Yowoyani Mazgu gha Ciuta na Cikanga

“Luta, ukacime ku ŵanthu ŵane.”—AMOSI 7:15.

1, 2. Kasi Amosi wakaŵa njani, ndipo Baibolo likutiphaliraci za iyo?

 APO kaboni wa Yehova wakapharazganga, wakakumana na mupristi. Mupristi wakacemerezga kuti: ‘Leka kupharazga! Ufumemo mu cigaŵa ici!’ Kasi kaboni wakacita wuli? Kasi wakawopa panji wakalutilira kuyowoya mazgu gha Ciuta na cikanga? Zgoro mungalisanga mwekha, cifukwa mupharazgi uyu wali kulemba ivyo vikamucitikira mu buku ilo likucemeka na zina lake. Ni buku la Amosi ilo liri mu Baibolo. Kweni pambere tindapulike umo vikendera na mupristi uyu, tiyeni timumanye makora Amosi.

² Kasi Amosi wakaŵa njani? Kasi wakaŵako pawuli ndipo wakakhalanga nkhu? Mazgoro gha mafumbo agha tikughasanga pa Amosi 1:1, apo tikuŵazga kuti: ‘Mazgu gha Amosi, uyo wakaŵa yumoza wa ŵaliska ŵa ku Tekoa, . . . mu mazuŵa gha Uziya themba la Yuda na mu mazuŵa gha Yeroboamu mwana wa Yoashi, themba la Israyeli.’ Amosi wakakhalanga mu caru ca Yuda. Wakafumanga mu muzi wa Tekoa, makilomita 16 kumwera kwa Yerusalemu. Wakaŵako kuumaliro wa 800 B.C.E. apo Themba Uziya likawusanga mu Yuda, ndipo Yeroboamu wakaŵa themba la mafuko khumi gha Israyeli. Amosi wakaŵa muliska. Nakuti lemba la Amosi 7:14 likuti wakaŵa “muliska” kweniso “mutotoli wa vikuyu.” Ntheura nyengo yinyake mu cilimika wakagwiranga nchito ya kuvuna. Iyo wakatotoranga panji kudolora vikuyu. Wakacitanga nthena kuti vikuyu viphye luŵiro. Yikaŵa nchito yakuvuska comene.

“Luta, Ukacime”

3. Kasi nkhani ya Amosi yikutovwira wuli para tikuwona kuti tili ŵambura kwenelera kupharazga?

³ Amosi wakabisa yayi, wakazgora kuti: “Ndili nchimi cara, nesi kuŵa mwana wa nchimi.” (Amosi 7:14) Wakaŵa mwana wa nchimi yayi, nesi kusambizgika kuti waŵe nchimi. Kweni pa ŵanthu wose awo ŵakakhalanga mu Yuda, Yehova wakasora Amosi kuti ndiyo wacite mulimo Wake. Nyengo iyo, Ciuta wakasora fumu yankhongono yayi, panji mupristi wakusambira, nesi mulara wa fuko musambazi. Apa tikutorapo sambiro ilo likutikhwimiska. Panyake tili ŵasambazi yayi, nesi ŵakusambira comene. Kweni kasi tili ŵambura kwenelera kupharazga mazgu gha Ciuta pa vifukwa ivi? Yayi! Yehova wangatisambizga kupharazga uthenga wake, tingapharazga nanga kungaŵa uko ŵanthu ŵakuleka kupulika. Pakuti ici ndico Yehova wakacitira Amosi, wose awo ŵakukhumba kupharazga mazgu gha Ciuta na cikanga ŵawovwirikenge para ŵawona umo wakacitira mprofeti wacikanga uyu.

