Kasi Caru Cambura Kugaŵa Ŵantu Ncamacitiko Nadi?

JOHN ADAMS, uyo wakaŵa pulezidenti waciŵiri wa caru ca United States, wakaŵa yumoza wa ŵantu awo ŵakasayina cikalata ca wanangwa wakujiwusa ca Declaration of Independence, ico cili na mazgu agha: “Tikugomezga kuti mazgu ghaunenesko agha ghakucitira ukaboni, kuti ŵantu wose ŵakuyana.” Ndipouli, ncakuwonekerathu kuti John Adams wakakayikanga kuti ŵantu wose mbakuyana nadi, cifukwa wakalemba kuti: “Ciuta Wankongono zose ndiyo wakapangiska kuti ŵantu ŵaŵe Ŵakupambana mu Kaghanaghaniro na mu Kawonekero mwakuti palije ico cingapangiska kuti ŵaŵe ŵakuyana.” Mwakupambana na mazgu agha, mwanarumi munyake wakumanya za mdauko wa ku Britain, H. G. Wells wakawona kuti ncamacitiko ŵantu kuŵa ŵakuyana usange pangacitika vintu vitatu ivi: cisopo cimoza caunenesko pacaru cose, masambiro ghakuyana ku ŵantu wose, ndiposo usange pacaru cose capasi pangaŵavye ŵasilikari ŵankondo.

Mupaka sono, mdauko ukurongora kuti caru cakuŵa na ŵantu ŵakuyana nga ni umo Wells wakaghanaghaniranga cindaŵeko. Ŵantu mbakuyana yayi, ndipo kugaŵa ŵantu kucali kucitika. Kasi kugaŵa ŵantu kwa nga ni uku kwaŵa na candulo cilicose? Yayi. Kaluso ka kugaŵa ŵantu kapangiska mpatukano, ndipo cakufumapo cake ni bina, kutinkana, kupwetekeka mtima, na kukomana. Kujikuzga kwa ŵazungu kwakuti iwo mbavinjeru kuruska ŵanji kukiziska masuzgo ku ŵantu awo mbazungu cara ku Africa, Australia, na North America. Masuzgo agha ghakasazgapo kukomeka kwa ŵantu ŵa mtundu Waciborigini mu caru ca Van Diemene (ico sono cikumanyikwa kuti Tasmania). Kuwona Ŵayuda nga mbantu ŵapasi kukakomeska ŵantu ŵanandi ku Europe. Usambazi wa ŵarongozgi ŵa boma na kureka kukhorwa kwa ŵantu ŵakavu ndivyo vikacitiska kuwukira boma ku France mu virimika vya mu 1700 na ku Russia mu virimika vya mu 1900.

Mwanarumi wavinjeru wa munyengo yamwaka wakalemba kuti: ‘Muntu wakupweteka munyake para wakuwusa.’ (Mupharazgi 8:9, NW) Mazgu agha ngaunenesko kwali uyo wakuwusa ni muntu yumoza panji ni gulu la ŵantu. Usange ŵantu ŵanyake ŵakujikwezga pacanya pa ŵanyawo, vyakufumapo vyake vikuŵa vyacitima comene.

Pamaso pa Ciuta Wose Mbakuyana

Kasi ŵantu ŵanyake mbapacanya mwakawiro kuruska ŵanji? Ndimo viliri cara pamaso pa Ciuta. Baibolo likuyowoya kuti: “[Ciuta] wakacita mu yumoza mitundu yose ya ŵantu kukhala pacanya pose pa caru.” (Milimo 17:26) Ndiposo, Mlengi ‘wakupatula cara pakati pa ŵasambazi na ŵakavu, apo ŵose ndi mlimo wa mawoko ghake?’ (Job 34:19) Ŵantu wose mpa ubali, ndipo wose mbakuyana pamaso pa Ciuta.

Kumbukiraniso kuti, para muntu wafwa, maghanoghano ghose ghakuti ngwapacanya kuruska ŵanyake ghakumara. Ŵaegupto ŵamwaka ŵakagomezga yayi ici. Para Faro wafwa, iwo ŵakaŵikanga vintu vya mtengo wapacanya mu dindi lake kuti wasangwenge navyo peneapo wakurutirizga udindo wake panyuma pa nyifwa. Kasi wakasangwanga navyo nadi? Yayi. Ŵankungu ŵakibanga vinandi mwa vintu ivyo, ndipo ivyo vikaphokwa ku ŵankungu  vicali kuwoneka mu malo ghakusungiramo vintu vyakale.

Faro wakagwiriskiranga ncito cara vintu vyakudura vira cifukwa wakaŵa citanda. Ku malalo kulije muntu wapacanya panji wapasi, musambazi panji mukavu. Baibolo likuti: “Nanga mbavinjeru kweni tiŵafwenge, wakupusa na muzereza wuwo tiŵafwenge ndipera. Muntu nta wangamanya kukhalirira na usambazi wake; wali nga ni vinyama ivyo navyo vikufwa.” (Salmo 49:10, 12) Kwali ndise mathemba panji ŵazga, mazgu ghakufunyilirika agha ghakukhwaska ise tose: “Ŵakufwa kuti ŵakumanya kantu cara, nanga nkuŵa nayo njombe . . . Kulije mlimo, panji maghanoghano, panji mahara, panji vinjeru, mu malalo uko ukuya.”—Mupharazgi 9:5, 10.

