Penjani Yehova Licali Lindize Zuŵa la Ukari Wake
Penjani Yehova Licali Lindize Zuŵa la Ukari Wake
“Penjani Yehova, . . . penjani urunji, penjani kuzika; panji muti mubisike mu zuŵa la ukari wa Yehova.”—ZEFANIYA 2:3.
1. Apo Zefaniya wakamba ncito yaucimi, kasi mukhaliro wauzimu mu caru ca Yuda ukaŵa wuli?
ZEFANIYA wakamba ncito ya ucimi mu nyengo yakusuzga comene mu mdauko wa caru ca Yuda. Mukhaliro wauzimu wa caru ici ukahenipirathu nkanira. Mu malo mwa kugomezga Yehova, ŵantu ŵakafumbanga urongozgi ku ŵamanyi nyenyezi na ku ŵasofi ŵambura kumanya Ciuta. Kusopa ciuta Baala na kumucitira viphikiro kukandana mu caru ici. Ŵacirongozi ŵa caru ici—mafumu, ŵantu ŵakuzirwa, na ŵeruzgi—ŵakasuzganga ŵantu awo iwo ŵakeneranga kuŵavikilira. (Zefaniya 1:9; 3:3) Ndico cifukwa cake Yehova wakaghanaghana ‘kunyoroskera woko lake’ pa ŵantu ŵa mu Yuda na Yerusalemu kuŵaparanya.—Zefaniya 1:4.
2. Ncilindizga wuli ico ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakugomezgeka ŵakaŵa naco mu caru ca Yuda?
2 Nangauli uheni ukandana, kweni ndipouli, pakaŵa cilindizga cakuti umarenge. Panyengo iyo, Yosiya, mwana mwanarumi wa Amoni wakawusanga. Nangauli wakaŵa munyamata mucoko, kweni Yosiya wakamutemwa comene Yehova. Mwee, naco ncimwemwe ico ŵantu ŵacoko awo ŵateŵetera Ciuta mwakugomezgeka ŵangaŵa naco, usange themba lipya ili liwezgerengepo kusopa kwaunenesko mu caru ca Yuda! Ŵantu ŵanyake ŵangatoreka mtima na kukolerana nawo mwakuti ŵapone mu zuŵa la ukari wa Yehova.
Vyakukhumbikwa Kuti Muntu Wapone
3, 4. Kuti muntu wapone mu “zuŵa la ukari wa Yehova,” kasi wakwenera kukwaniska vyakukhumbikwa vitatu vini?
3 Kasi cikaŵa camacitiko nadi kuti ŵantu ŵanyake ŵapone mu zuŵa la ukari wa Yehova? Enya, malinga usange ŵakakwaniriska vyakukhumbikwa vitatu ivyo vilikulembeka pa Zefaniya 2:2, 3. Para tiŵazgenge mavesi agha, tiyeni titegherezge mwakupwererera ku vyakukhumbikwa vitatu ivi. Zefaniya wakalemba kuti: “Mucali mundacimbizgike ngati mwerero wakuwuruka, kucali kundize pa imwe kutukutwa kwa Yehova, licali lindize pa imwe zuŵa la ukari wa Yehova. Penjani Yehova, imwe mose mwaŵakuzika ŵa caru, imwe mukucita vilayizgo vyake; penjani urunji, penjani kuzika; panji muti mubisike mu zuŵa la ukari wa Yehova.”
4 Panyengo yira, muntu kuti wapone, wakeneranga (1) kupenja Yehova, (2) kupenja urunji, na (3) kupenja kuzika. Vyakukhumbikwa ivi nvyakuzirwa comene kwa ise lero. Cifukwa wuli? Cifukwa ncakuti, nga ni umo caru ca Yuda na msumba wake Yerusalemu vikeruzgikira mu vyaka vya handiredi lacinkondi na ciŵiri B.C.E., mwakuyana waka Visopo vya Cikristu—kusazgapo ŵantu wose ŵaheni—ŵakudunjikana na nyengo yakumazgira mrandu na Yehova Ciuta pa zuŵa la “suzgo yikuru.” (Mateyu 24:21) Yose uyo wakukhumba kuzakabisika panyengo iyo, sono ntena wacitepo kantu mwaluŵiro. Mwauli? Mwa kupenja Yehova, kupenja urunji, na kupenja kuzika pambere nyengo yindamare!
