Ŵakristu Ŵakusopa mu Mzimu na mu Unenesko
Ŵakristu Ŵakusopa mu Mzimu na mu Unenesko
“Ciuta ndi Mzimu: ndipo aŵo ŵakumusopa ŵakwenera kusopa mu mzimu na mu unenesko.”—YOHANE 4:24.
1. Kasi nkusopa kwa mtundu wuli uko kukukondweska Ciuta?
YESU KRISTU, Kananda wa Yehova, wakarongora makora kusopa uko kukukondweska Ŵawiske ŵakucanya. Apo wakapharazgiranga mwanakazi Musamariya pa cisimi ca msumba wa Sukare, Yesu wakati: “Imwe mukusopa ico mulive kumanya: ise tikusopa ico tikumanya: pakuti ciponosko cikufuma ku Ŵayuda. Kweni ora likwiza, na sono liriko, penepapo ŵasopi ŵeneco ŵati ŵasopenge Ŵawiske mu mzimu na mu unenesko: pakuti nadi ŵakusopa nteura ndiŵo Ŵawiske ŵakupenja. Ciuta ndi Mzimu: ndipo aŵo ŵakumusopa ŵakwenera kusopa mu mzimu na mu unenesko.” (Yohane 4: 22-24) Kasi mazgu agha ghakutiphaliraci?
2. Kasi kusopa kwa Ŵasamariya kukagona pa vici?
2 Ŵasamariya ŵakaŵa na maghanoghano ghakubudika pa nkani ya kusopa. Iwo ŵakatenge mabuku ghankondi ghakwambilira gha Malemba Ghatuŵa ndigho ngakufuma kwa Ciuta—ndipo kuyana na kang’anamuliro kawo, ŵakaghathya Pentatuki ya Cisamariya. Mbunenesko kuti Ŵasamariya ŵakamanyanga nadi yayi Ciuta, kweni Ŵayuda ŵakamanyanga makora Malemba. (Ŵaroma 3:1, 2) Ndico cifukwa cake kukaŵa kwamacitiko kuti Yehova watemwe Ŵayuda ŵakugomezgeka na ŵantu ŵanyake. Kweni kasi iwo ŵakenera kucitaci?
3. Ncivici cikukhumbikwa kuti tisope Ciuta “mu mzimu na mu unenesko”?
3 Kasi Ŵayuda, Ŵasamariya, na ŵanyake mu nyengo yakale ŵakenera kucitaci kuti ŵakondweske Yehova? Ŵakenera kusopa Ciuta “mu mzimu na mu unenesko.” Nase ndimo tikwenera kucitira. Nangauli uteŵeti withu kwa Ciuta ukwenera kukhuŵirizgika na mzimu, panji kupampuka na mtima wakuzura na citemwa ndiposo cipulikano, kweni kusopa Ciuta mu mzimu comene-comene kukukhumbikwira kuti mzimu utuŵa uŵe pa ise na kuzomerezga kuti utirongozge. Kwizira mu sambiro ndiposo kupulikira Mazgu gha Ciuta, maghanoghano ghithu ghakwenera kuyana na ghake. (1 Ŵakorinte 2:8-12) Kasopero kithu kuti kakondweske Yehova, kakwenera kucitika mu unenesko. Kakwenera kukolerana na ivyo Mazgu gha Ciuta, Baibolo, likuvumbura za iye na khumbo lake.
Unenesko Ungasangika
4. Kasi ŵantu ŵanyake ŵakuwuwona wuli unenesko?
4 Ŵantu ŵanyake ŵakughanaghana kuti palije muntu wangasanga unenesko weneco. Nanga ni muntu wa ku Sweden, Alf Ahlberg, wakalemba kuti: “Mafumbo ghanandi ghakukhwaskana na unenesko ngakusuzga kughazgora mwakukwana.” Nangauli ŵanyake ŵakuti pali unenesko weneco yayi, kasi ŵakuneneska nadi? Yesu Kristu ndimo wakaghanaghaniranga ntena yayi.