4. Cifukwa wuli cikaŵa cinonono kuti Amosi wacime mu Israyeli?

 ⁴ Yehova wakalangura Amosi kuti: “Luta, ukacime ku ŵanthu ŵane Ŵaisrayeli.” (Amosi 7:15) Nchito iyi yikaŵa yipusu yayi. Nyengo iyo, ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli ukaŵa pa mtende, ukaŵa wakuvikilirika, ndipo ŵanthu ŵakasambazga. Ŵanandi ŵakazenga ‘nyumba za cifuko’ na ‘nyumba za cihanya.’ Izi zikaŵa nyumba bweka zakuzengeka na njerwa yayi, kweni na malibwe ghapacanya “ghakuŵaja.” Ŵanyake nyumba zawo mukati ŵakazinozga na minyanga ya zovu ndipo ŵakamwanga vinyo lakufuma mu ‘minda ya mpheska yakukondweska.’ (Amosi 3:15; 5:11) Lekani ŵanthu ŵanandi ŵakapulikanga yayi. Nakuti uko Amosi wakatumika kungayana waka na uko taŵanyake tikupharazga lero.

5. Ni nkhaza wuli izo Ŵaisrayeli ŵanyake ŵakacitanga?

⁵ Cikaŵa ciheni yayi kuti Ŵaisrayeli ŵaŵe na katundu. Kweni Ŵaisrayeli ŵanyake ŵakawunjikanga cuma mwauryarya. Ŵasambazi ‘ŵakasuzganga ŵakavu’ na ‘kunyekezga ŵasokwano.’ (Amosi 4:1) Ŵamalonda ŵamazaza, ŵeruzgi na ŵapristi ŵakapangana kuti ŵibire ŵakavu. Sono tiyeni tiwelere ku nyengo iyo na kuwona ivyo ŵanthu aŵa ŵakacitanga.

Ŵakasurako Dango la Ciuta

6. Kasi ŵamalonda ŵa ku Israyeli ŵakaŵalyera wuli ŵanyawo?

⁶ Cakwamba tilute ku musika. Ŵamalonda ŵaryarya ‘ŵacefya efa’ na “kukuzga shekeli,” kweniso ŵakuguliska “gaga.” (Amosi 8:5, 6) Ŵamalonda ŵakapusikanga ŵanthu patatu; cakupimira cikaŵa cicoko, mtengo ukuru, na kuguliska vinthu viheni. Ŵamalonda ŵakazgelera ŵakavu na kuŵamalira vyawo vyose, mupaka ŵanthu ŵakusuzgika aŵa ŵakajiguliskanga kuŵa ŵazga. Ndipo ŵamalonda ŵakaŵaguranga pa mtengo wa “skapato ziŵiri.” (Amosi 8:6) Nthena ŵati? Ŵamalonda ŵaryezi aŵa ŵakawonanga Ŵaisrayeli ŵanyawo nga mbambura kuzirwa, kuŵayaniska na skapato! Ŵakavu ŵakayuzgika mwakujumphizga, nakuti Dango la Ciuta likalondezgeka yayi na pacoko wuwo! Ndipouli, ŵamalonda aŵa ŵakasunganga “sabata.” (Amosi 8:5) Ŵakasopanga nadi, kweni mwakujilongora waka.

7. Cifukwa wuli ŵamalonda ŵa ku Israyeli ŵakajumphanga Dango la Ciuta?

⁷ Kasi ŵamalonda ŵakagwenthanga wuli cilango apo ŵakajumphanga Dango la Ciuta, ilo likuti: “Utemwenge mzengezgani wako nga ndi umo ukujitemwera wekha”? (Leviticus 19:18) Ŵakalekanga kulangika cifukwa cakuti ŵakacitanga ivi mwakukolerana na ŵeruzgi, nangauli ŵeruzgi ŵakeneranga kuciska ŵanthu kuti ŵalondezge Dango. Pa cipata ca msumba apo ŵakeluzgiranga milandu, ŵeruzgi ‘ŵakapokanga cimbundi, na kupatuska ŵakavu.’ M’malo mwakuti ŵavikilire ŵakavu, ŵeruzgi ŵakaŵatayanga mu suzgo cifukwa ca cimbundi. (Amosi 5:10, 12) Ntheura na ŵeruzgi wuwo ŵakasurangako Dango la Ciuta.

