Harani Msumba wa Milimo Yinandi

ŴANANDI awo ŵakutemwa kuŵazga Baibolo, para ŵapulika lizgu lakuti Harani, ŵakukumbukira Abrahamu uyo wakaŵa munthu wakugomezgeka. Apo wakafumanga mu Ur kuluta ku Kenani lumoza na muwoli wake Sara, awiske a Tera, ndiposo Loti mwana wa mukuru wake, kwa kanyengo ŵakakhala dankha mu msumba wa Harani. Apo Abrahamu wakaŵa mu Harani wakasambazga comene. Awiske ŵati ŵafwa, Abrahamu wakalutizga ulendo wake, kuluta ku caru ico Ciuta wakamulayizga. (Gen. 11:31, 32; 12:4, 5; Mil. 7:2-4) Pamasinda, Abrahamu wakatuma muteŵeti wake mulara ku Harani panji cigaŵa ico cikaŵa pafupi na msumba uwu, kuti wakatolere mwana wake Yisake muwoli. Yakobe, uyo wakaŵa muzukuru wa Abrahamu, nayo wakakhalamo mu Harani kwa vilimika vinandi.—Gen. 24:1-4, 10; 27:42-45; 28:1, 2, 10.

Apo Senakeribu, themba la Asiriya likawofyanga Hezekiya, themba la Yuda, wakati Harani ukaŵa umoza mwa misumba iyo mathemba gha Asiriya ghakathereskapo. Wakazunura Harani kwimira vigaŵa vinyake ivyo vikaŵa pafupi na msumba uwu. (2 Mathe. 19:11, 12) Ucimi wa Ezekiyeli ukulongora kuti Harani ukaŵa umoza mwa misumba iyo caru ca Ture cikacitanga nayo malonda. Ici cikulongora kuti Harani ukaŵa msumba wakuzirwa comene pa nkhani za malonda.—Ezek. 27:1, 2, 23.

Pasono Harani ni msumba ucoko, ndipo uli pafupi na Şanlıurfa, ca kuvuma kwa Turkey. Kweni pakwamba, mu msumba uwu mukacitikanga milimo yinandi comene. Harani ngumoza mwa misumba yicoko waka iyo yikuzunulika mu Baibolo, iyo mazina ghake ghandasinthe. Zina lakuti Harani, ilo mu ciyowoyero ca ku Asiriya ŵakuti Harranu likung’anamura nthowa panji nthowa ya ŵamalonda. Zina ili likulongora kuti mu msumba uwu mukajumphanga ŵanthu ŵamalonda pakuya ku misumba yikuruyikuru. Malemba agho ghali pa vinthu ivyo vikafukulika mu Harani ghakulongora kuti anyina ŵa Nabonidasi, themba la Babuloni ŵakaŵa musofi mukuru pa tempele la Sin, ciuta mwezi wa ku Harani. Ŵanji ŵakuti Nabonidasi wakazengaso tempele ili. Kweniso kukawuka mauthemba ghakupambanapambana ndipo ghose ghakaparanyika kweni Harani wakalutilira kuŵako.

Msumba wa Harani mazuŵa ghano ukupambana comene na umo ukaŵira kale. Kale ukaŵa wakutowa ndiposo wakuzirwa comene. Kweni mazuŵa ghano msumba uwu uli waka na nyumba za mitenje yakukozgana na kaŵali. Muliso mahami ghanandi. Mu caru ciphya, ico Ciuta walayizga, ŵanthu awo ŵali kukhalapo mu Harani, nga ni Abrahamu, Sara, na Loti ŵazamuwuskika. Ŵakwenera kuti ŵazamutiphalira vinandi vya Harani, msumba uwo mukacitikanga milimo yinandi.

[Cithuzithuzi pa peji 20]

Mahami gha Harani

[Cithuzithuzi pa peji 20]

Nyumba za mitenje ya nga ni kaŵali

[Cithuzithuzi pa peji 20]

Umo Harani wakuwonekera mazuŵa ghano