5. Ncifukwa wuli Yesu wakiza pa caru?
5 Tiyerezgere kuti tilipo pa cakucitika cakurondezgapo ici: Nkukwamba kwa cirimika ca 33 C.E., ndipo Yesu wimilira pantazi pa Kazembe Waciroma Pontiyo Pilato. Yesu wakuphalira Pilato kuti: “Ceneici . . . ndico nkizira mu caru, mwakuti ndipanikizge na unenesko.” Pilato wakufumba: “Kasi unenesko ncici?” Iye wakulindizga cara kuti Yesu wamare kuzgora.—Yohane 18:36-38.
6. (a) Kasi unenesko nivici? (b) Kasi Yesu wakatuma ŵarondezgi ŵake kuti ŵacite ncito wuli?
6 Kuyana na Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, “unenesko” ni “nkani yiliyose, vintu, vyakucitika, panji ukaboni uwo ngwanadi.” Kasi Yesu wakapanikizga unenesko pa nkani yiliyose? Yayi. Wakaŵa na unenesko wa nkani yimoza. Wakatuma ŵarondezgi ŵake kuti ŵapharazge unenesko uwu, wakati: ‘Mukasambizge mitundu yose, mukaŵabapatize mu zina la Ŵawiske na la Mwana na la mzimu utuŵa: muŵasambizge kukoreska vyose ivyo ndamulangulirani.’ (Mateyu 28:19, 20) Pambere umariro wa caru ici undafike, ŵarondezgi ŵa Yesu ŵakapharazga “unenesko wa ivangeli” pa caru cose. (Mateyu 24:3; Ŵagalatiya 2:14) Upharazgi uwu ukenera kucitika kuti mazgu gha Yesu ghakwaniriskike ghakuti: “Makani ghaweme gheneagha gha Ufumu ghamkupharazgika mu vyaru vyose ghaŵe cipanikizgo ku mitundu yose; penepapo ndipo umariro uti wizenge.” (Mateyu 24:14) Pa cifukwa ici, ipo ncakuzirwa kuti timanye awo ŵakusambizga mitundu yose unenesko mwa kupharazga makani ghaweme gha Ufumu.
Umo Tingasambilira Unenesko
7. Kasi mungarongora wuli kuti Yehova ndiyo Mweneco wa unenesko?
7 Yehova ndiyo Mweneko wa unenesko. Nakwenenako, wamasalmo Davide wakati Yehova ni “Ciuta wa unenesko.” (Salmo 31:5; 43:3) Yesu wakamanya kuti mazgu gha Ŵawiske mbunenesko, ndipo wakati: “Kuli kulembeka mu ŵaprofeti, ‘Ndipo ŵose ŵati ŵasambizgikenge na Ciuta.’ Ŵose aŵo ŵali kupulika ku Ŵadada, ndipo ŵali kusambira, ŵakwiza kwa ine.” (Yohane 6:45; 17:17; Yesaya 54:13) Apa tawona kuti awo ŵakupenja unenesko ŵakwenera kusambizgika na Yehova, Musambizgi Mukuru. (Yesaya 30:20, 21) Awo ŵakupenja unenesko ŵakwenera kuŵa na “mahara ghakumanyira Ciuta.” (Zintharika 2:5) Ciuta wasambizga unenesko mu ntowa zakupambana-pambana.
8. Ni ntowa wuli izo Ciuta wasambizgira unenesko?
8 Mwaciyerezgero, Ciuta wakapereka Dango ku Ŵaisrayeli kwizira mu ŵangelo. (Ŵagalatiya 3:19) Kwizira mu maloto, wakalayizga Abrahamu na Yakobe kuti waŵatumbikenge. (Genesis 15:12-16; 28:10-19) Ndiposo, apo Yesu wakabapatizikanga, mazgu gha Ciuta ghakapulikikwa kufuma kucanya kwiza pa caru capasi: “Uyo ndi Mwana wane wakutemweka, mweneuyo nkuca nayo.” (Mateyu 3:17) Tikuwongaso Ciuta cifukwa ca kutipa unenesko kwizira mu ŵantu awo ŵakakhuŵirizgika na mzimu utuŵa kulemba Baibolo. (2 Timote 3:16, 17) Para tisambirenge Mazgu agha gha Ciuta, mbwenu tiŵenge na “Cipulikano [mu] unenesko.”—2 Ŵatesalonika 2:13.