8. Kasi ŵapristi ŵaheni ŵara ŵakazerezganga ukazuzi wuli?

⁸ Kasi ŵapristi ŵakacitanga nchito wuli nyengo iyo? Kuti tisange zgoro, tiyeni tilute ku malo ghanyake. Wonani zakwananga izo ŵapristi ŵakalekelera “mu nyumba ya ciuta wawo”! Ciuta wakayowoya mwa Amosi kuti: “Munthu na wiske ŵanjira mu mwali yumoza, ntheura kuti zina lane lituŵa lanangika.” (Amosi 2:7, 8) Nthe! Dada na mwana wake ŵakacitanga uzaghali na muleŵi yumoza wa pa tempele. Ndipo ŵapristi ŵaheni aŵa ŵakazerezganga ukazuzi wose uwu!—Leviticus 19:29; Duteronome 5:18; 23:17.

9, 10. Kasi Ŵaisrayeli ŵakaŵa na mulandu cifukwa ca kusurako Dango wuli, ndipo vikuyana wuli na ivyo vikucitika lero?

⁹ Yehova wakayowoyaso uheni unyake uwo ŵakacitanga, wakati: “Ŵakugona pasi pafupi na majochero ghose pa vyakuvwara vya cikholi; ndipo mu nyumba ya ciuta wawo ŵakumwa vinyo la ŵakulipiskika.” (Amosi 2:8) Inya, ŵapristi na ŵanthu waka ŵakasurako dango lakulembeka pa Exodus 22:26, 27, ilo likati cakuvwara ico catoleka nga nchikholi ciwezgeke pambere kundafipe. Kweni iwo ŵakatandikanga pasi na kukhalapo para ŵakurya na kumwa pakati pa ŵaciuta ŵatesi. Ndipo ŵakaguranga  vinyo na ndarama izo ŵakapokanga ku ŵakavu kuti ŵamwenge pakusopa ŵaciuta ŵatesi. Iwo ŵakaŵa kutali nkhanira na kusopa kutuŵa!

¹⁰ Ŵaisrayeli soni zikaŵakoranga yayi pakujumpha malango ghaŵiri ghakuru comene, kutemwa Yehova na kutemwa ŵanyithu. Ntheura Ciuta wakatuma Amosi kuti waŵasuske cifukwa ca kuleka kugomezgeka. Lero, mitundu yikucita uheni uwo Ŵaisrayeli ŵakacitanga, kusazgapo vyaru ivyo ŵanthu ŵake ŵakuti Mbakhristu. Nangauli ŵanthu ŵanyake ŵakusambazga, ŵanandi mbakavu comene ndipo mbacitima cifukwa ca ivyo ŵakucita ŵamalonda, ŵandyali kweniso cisopo cautesi. Ndipouli, Yehova wakughanaghanira awo ŵakusuzgika na awo ŵakumupenja. Ntheura watuma ŵateŵeti ŵake lero kuti ŵacite nchito iyo Amosi wakacita, kupharazga Mazgu Ghake na cikanga.

11. Kasi tingasambirako vici kwa Amosi?

¹¹ Tipindurenge comene na nkhani ya Amosi, cifukwa mu vinandi nchito yithu yikuyana na iyo wakacitanga. Nakuti Amosi wakutilongora (1) ivyo tikwenera kupharazga, (2) umo tingacitira pakupharazga, na (3) ico ŵalwani ŵatondekerenge kulekeska nchito yithu ya kupharazga. Tiyeni tiziwone fundo izi, yiliyose payekha.

Umo Tingamuyezgera Amosi

12, 13. Kasi Yehova wakalongora wuli kuti wakakwenyelera na Ŵaisrayeli, ndipo iwo ŵakacitapoci?

