatimenti ya vya chipatala pa Beteli, ndiposo ŵabali na ŵadumbu.

Kanandi tikamulombanga Yehova kuti watovwire kumanya wovwiri wa chipatala uwo ungaŵa wakwenelera. Pa nyengo yinyake, pakaŵavya wovwiri uliwose wa chipatala uwo wakapokeranga. Dokotala uyo wakawovwira Danièle kwa vyaka 23 wakalongosora yayi chifukwa icho Danièle wakazemphukiranga panji kuti kuzinduka para wapokera munkhwala uliwose wa kansa. Wakayowoya yayi nthowa yinyake iyo yingaŵa yakovwira. Tikajiwonanga kuti tajowoleka ndipo tikajifumbanga umo vinthu viŵirenge. Pamanyuma dokotala munyake wa nthenda ya kansa wakazomera kuti wamupwelelerenge Danièle. Vikaŵa nga kuti Yehova wajura nthowa yakutovwilira kuti tizizipizge masuzgo.

Tikasambira kuti tikwenera kuzizipizga suzgo la zuŵa ilo. Yesu wakati, “zuŵa lililose lili na masuzgo ghake.” (Mat. 6:34) Kweniso kuwona vinthu mwakwenelera ndiposo kuseka na ŵanthu kukatovwira. Mwachiyelezgero, apo Danièle wakakhala kwa myezi yiŵiri kwambura kupokera munkhwala, uku wakumwemwetera wakayowoya kuti, “Mukumanya, nindajipulikepo makora nthena!” (Zinth. 17:22) Nangauli wakalwaranga, kweni wakakondwanga chomene para wakusambira sumu ziphya za Ufumu uku wakwimba mwakukwezga.

Pakuti wakaŵanga na maghanoghano ghakwenelera, vikanovwira kuti nane nizizipizge masuzgo ghane. Kuyowoya unenesko, mu vyaka 57 ivyo tikaŵira lumoza mu nthengwa, wakanipwelelera pa vinthu vyakupambanapambana ivyo nkhakhumbikwiranga. Wakanisambizgapo yayi na umo ŵakukazingira masumbi. Ntheura apo wakaŵa kuti wakutondekerathu kugwira ntchito yiliyose, nkheneranga kusambira umo ŵakusukira mbale na kuchapa vyakuvwara kweniso kusazgapo kuphika chakurya chipusu. Nangauli naswapo matambulara ghachoko waka, kweni nkhakondwanga chomene kuchita milimo iyi mwakuti nimukondweske. *

Para nkhulaŵiska kumanyuma, nkhuwona kuti masuzgo agho tasangana nagho chifukwa cha ulwari kweniso uchekuru ghanisambizga vinthu vyakuzirwa. Chakwamba, tileke kutangwanika chomene na kunotha waka na ŵakutemweka ŵithu. Tikwenera kugwiliskira makora ntchito vyaka vithu apo tichali na nkhongono zinandi kuti tipwelelere ŵakutemweka ŵithu. (Muph. 9:9) Chachiŵiri, tileke kwenjerwa chomene na tunthu tuchokotuchoko; chifukwa para tichitenge nthena tiwonenge yayi vitumbiko ivyo tikusangwa navyo zuŵa na zuŵa.—Zinth. 15:15.

Para nkhuwona umoyo uwo taŵa nawo mu uteŵeti wanyengozose, nkhuwona kuti Yehova wakatitumbika chomene kuluska umo ise tikaghanaghaniranga. Nkhujipulika nga ngwamasalimo uyo wakati: “Yehova wanichitira lusungu.”—Sal. 116:7.