5. Kasi lero ‘kupenja Yehova’ kukusazgapo vici?
5 Mu mtima winu mungayowoya kuti: ‘Asi ndine mteŵeti wa Ciuta wakujipatulira ndiposo wakubapatizika, yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova. Kasi nindakwaniske vyakukhumbikwa ivi?’ Unenesko ngwakuti pali vinandi ivyo vikukhumbikwa kuruska kujipatulira waka kwa Yehova. Israyeli ukaŵa mtundu wakujipatulira, kweni mu nyengo ya Zefaniya ŵantu mu caru ca Yuda ŵakaleka kucita vintu mwakuyana na kujipatulira kwawo. Cakufumapo cake cikaŵa cakuti mtundu wura ukaparanyika. ‘Kupenja Yehova’ lero kukusazgapo kuŵa na ubwezi weneco na iye, na kudemelera ku gulu lake la pacaru capasi. Ici cikung’anamura kumanya makora umo Ciuta wakuwonera vintu ndiposo kutegherezga ku ivyo wakukhumba. Tikupenja Yehova para tikusambira mwakukhazikika Mazgu ghake na kulanguruka pa igho, na kugwiriskira ncito urongozgi wake mu umoyo withu. Penepapo tikupenja urongozgi wa Yehova kwizira mu pempero na kupulikira urongozgi wa mzimu utuŵa, ubwezi withu na iye ukukura ndipo tikuciskika kuti timuteŵetere na ‘mtima withu wose, umoyo na nkongono zithu zose.’—Duteronome 6:5; Ŵagalatiya 5:22-25; Ŵafilipi 4:6, 7; Civumbuzi 4:11.
6. Ni mwauli umo ‘tikupenjera urunji,’ ndipo cifukwa wuli ncamacitiko nanga mungaŵa mu caru ici?
6 Cakukhumbikwa caciŵiri ico cazunurika pa Zefaniya 2:3 ndico ‘kupenja urunji.’ Ŵanandi ŵa ise tasinta mikhaliro yiheni iyo tikaŵa nayo pakudanka kwakuti tilikubapatizika mwa Cikristu, kweni ndipouli, mu umoyo withu wose tikwenera kurutilira kuŵa na mikhaliro yaurunji yakuzomerezgeka na Ciuta. Ŵanji ŵakamba makora, kweni sono ŵazomerezga kufipiskika na mikhaliro yiheni ya caru ici. Kuyowoya unenesko, ncipusu cara kupenja urunji cifukwa tikukhala pakati pa ŵantu awo ŵakuwona uzaghali, utesi, na mauheni ghanyake kuŵa nga ni mikhaliro yiweme. Kweni ndipouli, usange na mtima wose tikukhumbisiska kukondweska Yehova tingatonda kaghanaghaniro kalikose kaheni ako kakukondweska caru. Caru ca Yuda cikataya civikiliro ca Ciuta cifukwa cikamba kulondezga mikhaliro ya ŵazengezgani ŵawo awo ŵakasopanga Ciuta cara. Mu malo mwa kulondezga mikhaliro ya caru ici, tiyeni tiŵe “ŵakumuyezga Ciuta,” ndipo tivware ‘wuntu upya weneuwo uli kulengeka umo wariri Ciuta mu urunji na mu utuŵa wa unenesko.’—Ŵaefeso 4:24; 5:1; 1 Ŵakorinte 11:1.
7. Ni mwauli umo ‘tikupenjera kuzika’?
7 Fundo yacitatu iyo yili pa Zefaniya 2:3 ndiyo yakuti para tikukhumba kuzakabisika mu zuŵa la ukari wa Yehova, tikwenera ‘kupenja kuzika.’ Nyengo na nyengo tikukhala na ŵanarumi, ŵanakazi, na ŵaukirano awo mbakuzika cara. Kwa iwo kuzika ŵakuti nkugotomara. Kujilambika ŵakuti nkupusa. Iwo mbakujitemwa na ŵankhwesa, ndipo ivyo ŵakuti “nviweme” ndivyo ŵakuthemba na kuŵikapo mahara kwambura kupwerererako kantu za uweme na uheni wake. Mwee, cingaŵa cakukhozga soni usange yinyake mwa mikhaliro iyi tikucita nawo! Iyi sono ni nyengo ‘yakupenjera kuzika.’ Mwauli? Mwa kujilambika kwa Ciuta, kuzomera urongozgi wake na kucita mwakukolerana na khumbo lake.