¹² Ise Ŵakaboni ŵa Yehova, uteŵeti withu Wacikhristu wagona pa kupharazga za Ufumu na kusambizga ŵanthu. (Mateyu 28:19, 20; Marko 13:10) Ndipouli, tikuleka yayi kupharazga ivyo Ciuta wacenjezga, nga umo Amosi wakapharazgira ceruzgo ca Yehova pa ŵanthu ŵaheni. Mwaciyelezgero, pa Amosi 4:6-11 tikuwona kuti Yehova wakalongora Ŵaisrayeli kanandi waka kuti ŵakamukwenyerezga. Ntheura ‘ŵakasoŵerwa cingwa,’ wakaŵanora “vura,” wakaŵatimba na “cinkhuka [cithukivu] na cinoni [matenda gha vyakumera],” ndiposo wakaŵatumira “nthenda [ya] ciwowota.” Kasi Ŵaisrayeli ŵakapera ŵakati ŵawona ivi? Ciuta wakati: “Mulije kuwelera kwa ine.” Inya nadi, Ŵaisrayeli ŵakamukana Yehova kanandi waka.

¹³ Yehova wakaŵalanga Ŵaisrayeli cifukwa cakuti ŵakaleka kupera. Ndipouli, ŵakacenjezgeka dankha. Lekani Ciuta wakati: “Yehova . . . wakucita kanthu cara, kwambura kuti wavumbulire cakuubende cake ku ŵateŵeti ŵake zinchimi.” (Amosi 3:7) Ciuta wakavumbulira Nowa kuti Cigumula cikwiza na kumuphalira kuti wacenjezge ŵanthu. Ntheura pera, Yehova wakaphalira Amosi kuti wacenjezge ŵanthu kaumaliro. Nchacitima kuti Israyeli wakazerezga uthenga wa Ciuta ndipo wakacitapo kanthu yayi.

14. Kasi pali kuyana wuli pakati pa nyengo ya Amosi na mazuŵa ghano?

¹⁴ Mungazomerezga kuti pali vinthu vinyake ivyo vikuyana pakati pa nyengo ya Amosi na umo vinthu viliri lero. Yesu Khristu wakayowoya kale kuti mu mazuŵa gha ku umaliro kuŵenge masoka ghanandi. Kweniso wakati nchito ya kupharazga yizamucitika pa caru cose capasi. (Mateyu 24:3-14) Ndipouli, ŵanthu ŵanandi ŵakusurako vimanyikwiro vya nyengo na uthenga wa Ufumu, nga umo ŵanthu ŵakacitira nyengo ya Amosi. Ivyo vikacitikira Ŵaisrayeli ŵambura kupera ndivyo vizamuwira ŵanthu aŵa. Yehova wakaŵacenjezga kuti: “Jinozgerathu kukumana na Ciuta wako.” (Amosi 4:12) Ŵakakumana na Ciuta apo Ŵaasiriya ŵakaŵathereska. Lero, caru cambura kopa Ciuta ici ‘cikumanenge na Ciuta’ pa Haramagedoni. (Civumbuzi 16:14, 16) Kweni apo Yehova wacali kuzizipizga, tikuciska ŵanthu ŵanandi kuti: ‘Penjani Yehova ndipo mughumenge [muŵenge ŵamoyo].’—Amosi 5:6.

 Kususkika nga Ni Amosi

15-17. (a) Kasi Amaziya wakaŵa njani, ndipo wakacita wuli na uthenga wa ceruzgo wa Amosi? (b) Kasi Amaziya wakamuyowoyera mautesi wuli Amosi?