Tose tikubabika ŵakuyana pamaso pa Ciuta, ndipo tikuŵaso ŵakuyana para tafwa. Mwanteura, ncambura mahara kukwezga gulu linyake la ŵantu pacanya pa linyake pakanyengo kacoko waka ako tikukhala na umoyo.

Caru Cambura Kugaŵa Ŵantu—Kasi Ncamacitiko?

Ndipouli, kasi pali cilindizga cilicose cakuti zuŵa linyake pazamuŵa caru mweneumo muzamuŵavya kugaŵa ŵantu? Enya, cilindizga cilipo. Pafupifupi virimika 2,000 ivyo vyajumpa peneapo Yesu wakaŵa pano pacaru capasi, wakarongora umo caru ca nga ni ici cingaŵirapo. Yesu wakapereka umoyo wake sembe ya ciwombolero, mwakuti “yose uyo wakupulikana nayo wareke kutayika, kweni waŵenge na umoyo wa muyirayira.”—Yohane 3:16.

Kuti waŵarongore kuti paŵevye yumoza wa ŵarondezgi ŵake uyo wakwenera kujikwezga pacanya pa ŵanyake, Yesu wakayowoya kuti: “Mungacemekanga Rabi; cifukwa yumoza ndi musambizgi winu, ndipo imwe mose muli ŵabali. Ndipo mungamucemanga muntu kuti ndi wiskemwe pano pasi: cifukwa yumoza ndi Wiskemwe, uyo wali kucanya. Ndiposo mungacemekanga ŵarongozgi: cifukwa yumoza ndi Cirongozgi winu, mweneuyo ndi Kristu. Kweni uyo ndi mukuru mukati mwa imwe, waŵenge mteŵeti winu. Ndipo mweneuyo wakujikuzga wati wayuyukenge.” (Mateyu 23:8-12) Pamaso pa Ciuta, ŵasambiri wose ŵaunenesko ŵa Yesu mbakuyana.

Kasi Ŵakristu ŵakwambilira ŵakajiwonanga kuti mbakuyana? Awo ŵakapulikiska ivyo Yesu wakasambizga ndimo ŵakajiwoneranga. Iwo ŵakajiwonanga kuti mbakuyana waka mu cipulikano ndipo ŵakarongoranga ici mwakucemana kuti “mbali.” (Filemone 1, 7, 20) Waliyose wakasambizgika kuti waleke kujiwona nga ngwapacanya kuruska ŵanyake. Mwaciyerezgero, wonani umo Petros wakujikonkoskera iye mwene mu kalata yake yaciŵiri: “Simone Petros, muzga na mpostole wa Yesu Kristu, ku aŵo ŵapokera cipulikano cakuzirwa cakulingana na cithu.” (2 Petros 1:1) Petros wakasambizgika na Yesu iye mwene, ndipo nga ni mupostole, wakaŵa na uteŵeti wapacanya. Ndipouli, wakajiwona nga ni muzga ndipo wakamanyanga kuti Ŵakristu ŵanyake ŵakaŵa na cipulikano cakulingana na iye.

Ŵanji ŵangayowoya kuti ŵantu mbakuyana cara cifukwa cakuti mu nyengo zakale Cikristu cindafike, Ciuta wakasanka mtundu wa Israyeli. (Exodus 19:5, 6) Iwo ŵangayowoya kuti ici nciyerezgero cakuti mitundu yinyake njapacanya kuruska yinyake, kweni kasi ndimo viliri nadi. Mbunenesko nadi kuti Ŵaisrayeli, nga ni mpapu ya Abrahamu, ŵakaŵa paubwezi wapadera na Ciuta, ndipo ŵakagwiriskirika ncito nga ni ntowa iyo Ciuta wakavumbuliranga vintu. (Ŵaroma 3:1, 2) Kweni cilato cake kuti cikaŵa ca kuŵakwezga cara. Mu malo mwake, cikaŵa cakuti “mitundu yose . . . yitumbikike.”—Genesis 22:18; Ŵagalatiya 3:8.

Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakarondezga cara cipulikano ca sekuru wawo Abrahamu. Ŵakaŵa ŵambura kugomezgeka ndipo ŵakakana kuti Yesu ni Mesiya. Cifukwa ca ici, Ciuta wakaŵakana. (Mateyu 21:43) Kweni ndipouli, ŵakuzika kuti ŵakatondeka yayi kupokera vitumbiko ivyo Ciuta wakalayizga. Pa Pentekoste wa 33 C.E., mpingo Wacikristu ukababika. Gulu ili la Ŵakristu awo ŵakaphakazgika na mzimu utuŵa likacemeka kuti “Ŵaisrayeli ŵa Ciuta,” ndipo likarongora pakweru kuti ndiyo ntowa yeneiyo vitumbiko ivi vizirenge.—Ŵagalatiya 6:16.