Unenesko na Mwana wa Ciuta
9. Ni mwauli umo Ciuta wagwiriskira ncito Mwana wake kuvumbulira ŵantu unenesko?
9 Yehova wagwiriskira ncito Mwana wake Yesu Kristu kuvumbulira ŵantu unenesko. (Ŵahebere 1:1-3) Nakuti pakaŵavya muntu munyake pa caru capasi uyo wakayowoyanga unenesko nga ni umo Yesu wakayowoyera. (Yohane 7:46) Nanga ni apo wakati waruta kucanya, Yesu wakavumbura unenesko wakufuma ku Ŵawiske. Mwaciyerezgero, mpostole Yohane wakapokera ‘civumbuzi ca Yesu Kristu, ceneico Ciuta wakamupa kurongora ku ŵazga ŵake vintu vyeneivyo vikwenera kucitika mwaluŵiro.’—Civumbuzi 1:1-3.
10, 11. (a) Kasi unenesko uwo Yesu wakapharazganga ukakolerana na vici? (b) Kasi Yesu wakakwaniriska wuli unenesko?
10 Yesu wakaphalira Pilato kuti wakiza ku caru kuzakapanikizgira unenesko. Mu uteŵeti wake wose, Yesu wakarongora kuti unenesko uwu ukukolerana na kukwezga muwuso wa Yehova kwizira mu Ufumu wa Ciuta uwo Themba lake ni Yesu Kristu. Kweni unenesko uwo Yesu wakapanikizgira ukakhumbikwira vinandi kuruska kupharazga waka na kusambizga. Yesu wakavumbura unenesko uwu mwa kuwukwaniriska. Mpostole Paulos wakalemba kuti: “Paŵavye muntu wamweruzgani mu kurya, panji mu kumwa, panji mu fundo ya zuŵa la ciphikiro, panji ya mwezi upya, panji ya Sabata: ivyo ndi muzgezge wa vyeneivyo vikwiza; kweni thupi nda Kristu.”—Ŵakolose 2:16, 17.
11 Ntowa yimoza iyo unenesko ukakwaniriskikira ndiyo kubabika kwa Yesu mu Betelehemu uko kukayowoyekerathu. (Mika 5:2; Luka 2:4-11) Ntowa yinyake ndiyo kukwaniriskika kwa mazgu ghaucimi gha Daniel ghakuyowoya za kwiza kwa Mesiya paumaliro wa “masabata” 69 gha virimika. Ici cikacitika apo Yesu wakajipereka kwa Ciuta mwa kubapatizika na kuphakazgika na mzimu utuŵa mu 29 C.E, kuyana ndendende na nyengo iyo yikayowoyekerathu. (Daniel 9:25; Luka 3:1, 21, 22) Unenesko ukakwaniriskika na uteŵeti wa Yesu nga ni mupharazgi wa Ufumu. (Yesaya 9:1, 2, 6, 7; 61:1, 2; Mateyu 4:13-17; Luka 4:18-21) Unenesko ukakwaniriskikaso apo Yesu wakafwa na kuwuka.—Salmo 16:8-11; Yesaya 53:5, 8, 11, 12; Mateyu 20:28; Yohane 1:29; Milimo 2:25-31.
12. Cifukwa wuli Yesu wakati, ‘ine ndine unenesko’?
12 Pakuti unenesko ukajinta pa Yesu Kristu, ndico cifukwa cake wakati: “Ine ndine ntowa, na unenesko, na umoyo: palive muntu wakwiza ku Ŵadada, kweni mwa ine pera.” (Yohane 14:6) Ŵantu ŵakufwatuka mwauzimu para ŵakwiza ku “unenesko,” na kumanya ncito ya Yesu pa kufiska khumbo la Ciuta. (Yohane 8:32-36; 18:37) Cifukwa cakuti ŵantu ŵa nga ni mberere ŵakuzomera unenesko na kurondezga Kristu mu cipulikano, iwo ŵazamupokera umoyo wamuyirayira.—Yohane 10:24-28.