¹⁵ Tingamuyezga Amosi pa ivyo tikupharazga, kweniso umo tikupharazgira. Fundo iyi yalongoreka makora mu Amosi cipaturo 7, umo tikupulika za mupristi yura wazunulika pakwamba. Iyo wakaŵa Amaziya “mupristi wa ku Beteli.” (Amosi 7:10) Mu msumba wa Beteli ndimo mukagona cisopo ca ŵakugaruka, ndipo ŵakasopanga tholi. Ntheura Amaziya wakaŵa mupristi wa cisopo ca Ufumu uwu. Kasi wakacita wuli na uthenga wa ceruzgo uwo Amosi wakapharazganga na cikanga?

¹⁶ Amaziya wakati kwa Amosi: ‘Iwe muwoni, cimbilira ku caru ca Yuda, ukarye cingwa kwenekuko, na kucima kura; kweni ungacimangaso ku Beteli cifukwa ndi malo ghakupatulika gha themba, ndipo ndi nyumba yakusoperamo ya uthemba.’ (Amosi 7:12, 13) Apa mazgu gha Amaziya ghakuyana waka na kuyowoya kuti: ‘Weranga! Tili na cisopo cithu na cithu kuno.’ Kweniso wakayezga kuciska ŵalongozgi kuti ŵamukanizge Amosi ivyo wakacitanga, wakaphalira themba Yeroboamu Waciŵiri kuti: ‘Amosi wakucita ciŵembu mukati mwa nyumba ya Israyeli.’ (Amosi 7:10) Inya, Amaziya wakati Amosi wakawukiranga boma! Wakati kwa themba: ‘Amosi wati ntheura, Yeroboamu wafwenge na lupanga, na Israyeli walutenge ku mikoli kufuma mu caru cake.’—Amosi 7:11.

¹⁷ Mazgu agha, Amaziya wakasazgirako fundo zitatu zakupuluska. Wakati: “Amosi wati ntheura.” Kweni Amosi wakayowoyapo yayi kuti ucimi uwu ukafuma kwa iyo. Nyengo zose pakuyowoya Amosi wakatenge: “Ntheura wakuti Yehova.” (Amosi 1:3) Kweniso wakamutetera Amosi kuti wakati: “Yeroboamu wafwenge na lupanga.” Ndipouli, umo pali kulembekera pa Amosi 7:9, Amosi wakacima kuti: “[Ine Yehova] ndiwukire nyumba ya Yeroboamu na lupanga.” Ciuta ndiyo wakayowoya kuti soka ili lizenge pa “nyumba” ya Yeroboamu, kung’anamura mphapu yake. Ndiposo Amaziya wakasazgirako kuti Amosi wati: “Israyeli walutenge ku mikoli.”  Kweni Amosi wakacima kuti Muisrayeli waliyose uyo wawelerenge kwa Ciuta watumbikikenge. Apa Amaziya wakateta kuti themba lilekeske nchito ya kupharazga iyo Amosi wakacitanga.

18. Kasi nthowa za Amaziya na izo ŵakucita ŵalongozgi ŵa visopo lero zikuyana wuli?

¹⁸ Kasi mwawona kuti nthowa za Amaziya zikuyana na izo ŵalwani ŵa ŵanthu ŵa Yehova ŵakucita lero? Umo Amaziya wakayezgera kucetamiska Amosi ndimo ŵakucitira ŵapristi, ŵaliska, na ŵalara ŵa visopo mazuŵa ghano kuti ŵajandizge nchito ya kupharazga ya ŵateŵeti ŵa Yehova. Amaziya wakapusikira Amosi kuti wakaŵa wakuwukira boma. Lero, ŵalara ŵa visopo ŵanyake ŵakupusikizgira Ŵakaboni ŵa Yehova kuti mbalwani mu vyaru vyawo. Ndipo nga umo Amaziya wakalutira kwa themba kuti limovwire kumarana na Amosi, ŵalongozgi ŵa visopo nawo kanandi ŵakuluta ku ŵalara ŵa boma kuti ŵaŵawovwire kusuzga Ŵakaboni ŵa Yehova.

