Umaliro wa Nkhondo

‘Tili na vilimika 12 pera. Tinganjira ndyali na nkhondo yayi, kweni tikukhumba umoyo! Mtende ndiwo tikulindilira. Kasi uzamutisanga ticali ŵamoyo nthena?’—Ŵana ŵa sitandadi 5

‘Tikukhumba kusambira sukulu, kucezgera ŵabwezi na mbumba zithu kwambura kopa. Nili na cigomezgo kuti boma licitengepo kanthu. Nase tikukhumba umoyo uwemi. Tikukhumba mtende.’—Alhaji wa vilimika 14

MAZGU ghakucontha mtima agha ghakulongora cilindizga cakufumira pasi pa mtima ico ŵawukirano awo ŵasuzgika na nkhondo kwa vilimika vinandi ŵali naco. Ico ŵakukhumba ni umoyo uwemi. Kweni nchipusu yayi kupangiska vinthu ivyo tikukhumba kuti vicitike nadi. Kasi tizamuwonapo caru cambura nkhondo?

Mu vilimika vya sonosono apa, vyaru vyayezgayezga kuti vimazge nkhondo zinyake za pa wenenawene mwa kucicizga magulu agho ghakutimbana kuti ghasayine phangano la mtende. Kuti mapangano agha ghagwire nchito, vyaru vinyake vikutumizga ŵasilikari ŵakusungiska mtende. Kweni ni vyaru vicoko comene ivyo vili na ndarama ndiposo khumbo lakovwira vyaru vyakutali uko kutinkhana na kukayikirana kukupangiska kuti phangano lililose pakati pa magulu agho ghakutimbana liŵe lambura kukhora. Kanandi nkhondo yikubukaso para pajumpha masabata panji myezi yicoko waka panyuma pa kusayina phangano la kuleka nkhondo. Nga ni umo lipoti la Stockholm International Peace Research Institute likuyowoyera, “nkhwakusuzga kukhazikiska mtende para ŵasilikari ŵacali na khumbo la kulwa nkhondo.”

Pa nyengo yakuyana waka, para Ŵakhristu ŵakuwona nkhondo zambura kumara izo zikucitika mu vigaŵa vinandi pa caru capasi, ŵakukumbuka ucimi wa mu Baibolo. Buku la Civumbuzi likuyowoyapo za nyengo yinonono apo munthu wakukwera pa kavalo ‘wawuskengepo cimango (mtende) pa caru capasi.’ (Civumbuzi 6:4) Nkhondo yakuyowoyekerathu iyi nchigaŵa ca vimanyikwiro vinandi ivyo vikulongora kuti tikukhala mu nyengo iyo Baibolo likuyowoya kuti “mazuŵa gha ku umaliro.” a (2 Timote 3:1) Ndipouli, Mazgu gha Ciuta ghakutipanikizgira kuti mazuŵa gha umaliro agha ghakutilongozgera ku mtende.

Pa Salmo 46:9, Baibolo likulongosora kuti mtende weneco ungaŵapo usange nkhondo yingamara, kuti mu cigaŵa cimoza pera yayi, kweni pa caru cose capasi. Kweniso salmo leneliro pera likuzunuraso kuti vilwero ivyo ŵakagwiliskiranga nchito mu nyengo yakale nga ni uta na mkondo, vyose vizamupyoleka. Mwakuyana waka, kuti ŵanthu ŵakhale mu mtende, vilwero ivyo ŵakugwiliskira nchito lero navyo vikwenera kupyoleka.

Nangauli vili nthena, kutinkhana na uryezi ndivyo vikwambiska nkhondo, kuti ni mpholopolo na futi yayi. Udokezi panji uryezi, ndivyo comenecomene vikwambiska nkhondo, ndipo kanandi kutinkhana ndiko kukwambiska  mbembe. Ŵanthu ŵakwenera kusintha kaghanaghaniro kawo kuti ŵaleke kucita vinthu viheni ivi. Ŵakukhumbikwira kusambizgika kukhala mwamtende. Ipo mprofeti Yesaya wakaneneskanga apo wakalemba kuti nkhondo yizamumara pekha usange ŵanthu ‘wazamuleka kusambira nkhondo.’—Yesaya 2:4.

Ndipouli, pa nyengo yasono tikukhala mu caru ico cikuleka kusambizga ŵalara na ŵana wuwo kukhumbikwa kwa mtende, kweni cikuŵasambizga nkhondo. Cacitima comene nchakuti ŵakusambizga na ŵana wuwo kukoma ŵanthu.