13. Kuyana na unenesko wa mu Malemba, kasi tisandenge vigaŵa vitatu vini?
13 Unenesko uwo Yesu na ŵasambiri ŵake ŵakapharazganga ukupanga cipulikano ca Cikristu. Awo ‘ŵali na cipulikano’ ‘ŵakwenda mu unenesko.’ (Milimo 6:7; 3 Yohane 3, 4) Mwanteura, mbanjani ŵakwenda mu unenesko lero? Mbanjani ŵakusambizga nadi unenesko ŵantu ŵa mitundu yose? Kuti tizgore mafumbo agha, tiyeni tiwone Ŵakristu ŵakwambilira ndiposo tisande ivyo Malemba ghakuyowoya kuyana na (1) vigomezgo, (2) kasopero, na (3) kakhaliro.
Unenesko na Vigomezgo
14, 15. Kasi mungayowoyapo vici umo Ŵakristu ŵakwambilira na Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuwonera Baibolo?
14 Ŵakristu ŵakwambilira ŵakazirwiskanga comene Mazgu gha Yehova. (Yohane 17:17) Milimo na vigomezgo vyawo vikajintanga pa Mazgu gha Yehova. Clement wa ku Alexandria wa mu virimika vya mu handiredi laciŵiri na lacitatu wakati: “Ŵantu awo ŵakufwilirapo kuti ŵasange ico nciweme ŵalekenge cara kusanda mupaka ŵasange ukaboni wakuti ivyo ŵakugomezga vikufuma nadi mu Malemba.”
15 Nga ni umo Ŵakristu ŵakwambilira ŵakacitiranga, Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ŵakuzirwiska comene Baibolo. Ŵakugomezga kuti ‘Malemba ghose ngakuperekeka na Ciuta ndipo ngacandulo pa kusambizga.’ (2 Timote 3:16) Sono tiyeni tidumbiskane vigomezgo vicoko waka vya Ŵakristu ŵakale ndipo tiyaniske na ivyo ŵateŵeti ŵalero ŵa Yehova ŵasambira cifukwa ca kugwiriskira ncito Baibolo.
Unenesko Pakuyowoya za Mzimu
16. Kasi unenesko ngwakuti wuli pakuyowoya za mzimu?
16 Cifukwa cakuti ŵakagomezga ivyo Malemba ghakayowoyanga, Ŵakristu ŵakwambilira ŵakasambizga unenesko pakuyowoya za mzimu. Ŵakamanya kuti mzimu ncintu cinyake cara mukati mwa thupi ico cikupona para muntu wafwa. Kweni kuti ni nkongono iyo yikupanga thupi kuŵa lamoyo. Nakuti ukucita kantu cara padera pa thupi. (Yakobe 5:20) Ŵakamanyaso kuti ‘ŵakufwa ŵakumanya kantu cara.’—Mupharazgi 9:5, 10.
17. Kasi mungayowoyapo vici za ico ŵakufwa ŵakulindirira?
17 Ŵasambiri ŵa Yesu ŵakale ŵakagomezga nadi kuti ŵakufwa awo Ciuta wakuŵakumbuka ŵazamuwuka kuweleraso ku umoyo. Paulos wakarongosora makora cigomezgo ici apo wakati: ‘[Nili] na cigomezgo mwa Ciuta, . . . kuti kuzamuŵa ciwuka ca ŵarunji na ŵambura urunji wuwo.’ (Milimo 24:15) Nyengo yikati yajumpapo, muntu uyo wakati ni Mkristu, Minucius Felix wakalemba kuti: “Ninjani cindere panji wambura mahara uyo wangakosera kuyowoya kuti muntu uyo wali kulengeka na Ciuta wangalengekaso cara kaciŵiri na iye?” Nga ni umo Ŵakristu ŵakwambilira ŵakacitiranga, Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ŵakurondezga unenesko wa mu Malemba pakuyowoya za mzimu, nyifwa, na ciwuka. Sono tiyeni tiwone unenesko wakukhwaskana na Ciuta na Kristu.