Ŵalwani Ŵangatilekeska Yayi Kupharazga

19, 20. Kasi Amosi wakacita wuli apo Amaziya wakamukanizga kupharazga?

¹⁹ Kasi Amosi wakacita wuli apo Amaziya wakimikana nayo? Cakwamba, Amosi wakati kwa mupristi yura: “[Kasi] ukuti, Ungacimanga [cara] kususka Israyeli”? Mwaluŵiro, mprofeti wa Ciuta wacikanga uyu wakayowoya mazgu agho Amaziya wakakhumbanga yayi kughapulika. (Amosi 7:16, 17) Amosi wakaŵavya wofi. Nchiyelezgero ciwemi comene kwa ise! Pa mulimo wa kuyowoya mazgu gha Ciuta, timugalukirenge yayi Ciuta withu, nangauli mu caru cithu mungaŵa ŵanthu awo ŵakucocozera nkhaza umo wakacitira Amaziya. Tikulutilira kupharazga nga ni Amosi kuti: “Ntheura wakuti Yehova.” Ndipo ŵalwani ŵangatilekeska yayi nchito yithu ya kupharazga, cifukwa “woko la Fumu” liri nase.—Milimo 11:19-21.

²⁰ Amaziya wakenera kumanya kuti wakafinganga pawaka. Amosi wakaŵa kuti walongosora cifukwa ico pa caru capasi pakaŵavye munthu wakuti wamulekeske kuyowoya, ndipo iyi ndiyo fundo yacitatu iyo tiwonenge. Pa Amosi 3:3-8, tikuwona kuti Amosi wakafumba mafumbo na viyelezgero kulongora kuti cilicose ico cikucitika cikuŵa na cakwambiska. Ndipo wakayowoya fundo iyi: “Nkharamu yabangura, ndi njani waleke kopa? Yehova Ciuta wayowoya, ndi njani waleke kucima?” Apa Amosi wakaphaliranga awo ŵakamupulikanga kuti: ‘Umo mukutenthemera para mwapulika nkharamu yikubangura, ndimo nane nkhuphalazgira mazgu gha Ciuta kwambura kuleka, cifukwa napulika languro la Yehova lakuti nicite mulimo uwu.’ Amosi wakaciskika kupharazga na cikanga cifukwa ca kopa Yehova na kumupa nchindi.

21. Kasi tikucita wuli na languro la Ciuta lakuti tipharazge makani ghawemi?

²¹ Nase tikupulika languro la Yehova lakuti tipharazge. Kasi tikucita wuli? Nga ni Amosi na ŵapositole ŵa Yesu, tikovwirika na Yehova, ndipo tikuyowoya mazgu Ghake na cikanga. (Milimo 4:23-31) Nanga ŵalwani ŵangaticemera masuzgo, panji ŵanthu ŵangaleka kupulika ivyo tikupharazga, tingacetama yayi. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakulimbikira nga ni Amosi, ndipo ŵacali kupharazga makani ghawemi na cikanga pa caru cose capasi. Tili na mulimo wa kusoka ŵanthu za ceruzgo ca Yehova ico cikwiza. Kasi ni vinthu wuli ivyo vizamucitika pa ceruzgo ici? Fumbo ili lizamuzgoreka mu nkhani yakulondezgapo.

Kasi Mungazgora Wuli?

• Kasi vinthu vikaŵa wuli uko Amosi wakatumika kukacita mulimo wa Ciuta?

• Nga ni Amosi, kasi tikwenera kupharazga vici?

• Kasi tikwenera kuŵa na mtima wuli pakucita mulimo withu wa kupharazga?

• Cifukwa wuli ŵalwani ŵakutondeka kutilekeska nchito ya kupharazga?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 6]

Ciuta wakasora Amosi, mutotoli wa vikuyu kuti wacite mulimo Wake

[Vithuzithuzi pa peji 9]

Kasi mukupharazga uthenga wa Yehova na cikanga umo wakacitira Amosi?