Ncifukwa Wuli “Panji” Mungabisika?
8. Ncifukwa wuli pa Zefaniya 2:3 pali mazgu ghakuti “panji”?
8 Awonani kuti Zefaniya 2:3 wakuti: “Panji muti mubisike mu zuŵa la ukari wa Yehova.” Ncifukwa wuli mazgu ghakuti “panji” ghakayowoyeka pakuyowoya na ŵantu ‘ŵakuzika ŵa mu caru’? Eya, ŵakuzika ŵara ŵakaŵa na mikhaliro yiweme, kweni ŵakeneranga cara kujigomezga mwa iwo ŵekha. Iwo ŵakaŵa ŵandafike ku umaliro wa umoyo wawo. Cikaŵa camacitiko kuti ŵanji ŵa iwo ŵanjire mu kwananga. Ici cikuyana waka na ise lero. Yesu wakayowoya kuti: “Mweneuyo wakuzizipizga mpaka ku umariro, ndiyo wamkuponoskeka.” (Mateyu 24:13) Enya, kuti tizakapone mu zuŵa la ukari wa Yehova tikwenera kurutilira kucita ico cikumukondweska Ciuta. Kasi mwasimikizga kucita ici na mtima wose?
9. Kasi Themba Yosiya wakatora ntowa zakwenelera zini?
9 Kuyana na umo Zefaniya wakayowoyera, kukuwoneka kuti Themba Yosiya, likatoreka mtima kuti ‘lipenje Yehova.’ Malemba ghakuti: ‘Mu cirimika ca cinkonde na citatu ca kuŵusa kwake, wacali pungwe [pafupifupi vyaka 16], [Yosiya] wakamba kupenja Ciuta wa Davide sekuru wake.’ (2 Midauko 34:3) Yosiya wakarutiliraso ‘kupenja urunji,’ cifukwa tikuŵazga kuti: ‘Mu cirimika ca kumi na viŵiri [apo Yosiya wakaŵa na virimika 20] wakamba kutozga Yuda na Yerusalemu, kufumyamo malo ghapacanya, na ŵakavuŵa, na vikozgo vyakuŵaja, na vikozgo vyakusongonola. Ndipo wakabwangandulira pasi majocero gha Baala pantazi pake.’ (2 Midauko 34:3, 4) Yosiya ‘wakapenjaso kuzika,’ wakacitapo kantu mwakujicepeska kuti wakondweske Yehova mwa kutozga caru cakuzura na kusopa vikozgo na mikhaliro yinyake ya kusopa kwautesi. Pakuwona umo vintu vikasintira, mwee, naco ncimwemwe ico ŵakuzika ŵanyake ŵakaŵa naco!
10. Ncivici cikacitika mu caru ca Yuda mu 607 B.C.E., kweni mbanjani ŵakabisika?
10 Ŵayuda ŵanandi ŵakawelera kwa Yehova mu nyengo ya kuwusa kwa Yosiya. Kweni apo themba ili likafwa, ŵantu ŵanandi ŵakaweleraso ku ntowa zawo zakale, ku mikhaliro yakukwiyiska Ciuta. Kuyana na umo Yehova wakalangulira, mu 607 B.C.E., Babulone wakathereska caru ca Yuda na kubwangandura msumba wake ukuru, Yerusalemu. Kweni ndipouli, pakaŵa cilindizga ciweme. Ncimi Yeremiya, Ebed-meleki wa ku Ethiopia, ŵana ŵa Yonadabu, na ŵanyake awo ŵakaŵa ŵakugomezgeka kwa Ciuta, ŵakabisika mu ‘zuŵa lira la ukari wa Yehova.’—Yeremiya 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18.
Cenjerani Ŵarwani ŵa Ciuta!