Unenesko Pakuyowoya za Utatu
18, 19. Cifukwa wuli mungayowoya kuti cisambizgo ca Utatu nca mu Malemba yayi?
18 Ŵakristu ŵakwambilira ŵakawonanga Ciuta, Kristu, na mzimu utuŵa nga mbaciuta Ŵatatu cara. Buku la The Encyclopaedia Britannica likuti: “Lizgu lakuti Utatu panji cisambizgo cake cilimo cara mu Testamenti Lasono. Yesu na ŵarondezgi ŵake ŵakasuska cara Shema [lurombo lwa Cihebere] mu Testamenti Lakale: ‘Pulikani, O Israyeli, Fumu Ciuta withu ndi Fumu yimoza’ (Duteronome 6:4).” Ŵakristu ŵakasopanga cara ŵaciuta ŵatatu panji ŵaciuta ŵanyake awo ŵakapangika na Ŵaroma. Ŵakarondezga ivyo Yesu wakayowoya kuti Yehova yekha ndiyo wakwenera kusopeka. (Mateyu 4:10) Ndiposo ŵakagomezga mazgu gha Yesu ghakuti: “Ŵadada mbakuru na ine.” (Yohane 14:28) Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ŵakugomezga ntenani.
19 Ŵarondezgi ŵa Yesu ŵakamanya makora mpambano pakati pa Ciuta, Kristu, na mzimu utuŵa. Nakuti ŵakabapatizanga ŵasambiri (1) mu zina la Ŵawiske, (2) mu zina la Mwana, na (3) mu zina la mzimu utuŵa, kuti mu zina la Utatu cara. Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ŵakusambizga unenesko wa mu Malemba na kupambaniska pakati pa Ciuta, Mwana wake, na mzimu utuŵa.—Mateyu 28:19.
Unenesko Pakuyowoya za Ubapatizo
20. Kasi muntu uyo wabapatizikenge wakwenera kumanya vici?
20 Yesu wakatuma ŵarondezgi ŵake kuti ŵapange ŵasambiri mwa kupharazga unenesko ku ŵantu. Kuti ŵafike pa kubapatizika, ŵasambiri ŵakwenera kumanya makora Malemba. Mwaciyerezgero, ŵakwenera kumanya malo na mazaza gha Ciuta na Mwana wake Yesu Kristu. (Yohane 3:16) Muntu uyo wabapatizikenge wakweneraso kumanya kuti mzimu utuŵa ni muntu cara kweni ni nkongono iyo Ciuta wakugwiriskira ncito.—Genesis 1:2.
21, 22. Cifukwa wuli mungayowoya kuti ubapatizo ngwa awo ŵali na cipulikano?
21 Ŵakristu ŵakwambilira, ŵakabapatizikanga ŵantu ŵekha awo ŵakasambizgika makora, ŵeneawo ŵakarapa zakwananga, ndipo ŵakujipatulira kwa Ciuta kuti ŵacite khumbo lake. Ŵayuda na Ŵamitundu awo ŵakang’anamuka, apo ŵakawungana mu Yerusalemu pa Pentekoste wa 33 C.E., ŵakamanyanga kale makora Malemba gha Cihebere. Pakupulika mpostole Petros wakuyowoya za Yesu, Mesiya, pafupifupi ŵantu 3,000 “ŵakazomera mazgu ghake” ndipo “ŵakabapatizika.” (Milimo 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38)
22 Ubapatizo Wacikristu ngwa awo ŵali na cipulikano. Ŵantu ŵa mu Samariya ŵakapokera unenesko, ndipo “para ŵakapulikana na Filipu pakupharazga ivangeli la Ufumu wa Ciuta na zina la Yesu Kristu, ŵakabapatizika, ŵanarumi na ŵanakazi wuwo.” (Milimo 8:12) Pakuti nthunguli ya ku Etiyopiya yikasopanga na kumanya Yehova, yikagomezga ivyo Filipu wakayowoya vya kukwaniriskika kwa ucimi wa Mesiya, ndipo pamanyuma pake yikabapatizika. (Milimo 8:34-36) Nyengo yikati yarutapo, Petros wakaphalira Korneliyo na Ŵamitundu ŵanyake kuti muntu “yose uyo wakumopa [Ciuta] na kucita urunji ngwa mapokereko na iyo” nakuti yose uyo wali na cigomezgo mwa Yesu Kristu zakwananga zake zikugowokereka. (Milimo 10:35, 43; 11:18) Vyose ivi vikukolerana na ivyo Yesu wakayowoya—‘kupanga ŵasambiri, na kuŵasambizga kuti ŵakoreske vyose ivyo wakalangura.’ (Mateyu 28:19, 20; Milimo 1:8) Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ndimo ŵakucitira ntena, ŵakuzomera ubapatizo wekha wa awo ŵamanya Malemba mwakufikapo na awo ŵajipatulira kwa Ciuta.