Viŵaro vinyake vya mpingo uwu vikakhumbikwiranga kusambizgika pankani yakukhwaskana na kuyana kwa ŵantu. Mwaciyerezgero, musambiri Yakobe wakapereka urongozgi ku awo ŵakacindikanga comene ŵasambazi kuruska ŵakavu. (Yakobe 2:1-4) Ici cikaŵa cintu ciheni comene. Mupostole Paulos wakarongora kuti Ŵakristu Ŵaciyuda ŵakaŵa ŵapacanya kuruska Ŵakristu Ŵamitundu yinyake cara, ndiposo kuti Ŵakristu ŵanarumi ŵakaŵa ŵapacanya kuruska Ŵakristu ŵanakazi cara. Iye wakalemba kuti: “Cifukwa mose muli ŵana ŵa Ciuta mu cipulikano mwa Kristu Yesu. Pakuti mose mwa ŵeneimwe mukabapatizikira mwa Kristu, mukavwara Kristu. Mwa Kristu mulive Muyuda panji Mugriki, mulive muzga panji mwanangwa, mulive mwanarumi na mwanakazi: cifukwa mose muli yumoza mwa Kristu Yesu.”—Ŵagalatiya 3:26-28.

 Ŵantu Ŵambura Kugaŵana Mazuŵa Ghano

Ŵakaboni ŵa Yehova mazuŵa ghano ŵakuyezga-yezga kucita vintu mwakukolerana na marango gha mu Malemba. Iwo ŵakumanya kuti kugaŵa ŵantu kulije ng’anamuro pamaso pa Ciuta. Mwanteura, pakati pawo palije ŵantu awo mbaliska, ndiposo ŵakupatulana cara cifukwa cakupambana kawonekero ka thupi panji usambazi. Nangauli ŵanyake mbasambazi, iwo kuti ŵakuŵika maghanoghano ghawo pa “kuthumbwa kwa umoyo uno” cara, cifukwa ŵakumanya kuti vintu vya nga ni ivi nvyakanyengo kacoko waka. (1 Yohane 2:15-17) Kweni, wose mbakukolerana pakusopa Muwusi wa Cilengiwa cose, Yehova Ciuta.

Waliyose wa iwo wakuzomera kucita mlimo wakupharazga makani ghaweme gha Ufumu. Mwakuyana na Yesu, iwo ŵakucindika awo ŵakusuzgika mu maghanoghano na awo ŵali kusulika mwakufika panyumba zawo na kuŵasambizga Mazgu gha Ciuta. Awo ŵakuwoneka nga mbantu ŵapasi ŵakuteŵetera lumoza na awo ŵakuwoneka nga mbapacanya. Mikhaliro yauzimu ndiyo njakuzirwa, usambazi cara. Nga ni umo vikaŵira mu virimika vya mu handiredi lakudanga, wose mbabali na ŵadumbu mu cipulikano.

Kuyana Kukuŵaso na Mpambano

Enya, kuyana kuti kukung’anamura kulingana ndendende cara. Ŵanarumi na Ŵanakazi, ŵarara na ŵana, ŵasambazi na ŵakavu, wose ŵakusangika mu gulu la Cikristu ili ilo liri na ŵantu ŵakufumira mu mitundu, viyowoyero, na vyaru vyakupambana-pambana. Iwo ŵali na maghanoghano ndiposo maluso ghakupambana-pambana. Kweni kupambana uku kuti kukupangiska ŵanyake kuti ŵaŵe ŵapacanya kuruska ŵanji cara. Kweni, kupambana kwa nga ni uku kukupangiska kuti gulu liŵe na ŵantu ŵakupambana-pambana ico ncintu cakukondweska comene. Ŵakristu aŵa ŵakumanya kuti maluso agho ŵali nagho ncawanangwa cakufuma kwa Ciuta ndipo palije cifukwa ca kujiwonera nga mbapacanya.

Ico cikupangiska kuti ŵantu ŵagaŵanenge ncifukwa ca kukhumba kujiwusa ŵekha mu malo mwakurondezga urongozgi wa Ciuta. Sono-sono apa, Ufumu wa Ciuta unjirenge mu malo mwa maboma agho ghakuwusa caru sono, ndipo cakufumapo cake cizamuŵa kumara kwa kugaŵa ŵantu kuti ŵanyake mbapacanya kuruska ŵanji, pamoza na vintu vinyake ivyo vyasuzga ŵantu kwanyengo yitali. Ndipo panyengo iyo, ‘ŵakuzika ŵazamuhara caru,’ mu ghanoghano leneco. (Salmo 37:11) Pazamuŵavya vifukwa vya kujikwezgera kuti yunji ngwapacanya kuruska munyake. Kugaŵa ŵantu kuti ŵanyake mbapacanya kuruska ŵanji kuzamupatula cara ubali wa pacaru cose wa ŵantu.

[Vithuzithuzi pa peji 5]

Mikhaliro yauzimu ndiyo njakuzirwa pakati pa Ŵakristu ŵaunenesko