11. Cifukwa wuli lero ncakusuzga kuŵa wakugomezgeka kwa Ciuta, ndipo ŵarwani ŵa Yehova ŵakwenera kukumbukira vici?
11 Penepapo tikulindirira zuŵa la ukari wa Yehova pa kaŵiro kaheni aka, ‘tikukumana na viyezgo vyakupambana-pambana.’ (Yakobe 1:2) Mu malo ghanandi uko kuli wanangwa wa kusopa, ŵarongozgi ŵa visopo ŵanyengelera ŵarara ŵa boma kuti ŵatambuzge comene ŵantu ŵa Ciuta. Ŵantu ŵankaza ŵakupusikizgira Ŵakaboni ŵa Yehova, na kuŵathya zina lakuti “gulu lirwani.” Yehova wakumanya makora milimo yawo, ndipo waŵalekelerenge cara kuŵalanga. Ŵarwani ŵa Ciuta ŵakwenera kukumbukira ivyo vikacitikira ŵarwani ŵa ŵantu ŵake mu nyengo yakale nga Mbafilisiti. Ucimi ukuyowoya kuti: “Gaza wazgoke mahami, na Ashikeloni pasulo; ŵantu ŵa Ashidodi ŵafumiskike na muhanya, na Ekroni wazgurike.” Gaza, Ashikeloni, Ashidodi, na Ekroni misumba yikuru-yikuru ya Ŵafilisiti yikapasulika.—Zefaniya 2:4-7.
12. Ncivici cikacitikira Filisitia, Moabu, na Amoni?
12 Ucimi ukurutilira kuti: “Ndapulika visunjizgo vya Moabu na kutuka kwa ŵana ŵa Amoni, kwenekuko ŵasunjizga nako ŵantu ŵane na kujikuzga kwimikana na caru caŵo.” (Zefaniya 2:8) Mwaunenesko, ŵasilikari ŵa Babulone ŵakawukira caru ca Egupto na Ethiopia. Kweni kasi nceruzgo wuli ico Ciuta wakapereka pa Moabu na Amoni, mitundu iyo yikafumira ku mpapu ya Lot, mwana mwanarumi wa munung’una wa Abrahamu? Yehova wakayowoyerathu kuti: “Moabu tiwaŵenge nga ndi Sodoma, na ŵana ŵa Amoni nga ndi Gomora.” Kulekapo ŵabuya ŵawo ŵekha—ŵana ŵanakazi ŵaŵiri ŵa Lot, awo ŵakapona paraniko la Sodoma na Gomora—Moabu na Amoni ŵakabisika cara pa ceruzgo ca Ciuta. (Zefaniya 2:9-12; Genesis 19:16, 23-26, 36-38) Kasi cilinku lero caru ca Filisitia na misumba yake? Wuli pakuyowoya za misumba iyo kale yikajikuzganga, Moabu na Amoni? Yipenjani usange mungayisanga, kweni muyisangenge cara nanga ngumoza.
13. Kasi ivyo vikafukulika pasi mu Nineve vikulongoraci?
13 Mu nyengo ya Zefaniya, Ufumu wa Assyria ukaŵa na mazaza pacaru cose. Pakuyowoya za cigaŵa cimoza ca malo ghakuzirwa agho ghakafukulika mu msumba ukuru wa Assyria, Nineve, Austen Layard, nkwanta ya kusanda vintu vyakale vyakufukulika pasi, yikalemba kuti: “Siling’i . . . ŵakayigaŵa viduswa-viduswa ndipo pa viduswa ŵakajambulapo maluŵa, na vithuzithuzi vya nyama. Pa vinyake mwa viduswa ŵakajambulapo mino gha zovu, mu mpepete mwa ciduswa cilicose ŵakazingirizgamo na vyakuwumba vyakutowa comene. Mapilara na mu mpepete mwa vipinda, ŵakaphakamo golide na siliva; ndipo pakuyowoya za vyakuŵaja-ŵaja, ŵakagwiriskiranga ncito khuni la milanje ilo nda mtengo wapatali na lakutowa mu kawonekero.” Ndipouli, kuyana na umo kukayowoyekerathu mu ucimi wa Zefaniya, Assyria pamoza na msumba wake ukuru, Nineve vikenera ‘kupasulika.’—Zefaniya 2:13.