23, 24. Ni ubapatizo wuli uwo ngwakwenelera ku Ŵakristu?
23 Kubizga muntu thupi lose mu maji ndiwo ubapatizo wakwenelera kwa muntu uyo wali na cipulikano. Yesu ‘wakazuwuka mu maji’ pamanyuma pakuti wabapatizika mu Mronga wa Yordani. (Marko 1:10) Nthunguli ya ku Etiyopiya yikabapatizika mu “maji ghanji.” Iye na Filipu ‘ŵakikhira mu maji’ ndipo ‘ŵakazuwuka mu maji.’ (Milimo 8:36-40) Malemba agho ghakuyaniska ubapatizo na kusungika mu dindi, nagho ghakurongora za kubira kwa thupi lose mu maji.—Ŵaroma 6:4-6; 1 Ŵatesalonika 2:12.
24 Buku la The Oxford Companion to the Bible likuti: “Ubapatizo uliwose uwo ukuyowoyeka mu Testamenti Lasono ukurongora kuti muntu uyo wakabapatizikanga wakabizgikanga mu maji.” Kuyana na buku la Cifrenci lakuti Larousse du XXe Siècle (Paris, 1928), “Ŵakristu ŵakwambilira palipose apo ŵasanga maji, ŵakabapatizanga ŵantu mwakucita kubizga.” Kweniso buku lakuti After Jesus—The Triumph of Christianity likuti: “Kuyana na ng’anamuro lake leneco, [ubapatizo] ukakhumbikwiranga kuti muntu warongore cipulikano, pamanyuma pake wabizgike thupi lose mu maji mu zina la Yesu.”
25. Kasi mu nkani yakurondezgapo tizamudumbiskanaci?
25 Ni fundo zicoko waka izo tawona zakukhwaskana na vigomezgo ivyo vikujinta pa Baibolo vya Ŵakristu ŵakwambilira. Nciweme kuwonaso fundo zinyake zakuyana waka na vigomezgo vya Ŵakaboni ŵa Yehova. Mu nkani yakurondezgapo, tizamudumbiskana ntowa zinyake izo tingamanyira awo ŵakusambizga ŵantu unenesko.
Kasi Muzgorenge Wuli?
• Nkusopa kwa mtundu wuli uko kukukondweska Ciuta?
• Kasi unenesko ukakwaniriskika wuli kwizira mwa Yesu Kristu?
• Kasi unenesko ngwakuti wuli pakuyowoya za mzimu na nyifwa?
• Kasi ubapatizo Wacikristu ukucitika wuli, ndipo kasi uyo wabapatizikenge wakwenera kucitaci?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 14]
Yesu wakati kwa Pilato: ‘Niza kuti nipanikizge unenesko’
[Cithuzithuzi pa peji 15]
Kasi mungayowoya cifukwa ico Yesu wakayowoyera kuti: ‘Ine ndine unenesko’?
[Cithuzithuzi pa peji 16]
Kasi unenesko ngwakuti wuli pakuyowoya za ubapatizo Wacikristu?