Ŵakasambira Kukoma

Pa msinkhu wa vilimika 14, Alhaji wakaleka kulwa nkhondo. Apo vigeŵenga vikamukora na kumusambizga kukoma na futi ya AK-47, wakaŵa na vilimika 10 pera. Wakati wacicizgika kunjira usilikari, wakapokanga vinthu vya ŵanthu kuti wasange cakurya ndiposo wakawochanga nyumba za ŵanthu. Kweniso wakakomanga na kudumura ŵanthu. Lero, Alhaji wakutondeka kuluwa ivyo wakacitanga ku nkhondo ndiposo kusintha kuti waŵe na umoyo uwemi. Abrahamu, msilikari munyake mwanici, nayo wakasambira kukoma ŵanthu ndipo iyo wakakhumbanga cara kutaya pasi futi yake. Iye wakati: “Usange ŵanganicimbizga kwambura futi yane, nkhumanya cara ico namucita, umo namusangira cakurya.”

Ŵasilikari ŵanici ŵakujumpha pa 300,000—ŵasepuka na ŵasungwana wuwo—ŵacali kulwa na kufwa pa nkhondo zambura kumara izo zazara pa caru capasi. Mulongozgi munyake wa vigeŵenga wakalongosora kuti: “Ŵasilikari ŵanici ŵakupulikira malango, ŵakughanaghanako yayi za kuwelera kwa ŵawoli ŵawo nesi ku mbumba zawo; mbacikanga comene.” Kweni nanga vili nthena, ŵana aŵa ŵakukhumba umoyo uwemi.

Mu vyaru visambazi, ŵakuwona nga ni maloto waka kuti kuli ŵasilikari ŵanici. Nangauli ni nthena, ŵana ŵa mu vyaru visambazi wakusambira nkhondo mu nyumba zawo. Ŵakusambira wuli?

Wonani ciyelezgero ca José wa ku Spain. Iye wakaŵa muwukirano uyo wakatemwanga maseŵero gha umo wangajivikililira ku vigeŵenga. Cinthu ico cikaŵa cakuzirwa comene kwa iyo nchawanangwa ca phwitika uyo ŵawiske ŵakamugulira pa Khisimasi. Iye wakatemwanga comene maseŵero gha pa vidiyo, comenecomene gha mbembe. Pa Epulo 1, 2000, wakayezgelera nadi ivyo munthu wa pa vidiyo wakacitanga. Wakahuzuka na kukoma ŵawiske, ŵanyina, na mudumbu wake na phwitika uyo ŵawiske ŵakamupa. Iye wakalongosolera ŵapolisi kuti: “Nkhakhumbanga kuti nikhalengemo ndekha mu caru; nkhakhumbanga cara kuti ŵapapi ŵane ŵanilondelondenge.”

Pakuyowoyapo za maseŵero gha mbembe, Dave Grossman, mulembi ndiposo mulara wa nkhondo wakati: “Apo tafika sono mphakuti takulungara, cifukwa kupwetekana na kusuzgana cazgoka cinthu cakusekeska waka: cakunotheska m’malo mwakuti ciŵe cakuseluska. Tikusambira kukoma, ndipo tikutemwa kukoma.”

Wose ŵaŵiri wuwo Alhaji na José ŵakasambira kukoma ŵanthu. Waliyose wa iwo wakakhumbanga yayi kukoma ŵanthu, kweni cifukwa ca kusambizgika mu nthowa zakupambanapambana, maghanoghano ghawo ghakanangika. Kusambizga ŵana panji ŵalara vinthu vya mtundu uwu, kukupangiska ŵanthu kuti ŵacitenge mbembe na nkhondo.

Kusambira Mtende M’malo mwa Nkhondo

Para ŵanthu ŵakusambira kukoma ŵanyawo, mtende weneco ungaŵapo yayi. Kale comene, nchimi Yesaya yikalemba kuti: “A! Mupulikirenge malango gha [Ciuta], mphanyi cimango cinu canguŵa nga ndi mlonga.” (Yesaya 48:17, 18) Para ŵanthu ŵasanga cimanyisko cakufikapo ca Mazgu gha Ciuta na kusambira kutemwa dango lake, mbembe na nkhondo vikuŵa vyakuseluska kwa iwo. Nanga ni sono nthena, ŵapapi ŵangawoneseska kuti maseŵero agho ŵana ŵawo ŵakucita nga mbembe yayi. Ŵanthu ŵalara nawo ŵangasambira kuti ŵaleke kutinkhana na uryezi. Mwakuwelezgawelezga, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵabowozga kuti Mazgu gha Ciuta ghali na nkhongono ya kusintha  nkharo ya ŵanthu.—Ŵahebere 4:12.