14. Kasi ucimi wa Zefaniya ukakwaniriskika wuli pa Nineve?
14 Pamanyuma pa vyaka 15 kufuma apo Zefaniya wakayowoyera ucimi uwu, msumba wakukhora wa Nineve ukabwangandulika, malo ghake ghakuzirwa ghakazgoka cizara. Enya, msumba wakujikuzga wura ukabwangandulika na kumalirathu te-te-te. Ukuru wa kubwangandulika uku wakonkoskeka makoraghene mu mazgu agha, kuti: “Njoyo na kataŵayira vikharenge pacanya pa ncindamilo zake; phururu nayo wimbe pa cidangazi, cihoŵi pa unjiriro; cifukwa masidare ghake ghakuŵajika ghabenurike.” (Zefaniya 2:14, 15) Nyumba zakuzirwa za Nineve zikayana waka na malo ghakugonamo vinungu na kataŵa. Mu misewu ya msumba uwu mukaleka kupulikikwa ciwawa ca ŵamalonda, ŵasilikari, panji kwimba kwa ŵasofi. Mu misewu iyo, mutepanji mukapulikikwa ciwawa ca sumu za tuyuni pera, panji kupoma kwa mpepu. Mwakuyana waka, umu ndimo ŵarwani wose ŵa Ciuta ŵazamumalira!
15. Kasi tikusambirapo vici pa ivyo vikacitikira Filisitia, Moabu, Amoni, na Assyria?
15 Kasi tikusambirapo vici pa ivyo vikacitikira Moabu, Amoni, Filisitia, na Assyria? Tikusambirapo ici: Palije cifukwa cakopera ŵarwani ŵithu. Ciuta wakuwona ivyo awo ŵakwimikana naye ŵakucitira ŵantu ŵake. Yehova wakacitapo kantu pa ŵarwani ŵake mu nyengo yakale, ndipo waperekenge ceruzgo pacaru cose capasi. Kweni ndipouli, pazamuŵa ŵakupona—‘mzinda ukuru kufuma ku mitundu yose.’ (Civumbuzi 7:9) Mungaŵa ŵamoza ŵa iwo—kweni, kwekha usange mukurutilira kupenja Yehova, kupenja urunji, na kupenja kuzika.
Soka kwa Ŵantu Ŵakupusika!
16. Kasi ucimi wa Zefaniya ukayowoyaci za ŵasofi na ŵarongozgi ŵa visopo mu caru ca Yuda, ndipo ncifukwa wuli mazgu agha ghakuyana Visopo vya Cikristu?
16 Ucimi wa Zefaniya ukuyowoyaso za caru ca Yuda na Yerusalemu. Zefaniya 3:1, 2, wakuti: “Mbaya we kwa mugaruki, wakufipiskika, muzi wakukweŵeska! Kuti ukupulikira mazgu cara, kuti ukupokerera kucenya cara. Kuti ukugomezga mwa Yehova cara, kuti ukusenderera kwa Ciuta wako cara.” Mwee, nalo ni soka lakuti ŵantu ŵakazerezga ncenyo ya Yehova! Ncintu ca citima comene kuwona mafumu, ŵantu ŵakuzirwa, na ŵeruzgi ŵakucita vintu mwankaza. Zefaniya wakaŵacenya ŵarongozgi ŵa visopo, wakati: “Ncimi zake mbantu ŵakupusika, ŵambura magomezgeka; ŵapristi ŵake ŵakufipiska malo ghatuŵa, ŵakubendezga dango.” (Zefaniya 3:3, 4) Mwee, nako nkuyana kwa mazgu agha na mukhaliro wa ncimi na ŵasofi ŵa Visopo vya Cikristu lero! Iwo ŵaruta pantazi comene kupusika ŵantu, kwakuti ŵauskamo zina la Ciuta mu mang’anamuliro ghawo gha Baibolo na kwamba kusambizga visambizgo ivyo vikuleka kukolerana na Uyo ŵakuti ŵakumusopa.
17. Ncifukwa wuli tikwenera kurutilira kupharazga makani ghaweme kwali ŵantu ŵakutegherezga panji cara?
17 Yehova, mwacitemwa wakacenjezga ŵantu ŵake za ico wakakhumbanga kucita. Wakatuma ncimi zake—Zefaniya na Yeremiya—kuŵaciska ŵantu kuti ŵang’anamuke. Enya, “Yehova . . . wakucita kaheni cara; mlenji uli wose wakurongora weruzgi wake, kwaca kose kuti wakupereŵera cara.” Ŵantu ŵakacitapo vici? “Kweni wambura-urunji kuti wakumanya soni cara,” ndimo wakayowoyera Zefaniya. (Zefaniya 3:5) Ncenjezgo ya nga ni iyi yikuyowoyekaso panyengo yasono. Usange ndimwe mupharazgi wa makani ghaweme, muli na mwaŵi wa kucita ncito yakucenjezga iyi. Rutilirani kupharazga makani ghaweme kwambura kuleka! Kwali ŵantu ŵakutegherezga panji cara, uteŵeti winu ngwacandulo pamaso pa Ciuta malinga usange mukucita mwakugomezgeka; palije cifukwa ca kuŵira na soni para mukucita mulimo wa Ciuta na mwampu.
18. Kasi Zefaniya 3:6 wazamukwaniriskika wuli?
18 Ceruzgo ca Yehova cizamuŵa paraniko la Visopo vya Cikristu pera cara. Paraniko la Yehova likusazgapo mitundu yose ya pacaru capasi: “Nkadumulako mitundu ya ŵantu; malinga ghaŵo ghapasuka; nkaparanya ŵagurwe ŵose nteura palije yumoza wakwendamo; mizi yaŵo yapasuka.” (Zefaniya 3: 6) Mazgu agha Yehova wakuyowoya ngaunenesko nadi nga ni para paraniko lacitika kale. Ncivici cikacitikira misumba ya Moabu, Amoni, na Filisitia? Ndiposo ncivici cikacitikira msumba ukuru wa Assyria, Nineve? Kuparanyika kwa misumba iyi ni viyerezgero vyakucenjezgera mitundu mazuŵa ghano. Ciuta wakusekeka cara.
Rutilirani Kupenja Yehova
19. Ni mafumbo ghakuzirwa ngani agho tikwenera kujifumba?
19 Mu nyengo ya Zefaniya, ukari wa Yehova ukagolera pa awo ‘ŵakavundiska milimo yaŵo yose.’ (Zefaniya 3:7) Ndimo kuŵirengeso mu nyengo yithu yalero. Kasi mukuwona ukaboni wakuti zuŵa la ukari wa Yehova liri pafupi? Kasi mukurutilira ‘kupenja Yehova’ mwa kuŵazga Mazgu ghake nyengo zose—zuŵa na zuŵa? Kasi ‘mukupenja urunji’ mwa kuŵa na nkaro yituŵa iyo njakukolerana na mikhaliro ya Ciuta? Kasi ‘mukupenja kuzika’ mwa kulongora mtima wakufwasa, na wakujilambika kwa Ciuta na manozgero ghake gha ciponosko?
20. Ni mafumbo ngani agho tizamudumbiskana mu cigaŵa caumaliro ca nkani izi za ucimi wa Zefaniya?
20 Usange tirutilirenge kupenja Yehova, urunji, na kuzika, mbwenu tiŵenge na vitumbiko vinandi sono ntena—enya, nanga ni mu nyengo iyi, ya “mazuŵa gha ku umaliro.” (2 Timote 3:1-5; Zintharika 10:22) Kweni tingacita makora kujifumba kuti, ‘Kasi ise ŵateŵeti ŵasono ŵa Yehova tikutumbikika mu ntowa zini, ndipo ni vitumbiko wuli ivyo ucimi wa Zefaniya ukutiphalira kuti vizamuŵa pa awo ŵazamubisika mu zuŵa la ukari wa Yehova ilo likwiza mwaluŵiro?’
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi ŵantu ‘ŵakupenja wuli Yehova’?
• Kasi ‘kupenja urunji’ kukusazgapo vici?
• Ni mwauli umo ‘tingapenjera kuzika’?
• Ncifukwa wuli tikwenera kurutilira kupenja Yehova, urunji, na kuzika?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Kasi mukupenja Yehova mwa kucita sambiro la Baibolo na kufwilirapo pakupempera?
[Cithuzithuzi pa peji 13]
Cifukwa cakuti ŵakarutilira kupenja Yehova, mzinda ukuru uzamupona zuŵa la ukari wake