Ghanaghanani za ciyelezgero ca Hortêncio. Ŵakaŵa wa vilimika 23 apo wakacicizgika kunjira mu nkhondo. Iye wakulongosora kuti: “Ŵakatisambizganga nkhondo mwakuti ŵatizgoŵezge kukoma ŵanthu ŵanyithu ndiposo kuti tileke kuŵa na wofi pakukoma.” Wakalwapo nkhondo ya pa wenenawene kwa nyengo yitali muno mu Africa. Iye wakuzomerezga kuti: “Nkhondo yikaninangira wunthu wane. Nanga ni sono nthena, nicali kukumbuka vyose ivyo nkhacita. Nili na citima comene cifukwa ca ivyo nkhacicizgika kucita.”

Apo msilikari munyake wakayowoya nayo za Baibolo, Hortêncio wakacontheka comene. Layizgo la Ciuta la pa Salmo 46:9 la kulekeska mitundu yose ya nkhondo likamukondweska comene. Peneapo wakaŵazganga comene Baibolo, khumbo la kulwa nkhondo likamba kucepa. Mu nyengo yicoko waka, iye na ŵanyake ŵaŵiri ŵakacimbizgika ku nkhondo, ndipo ŵakapatulira umoyo wawo kwa Yehova Ciuta. Hortêncio wakuyowoya kuti: “Unenesko wa mu Baibolo wanovwira kuti nitemwenge ŵalwani ŵane. Namanya kuti apo tikatimbananga mu nkhondo, nkhanangiranga Yehova, pakuti Ciuta wakuti tingakomanga ŵanyithu yayi. Kuti nilongore citemwa ici, nkheneranga kusintha kaghanaghaniro kane na kuleka kuwona ŵanthu nga mbalwani ŵane.”

Vyakucitika vyanadi ivi vikulongora kuti kusambira Baibolo kukwiziska nadi mtende. Ici nchakuzizika yayi. Nchimi Yesaya yikayowoya kuti pali kukolerana pakati pa kusambizgika na Ciuta na mtende. Iye wakacima kuti: ‘Wose ŵana ŵako ŵasambizgikenge na Yehova, mtende wa ŵanaŵanalume tiwuŵenge ukuru.’ (Yesaya 54:13) Mprofeti mweneyuyu pera wakawonaso nyengo iyo ŵanthu ŵa mitundu yose ŵazamuthilimukira ku kusopa Yehova Ciuta na kusambira nthowa zake. Nchivici cizamucitika? “Tiŵafure malupanga ghawo ghazgoke vyakulimira, na mikondo yawo kuyizgora vimphopo. Fuko la ŵanthu ntha tiliwuskire linyake lupanga, nanga nkhusambiraso nkhondo nako cara.”—Yesaya 2:2-4.

Mwakukolerana na ucimi uwu, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakucita mulimo wakusambizga wa pa caru cose uwo wawovwira kale ŵanthu ŵanandi kuleka kutinkhana, ico nchifukwa cikuru ceneico ŵanthu ŵakucitira nkhondo.

Layizgo la Mtende wa pa Caru Cose

Padera pa kusambizga, Ciuta wimika boma panji “ufumu,” uwo wizenge na mtende pa caru cose. Baibolo likukonkhoska Muwusi wakusoleka na Ciuta, Yesu Khristu, kuti ni ‘Kalonga wa Mtende.’ Ndipo likutipanikizgira kuti ‘ufumu wake uthandazgikenge na mtende wake kuti vyamkumara cara.’—Yesaya 9:6, 7.

Kasi tili na ukaboni wuli wakuti ufumu wa Khristu uzamufumiskapo nadi nkhondo zose? Mprofeti Yesaya wakulutilira kuti: ‘Phamphu la Yehova wa mipingo tilifiskenge ivi.’ (Yesaya 9:7) Ciuta wakukhumba ndipo wali na nthowa za kwiziskira mtende wambura kumara. Yesu wakaligomezga nadi layizgo ili. Lekani wakasambizga ŵalondezgi ŵake kuromba Ufumu wa Ciuta kuti wize nakuti khumbo la Ciuta licitike pano pasi. (Mateyu 6:9, 10) Apo lurombo ulu luzamuzgolekera, pa caru capasi pazamuŵavyirathu nkhondo.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 5]

Kusambira Baibolo kukwiziska mtende weneco